Kirish. Fannining predmet va vazifalari

. Nanoob’ektlar tasnifi.

Nanoob’ektning katta-kichikligi – nanoob’ektlarni tasniflashning asosidir.

Katta-kichiklikka muvofiq quyidagilar farqlanadi:
1) 0-D nanoob’ektlar – ularning 3 ta makon o‘lchamining hammasi nanometr diapazonida yotadi (qo‘pol qilib aytganda: 3 o‘lchamning hammasi < 100 nm).
Bunday ob’ekt makroskopik ma’noda nulmerli bo‘ladi va shu sababli, elektron xossalari nuqtai nazaridan, bunday ob’ektlar kvant nuqtalar deb ataladi. Ulardagi de Broyl to‘lqini har qanday makon miqdordan katta bo‘ladi. Kvant nuqtalardan lazer qurilishida, optoelektronikada, fotonikada, sensorikada va boshqalarda foydalaniladi (rasm 9-11).
2) 1-D nanoob’ektlar – ikki o‘lchamda nanometrik kattalikka, uchinchi o‘lchamda esa – makroskopik kattalikka ega bo‘ladi. Bular jumlasiga nanosimlar, nanotolalar, bir devorli va ko‘p devorli nanoquvurlar, organik makromolekulalar, shu jumladan DNKning ikki qavatli spirallari kiritiladi (rasm 12-15).


3) 2-D nanoob’ektlar – faqat bitta o‘lchamda nanometrik kattalikka ega bo‘ladi, qolgan ikkita o‘lchamda esa bu kattalik makroskopik bo‘ladi. Bunday ob’ektlar jumlasiga bir tarkibli materialning yuzaga yaqin ingichka qatlamlari: plenkalar, qoplamalar, membranalar, ko‘p qatlamli geterotuzilmalar kiritiladi. Ularning kvazi ikki o‘lchamliligi elektron gazning xossalarini, elektron o‘tishlarning (r-p o‘tishlarning) xususiyatlarini va shu kabilarni o‘zgartirish imkonini beradi. Aynan 2-D nanoob’ektlar radiolektronikaning tamomila yangi element bazasini ishlab chiqish uchun asos o‘ylab topish imkonini beradi. Bu endi nanoelektronika, nanooptika va shu kabilar bo‘ladi (rasm 16-19)
Rasm 18. CVD jarayoni bo‘yicha nanoolmoslarni olishning prinsipial tizimi: reagentlarning reaktorga oqimi, reagentlarni termik jarayon eki plazma bilan faollanishi, o‘suvchi yuzalarga zarrachalarning tashib o‘tilishi va reaksiyasi, olmoslarning va uglerodning boshqa shakllarini cho‘ktirishning yuzadagi kimyoviy jarayonlari

Hozirgi vaqtda 2-D nanoob’ektlar hammadan ko‘proq xilma-xil antifrazion, antikorrozion va hokazo qoplamalar sifatida xizmat qilmoqda. Ular molekulyar filtrlar, sorbentlr va shu kabilarda turli xil membranalar yaratish uchun ham katta ahamiyatga ega.