Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

Soddalashgan leksema. Soddalashgan leksemada yasama so‘zlar lisoniylashuvining yanada yuqoriroq bosqichini ko‘ramiz. Soddalashish ma’lum bir so‘z yasash qolipining hosilasida o‘zak va qo‘shimchaning o‘zaro birikib ajralmas holga kelishi, so‘zshakldagi grammatik vositaning qotib qolishi natijasida yangi ma’no ifodalashidir. O‘zbek tilidagi oldin, keyin, tashqari, ichkari, yuqori kabi yuzlab so‘z soddalashgan yasama so‘z – leksema. So‘z birikmalarining sintaktik qolipdan uzilish holati sifatida boshning og‘rigi – boshog‘riq, belning bog‘i – belbog‘ misollarini ko‘rsatish mumkin.

E’tibor qilinsa, ixtisoslashish faqat ma’no tomondan bo‘lsa, soddalashish ham ma’no, ham shaklga tegishli hodisadir.

Tublashgan leksema. Tublashgan leksema shunday leksemalashgan yasama so‘zki, ularning yasalishini, tarkibini etimologik ma’lumotsiz aniqlab bo‘lmaydi. Masalan, sin fe’lining o‘zagi si, tingla fe’lining o‘zagi ding, to‘q so‘zi o‘zagining to‘ ekanligini til tarixi bo‘yicha chuqur ma’lumotga ega bo‘lmasdan bilib bo‘lmaydi. Tublashgan leksemalarning tarkibini aniqlash chuqur etimologik tadqiqotlarni taqozo etadi. O‘zbek tilidagi aksariyat leksemalar tublashgan leksemalardir. Tadqiqotchilarning fikrlariga ko‘ra, o‘zbek tilida bor-yo‘g‘i 150 tacha sof tub turkiy leksema mavjud. Boshqa leksemalar bir paytlar ma’lum bir qoliplar asosida yasalib, davr o‘tishi bilan tublashib ketgan.

Demak, ma’lum bo‘ladiki, tilda leksema yasash hodisasi yo‘q. Balki yasama so‘zning, nutqiy hosilaning lisoniylashuvi, leksemalashuvi mavjud.