Kirish I bob keyns modeli

Buyuk turg‘unlik va iqtisodiy fanning rivojlanishi

Sanoati rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarni larzaga solgan 1929 – 1933 yillardagi buyuk turg‘unlik davri iqtisodiy fanning rivojlanishida katta rol uynadi. 1929 yildan 1933 yilgacha AQShda ishsizlik darajasi 3%foizdan 25% foizgacha oshdi. 1941 yilga qadar u 14,3 % foizdan (1937 yil) pastga tushmadi. 1937
– 1938 yillarda yangi iqtisodiy pasayish kuzatildi va u ikkinchi jahon urushiga kelib to‘xtatildi. Faqat 1942 yili ishsizlik darajasi 5 % foizdan pastga tushdi. Bunday holatni dunyohali ko‘rgan emas.
Evropada ham inqiroz juda katta salbiy oqibatlarga olib keldi. Faol ish faoliyatining pasayishi, tahminan, 1929 yil avgust oyidan boshlandi, sentyabrdan esa u fond bozorida o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatdi. Oktyabrda fond bozori halokatga uchradi. Bu vaziyat bank vahimasiga, o‘z aktivining asosiy qismini qimmatli qog‘ozlarda saqlab turgan banklarning ommaviy bankrotlikka uchrashiga olib keldi va natijada muomalada pul massasining keskin kamayishi kelib chiqdi. Bularning hammasi ish faoliyatining pasayishini ancha kuchaytirdi. Ishlab chiqarishning real hajmi keskin pasaydi.
Buyuk turg‘unlik nafaqat erkin raqobatga va davlatning passiv roliga asoslangan eski iqtisodiy tizimni halokatga olib keldi, balki yangi klassik makroiqtisodiy nazariyani ham inqirozga uchratdi. Sodir bo‘layotgan voqealar o‘sha davrda ko‘pchilik iqtisodchilar ishongan narsalarga zid bo‘lib chiqdi. Bozor iqtisodiyoti yangi sharoitga jiddiy o‘zgarishlar qilish hisobiga moslasha oldi. Xuddi shunday qayta, keskin o‘zgarishlar iqtisodiy fanda ham yuz berdi. Bunday qayta o‘zgarish
«keynscha inqilob» nomi bilan ataladi. Uning asosiy mohiyati – bozor xo‘jaligida iqtisodiyotni davlat tartiblashidir. J.M.Keyns va uning izdoshlari tavsiya etgan davlatning iqtisodiyotga aralashuvi chora-tadbirlari iqtisodiyotda alohida yo‘nalish sifatida – keynschilik deb ataladi.
Atoqli ingliz iqtisodchisi Jon Meynard Keynsning 1936 yili chop etilgan «Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» asari iqtisodiyotni makro darajada tahlil qilishda inqilobiy to‘ntarish yasadi. J.M.Keynsning bu asarini tadqiqotchilar A.Smitning «Odamlar boyligi…», K.Marksning «Kapital» asarlari bilan bir qatorga qo‘yadilar. U XX asrdagi eng atoqli iqtisodiy asarlardan biridir.