Kirish. Elektr yuritma asoslari

Mexanik xarakteristikalar xaqida tushunchalar

Umumiy xolda elektr yuritmaning harakati ikki rejimda ro‘y berishi mumkin: turg‘un, bunda harakat tezligi o‘zgarmasdir (yoki xususiy xolda nolga tengdir) va o‘tkinch (dinamik), bu rejim tezlikni o‘zgarishi bilan xarakterlanadi.

Turg‘un aylanma harakatning sharti, (2.15) tenglamaga ko‘ra dvigatel momentini keltirilgan yuklama (qarshilik) momentiga tengligidir, yaHni M = M_s. Bu shartning bajarilishini tekshirish odatda dvigatel va ijro organining mexanik xarakteristikalari asosida grafik ravishda amalga oshiriladi. Ushbu xarakteristikalarni, shuningdek yuritmani to‘g‘ri loyixalash va tejamli ishlatish uchun xam o‘rganish zarur.
Dvigatelni mexanik xarakteristikasi deb, uning burchak tezligini xosil qilinayotgan moment  (M) bilan bog‘lanishiga aytiladi. Dvigatellarning tabiiy va sunHiy xarakteristikalari farqlanadi.
Dvigatelning tabiiy xarakteristikasi, uning asosiy ulash sxemasiga, manba kuchlanishining nominal ko‘rsatkichlariga mos keladi va xar bir dvigatel uchun yagona bo‘ladi. 2.4-rasmda keng tarqalgan aylanma harakatli dvigatellarning tabiiy xarakteristikalari ko‘rsatilgan:1-mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelini; 2-ketma-ket qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelini; 3-asinxron dvigatelni; 4-sinxron dvigatelni.
Tabiiy xarakteristikada dvigatelning koordinatalari _n va M_n bo‘lgan nominal (pasport) rejimi nuqtasi etadi.
Cuniy xarakteristikalar dvigatel uchun manba kuchlanishini ko‘rsatkichlari o‘zgarganda yoki dvigatel cho‘lg‘amlari zanjiriga qo‘shimcha elementlar (rezistor, reaktor va kondensatorlar) kiritilganda, shuningdek dvigatel maxsus sxemalar bo‘yicha ulanganda xosil qilinadi. Bu xarakteristikalar, dvigatellarni ravon ishga tushirish va to‘xtatish, turg‘un rejimda esa xar - xil tezliklarni olish uchun yaratiladi.



a) b)
2.4-rasm. Dvigatellarning tabiiy mexanik xarakteristikalari

Dvigatel mexanik xarakteristikalarni aniqlovchi asosiy kattaliklar quyidagilardir:

1) dvigatel vali qo‘zgalmas xolatidagi ( = 0) xosil bo‘ladigan boshlang‘ich yoki ishga tushiruvchi moment M_it (yoki qisqa tutashuv momenti M_qt);
2) dvigatel xosil qilish mumkin bo‘lgan eng katta moment (maksimal - M_max); sinxron va asinxron dvigatellarda u nominal qiymatining 1,6 
3,5 barobari bilan chegaralangan; o‘zgarmas tok dvigatellarida u nazariy jixatdan cheklanmagan xolda, amalda esa tokning kommutatsiya qilish shartlari bo‘yicha nominalning 2 8 barobar qiymatlari bilan chegaralanadi. Asinxron dvigatelni ishga tushirish davomidagi maksimal moment - kritik M_kr (yoki ag‘darma) moment xam deyiladi.
3) dvigatel ideal xolatda, (yaHni uning valida statik momentni to‘la yo‘qligi va elektromagnit momenti esa nolga tengligidagi), xosil qiluvchi ideal salt yurish tezligi, _o asinxron va sinxron dvigatellarda ushbu tezlik sinxron tezlik deb ataladi.