Kirish I bob keyns modeli

Samarali talab

J.M.Keyns «Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» asarida o‘z tadqiqotlarini klassiklar nazariyasini, jumladan Sey qonunini tanqid qilishdan va samarali talab nazariyasini isbotlab berishdan boshladi. Sey qonuni klassiklar o‘rtasida to‘g‘ri deb e’tirof etilgan va unga amal qilib kelingan. Bu qonunga ko‘ra taklif avtomatik tarzda o‘z talabini yuzaga keltiradi. J.M.Keyns esa unga qarshi yalpi talab o‘z taklifini yuzaga keltirish g‘oyasini ilgari suradi va o‘zining samarali talab nazariyasini ishlab chiqadi.
Samarali talab nazariyasiga muvofiq muayyan miqdordagi mahsulot (yoki mehnat) taklifining bahosi shuni bildiradiki, u tadbirkorni ushbu mahsulot (yoki mehnat) miqdorini taklif qilishga rag‘batlantirish uchun etarli hisoblanadi. Yalpi xarajat va yalpi mahsulot (yoki mehnat) hajmi o‘rtasidagi nisbat yalpi taklif funktsiyasini aniqlab beradi. Ma’lumki, tadbirkor muayyan miqdordagi mahsulotni sotgandan keyin daromad olishlari mumkin. Kutilayotgan daromad va mahsulot (yoki mehnat) hajmi o‘rtasidagi nisbat yalpi talabni aks ettiradi. Agar muayyan miqdorda ishlab chiqarilgan muhsulot uchun ko‘zda tutilgan daromad yalpi talab bahosidan oshiq kelsa, unda tadbirkorlar yanada yuqori foyda olish maqsadida mahsulot miqdorini (va ish bilan bandlikni) orttiradilar va agar kutilayotgan daromad taklif bahosidan past bo‘lsa, u holda tadbirkorlar mahsulot miqdorini (va ish bilan bandlikni) kamaytiradilar. Faqat ko‘zda tutilayotgan daromad va taklif bahosi o‘rtasida tenglik bo‘lgan sharoitdagina optimal holat yuzaga keladi. Shuning uchun tadbirkorlar mahsulot ishlab chiqarishni ushbu darajada ushlab turishga intiladilar. Tadbirkorlar uchun qulay bo‘lgan ishlab chiqarish darajasi yalpi talab bilan yalpi taklif kesishgan nuqta bilan belgilanadi, Keyns ushbu nuqtani samarali talab deb atadi. Samarali talab – bu to‘lovga qobil yalpi talab.
J.M.Keyns ta’limoti bo‘yicha, ishlab chiqarish va ish bilan bandlik «samarali talab» o‘zgarishi (dinamikasi) bilan aniqlanadi, u iste’mol xarajatlari va investitsiyalarni o‘z ichiga oladi, ya’ni milliy daromad miqdori yalpi xarajatlar miqdori bilan ifodalanadi: