Kirish I. Bob xiva o`rta asr sharq me`morchiligining tengsiz javohiri

KIRISH


I. BOB XIVA O`RTA ASR SHARQ ME`MORCHILIGINING TENGSIZ JAVOHIRI….…………………………………………………..…….………….4
1.1. Jahonga mashhur Xiva shahrining tuzilishi………...…….…..……...……….4
1.2. Xiva turistik hudud……………….. ………………………………………...16


II. BOB. XIVADAGI MASHHUR VA BEBAHO INSHOOTLAR ..............21
2.1. Muhammad Aminxon madrasasi va uning tuzilishi……………………..…..21
2.2. Ota Darvoza va Kalta minor me`moray yodgorliklari haqida..……………..24


XULOSA……………………………………………………………..…………29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………..……..30

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi.O’zbekiston mustaqillikka erishgach, xalqimizning ulug’ bir niyat bilan yangi jamiyat sari intilayotgan, uni qurayotgan zamonda, ayni paytida O’zbekiston va butun jahonda o’tish davri bo’lgan,har bir xalq har bir kishi hayotidagi o’zgarishlar maromi qat’iy tezlshgan bir paytda yashayapmiz. Bizning davrimiz har bir inson uchun buyuk tanlash davri, tarixini, qadriyatlarni, tarixiy merosni qayta baholash davridir.
Respulikamiz Prezdenti M.Mirziyoyev ta’kidlaganidek,” Biz yoshlarimizga doir davlat siyosatini hech og’ishmasdan,qat’iyat bilan davom ettiramiz. Nafaqat davom ettiramiz, balki bu siyosatni eng ustuvor vazifamiz sifatida bugun zamon talab qilayotgan yuksak darajaga ko’taramiz. Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo’lib dunyo miqyosida o’z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo’sh kelmaydigan inson bo’lib kamol topishi, baxtli bo’lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatini safarbar etamiz.’’¹
Respublikamizning Birinchi Prezidenti Islom Karimov 1998-yil 14-iyulda bir guruh tarixchi olimlar va yetakchi jurnalistlar bilan bo’lib o’tgan uchrashuvda tarix fanining bugungi ahvoli va istiqbolini chuqur tashkil etish haqidagi o’z fikr-mulohazalarini bildirib, bu yo’nalishda tarixchi olimlar oldiga qator vazifalarni qo’ygan edi. Davlatimizning birinchi rahbari: “ Muayyan masalada turli fikrlarni berish, bahs orqali haqiqat oydinlashuviga erishish lozim. Tarixiy voqealarni, shu bilan birgalikda tarixiy obidalar va ularni tiklash, shaxslar faoliyatini izohlash yo’li bilan odamlarni asl haqiqatdan ogoh etishimiz kerak”,- debta’kidlagan edilar.²
O’zbekistonning Birinchi Prezidenti o’zining “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” nomli asarida shunday yozadi:” O’z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo’q. Albatta har qaysi xalq yoki millatning manaviyatini uning tarixi o’ziga xos urf-odat va an’analari, madaniy boyliklari tarixiy yodgorliklar eng muhim omillaridan biri bo’lib xizmat qiladi. Ana shu
millat vakillari bo’lmish yoshlar Vatan taraqqiyotiga qo’shadigan hissasi ularning chuqur bilim va tafakkur egalari bo’lishi bilan izohlanadi. “
O’zbekiston Respublikasining “Madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to’g’risida”gi qonuniy ijrosini ta’minlash hamda tarixiy madaniy va me’moriy yodgorliklarning davlat muhofazasini ta’minlash maqsadida qator ishlar bajarilmoqda. 2013-yilgacha bo’lgan ma’lumotga ko’ra, respublikamiz hududidagi 3000 dan ortiq obektlari, tarixiy obida va ziyorotgohlar arxealogik manzilgohlar monumental yodgorliklar YUNESKO ro’yhatiga kiritilgan. Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, Qarshi kabi yirik shaharlarning tarixiy obidalari va ziyorotgohlari qayta ta’mirlanib yurtimiz ahli, dunyo xalqlari ziyorotchilari va sayyohlari ko’rib olam-olam tasavvur olib qaytadigan maskanga aylantirildi. Mustaqillik yillarida O’zbekistonning o’tmishidagi ba’zi bir binolari va inshoatlari tarixini o’ragnishga doir ilmiy ishlar, kitoblar, risola va maqolalar nashr etildi. Jumladan: Hoji Ismatuuloh Abdulloh o’zining “Markaziy Osiyoda Islom madaniyati” (Toshkent,2005) nomli kitobida Markaziy Osiyoda bunyod etilgan Islom obidalari haqida qisqacha ma’lumotnoma berib o’tgan. P. SH. Zohidov ning “Me’morlar san’ati (Toshkent, 2004) kitobida ham O’rta Osiyoning o’tmishdagi memoriy obidalari haqida ma’lumot mavjud.
Buyuk davlat arbobi va sarkada Amir Temur aytib o’tganidek “ Bizning qudratimizga shubha qilsangiz biz qurdirgan binolarga boqing “ degan satrlari ham bekorga aytilmagan. Har qanday davlatni tarixini bilmoqchi bo’lsa, birinchi navbatda tarixiy obidalarining o’rni beqiyos hisoblanadi.O’zbekiston hududida joylashgan tarxiy obidalar jahon jamoatchiligi va sayyohlar e’tiborini o’ziga jalb etib kelmoqda.Tarixiy yodgorliklarning tarixi hali hanuz tarixchilarimiz tomonidan o’rganilishi, tarixiy obidalarni qayta tiklanishi o’zligimizni anglashda naqadar katta ahamiyat kasb etishi. Va bu tarixiy obidalarini o’rganishni talab etadi. Tadqiqot mavzusining o’rganilganlik darajasi.Bugun biz dunyo tamadduni rivoj topgan, infartmatsion jarayonlar rivojlangan XXI asrda yashamoqdamiz, biz ham butun dunyo fuqorolari singari hayotimizga har qanday yangiliklar kiritishimiz mumkindir, lekin milliy ma’naviyat va qadriyatimiz o’rniga emas. Yurtboshimiz ta’kidlagani kabi hozirgi demakratik jamiyatning eng muhim voqealaridan biri ijtimoiy raqobatdir. Xalqimizning an’anaviy qadriyatlari u bilan uyg’unlashtirilmog’i kerak. Bunday raqobatga marifiy, ijodiy tus berishga uni musobaqaga, bunyodkorlikka aylantirishga birinchi navbatta iqtisodiyot bilanbog’liq bo’lmagan, eng avallo, ma’daniy – axloqiy mexanizimlar orqali erishish mumkin.
Xalqimizda ziyorotgohlar, tarixiy obidalar to’g’risida qarashlar va ularga e’tiqot qilish juda qadim tarixga ega. Sohibqiron Amir Temur davrida ham ziyoratgohlar, muqaddas qadamjolar bilan bog’liq voqealarni o’zida aks ettiruvchi asarlar mavjud.Jumladan Ispaniya elchisi Klavixo “Samarqandga sayohat kundaligi” nomli asarida A.Temur davridagi obodonchliklarni batafsil yoritib o’tgan.
Asrimizning ulug’ donishmandlaridan biri”O’tmishni bilmay turib hozirgi zamonning chinakkam ma’nosini va kelajak davrining maqsadlarini tushunish mumkin emas” degan ekan. Haqiqatdan ham tarixiy tajribani o’rganish davrimizning murakkab ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarni chuqur idrok etish va tushininb yetishga, mustaqillik va ravnaqimizni qadrlashga. Porloq istiqlol yo’lida yangi zo’r taraqqiyot uchun katta rejalar belgilsh va ularni amalga oshirishga da’vat etadi. Mustaqillik yillarida O’zbekistonning ba’zi bir binolari va inshoatlari tarixini o’rganishga doir ilmiy ishlar, kitoblar, risola va maqolalar nashr etildi. B.Valixo’jayev Respublikamizdagi mavjud oliy ta’lim tizimining tarixi ancha qadim zamonlarga borib taqalishining o’zining “Samarqandda oliy ta’lim madrasayioliya–universititutitarixidanlavhalar”(Samarqand,2003.)monografiyasida ilk bor asoslab bergan. K. Kattayevning Samarqand madrasalari va Shoxi Zinda maqbaralari majmuasi xususida izlanishlari katta ahamiyatga molikdir. S.G’aforov esa Chor Rossiyasi istibdodi davrida Turkistondagi ta’lim-tarbiya tizimi tarixini yoritib bergan. A. O’ralov va M.Hojihonov “Temuriylar madaniyati-manaviyati”(Samarqand 1996-yil) ning kitobida Temuriylar va Boburiylar davrida bunyod etilgan memoriy obidalar, jamoat binolari va inshoatlari haqida fikr yuritilgan. Mazkur qo’llanma mualliflari O’rta Osiyoning o’tmishdagi ta’lim-tarbiya va ilm-fan maskanlari haqidagi kitobini 2005-yilda chop ettirgan.³