Kirish. Grammatika haqida tushuncha. Morfologiya, so`z tarkibi. O`zak va negiz

Yordamcqila r. Grammatik ma`no ifodalashda yordamcqila r yoki funksional so`zlar ham xizmat qiladil. Dunyo tillarida yordamchi so`zlar turli-tumandir. Ular ko`makcqila r, bolovcqila r, yuklamalar, predloglar, artikllar kiradi. Masalan,

Shakar hovunlarning mayin o`idlari

Sabo bilan tarhalar sekin. (U.)

2. 
   Suppletivizm. Suppletivizm deyilganda bir so`zning turli grammatik formalari har xil o`zaklardan yasalishi tushuniladi. Bu hodisa Hind-Yevropa tillariga xos bo`lib, turkiy tillarda uchramaydi. Grammatik formani shu yo`l bilan ifodalash asosan, ba`zi kelishik olmoshlariga, feol va sifatlarga xosdir. Masalan, o`zbek tilida men kishilik olmoshiga barcha kelishik qo`shimchalari qo`sqila oladi, bunday holda hech qanday o`zgarish bo`lmaydi. Ammo rus, ingliz, nemis tillarida olmoshlar turlanganda o`zak strukturasida o`zgarish yuz beradi. Masalan, Ya, mne; chelovek, lyudi.
   

Demak, bir so`zning kelishik, ko`plik, egalik bilan turlanish jarayonida boshqa o`zakka, boshqa so`zga aylanish hodisasi suppletivizm deyiladi.

3. 
   Takror. Grammatik ma`no ifodalashda bir so`zni ikki marta takrorlash orqali ham grammatik ma`no ifodalash mumkin. Buni reduplikasiya ham deyiladi.
   

Dunyo tillarida bir so`zni ikki marta takrorlash orqali turli ma`nolar anglasqiladil. Masalan, malay tilida arang - odam, arang-arang - odamlar, xitoy tilida sing - yulduz, sing-sing - yulduzlar ma`nosini anglatadi. O`zbek tilida bir so`zni ikki marta takrorlash orqali ko`plik, jimlik, kuchaytirish kabi ma`nolar anglasqiladil. Masalan, kim-kim - kimlar, nima-nima - nimalar.