Kirish. Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish muammosining psixologik-pedagogik asoslari

Mavzu: Sanashga o’rgatish jarayonida bolalarni aqliy

rivojlanish.

Reja:

Kirish.

1. 
   Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish muammosining psixologik-pedagogik asoslari .
   
2. 
   Boshlang‘ich matematik tushunchalarni rivojlantirishda ta ’lim muammolari.
   
3. 
   Bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish nazariyasi va metodikasi.
   

Maktabgacha ta ’lim tizimini qayta qurishning asosiy yo‘nalishlaridan biri bolaning xususiyatlari, imkoniyatlari, layoqati va qobiliyatlarini e ’tiborga olgan holda uni shaxs sifatida mukammal rivojlantirishga qaratilgan ta ’limdir. Ma’lum ki, bar bir inson o ‘zining intilishlari, qobiliyati va im koniyatlariga ko‘ra hayotda o ‘z o ‘rnini topa olgan sharoitda rivojlanuvchi jam iyatni Ь а ф о -etishi mumkin. Jamiyatdagi insonning to ‘laqonli faoliyati, ya’ni uning bar kungi hayoti, ishlab chiqarish faoliyati, undan yuqori darajadagi um um iy rivojlanish va um um iy m adaniyatini takom illashib borishi talab qilinadi. Shuning uchun bizning asosiy vazifamiz m aktab yoshigacha b o ‘lgan bolalarni bilim ga u n d ash , faollikka chaqirish, am aliy faoliyatning har bir turida m atem atik tushunchalam ing muhimligini ko‘rsatish, fikrlashga o ‘rgatishdan iboratdir. D emak, zamonaviy maktabgacha ta ’lim oldida bolalarga yoshligidan boshlab mustaqil, faol matematik tushunchalarni rivojlantirish vazifasi turibdi. Zamonaviy fanda m atem atik tushunchalarni rivojlantirishning bir necha yo‘nalishlari belgilandi: falsafa bilimlaming haqqoniylik muammosini ko‘rib chiqadi; mantiq tushunchani rivojlantiruvchi bilim tizim i sifatida o‘rganiladi, psixologiya har bir bolaning m ustaqil fikrlash jarayonini nim aga, qaysi fikrlash jarayoni orqali nam oyon bo‘lishini, inson fikrlash jarayoni yordam ida noma’lumni, yangilikni topadi, degan farazni ko‘rib chiqadilar; pedagogika bolalardagi ijodiy faoliyatni shakllantirish yodlarini, yosh avlodni ijodiy m ehnatga tayyorlashni tekshiradi.

Bolalarga matematikadan ta’lim berish va maktabgacha ta’limdagi o ‘quv-tarbiya jarayonin; takom illashtirishning maqsadlaridan biri — bu bolalarda m atem atik tushunchalarni rivojlantirishdir. Bolalar m atem atik tushunchalarini rivojlantirish uchun pedagogika, falsafa, m antiq, psixologiya va boshqa bir qator fundam ental fanlarda o ‘rganiladigan xususiyatlar va qonuniyatlam i bilish kerak. Bolalardagi m atem atik bilim hayotdan ajralm agan holda dunyoni chuqurro q , to‘laroq o ‘rganishga im kon yaratadi. B unda bolalarda m atem atik tushunchalardan oldin m avjud b o ‘lgan g ‘oya katta ahamiyatga egadir. H ar bir yangilikdan oldin g‘oya paydo b o ‘ladi, keyin shu yangilik haqida fikr yuritiladi. Fikr o ‘z qarorini topishi uchun voqealam i taqqoslaydi, ko‘rib chiqadi va ularga asoslanib, kelib ch iq q an natijalarni isbotlash u ch u n um um iy uslubni anglashga va shu natijani um um iy ifodalashga harakat qiladi. M atem atik m asalalarni yechish jarayoni o ‘zining m ohiyati b o ‘yicha mustaqil fikrlashni talab qiladi. M atem atik tushunchalarni rivojlantirish darajasi turli insonlarda turlicha bo‘ladi. Uning shakllanishi doim iy m ashq qilishni talab qiladi. Bu m ashqlar oila va m aktabgacha ta ’lim da boshlanadi. H ar bir m ustaqil yechilgan m asala, tuzilgan m asala va m asalani yechish jarayonida uchragan qiyinchiliklarni m ustaqil yengishida m aton at'sh ak llan ad i, ijodiy qobiliyatlar rivojlanadi. R uhshunoslarning fikriga qaraganda, m atem atik tushunchalam i shakllantirish m uam m osi m urakkab va serqirralidir. 0 ‘zining m ohiyati bo‘yicha har bir fikr ijodiy, past yoki yuqori darajaning m ahsulidir. H ar bir fikr — izlanish va yangilikni yaratish ham da uni om m alashtirishga qaratilgan m ustaqil harakatdan iborat. A dabiyotlar tahlillari shuni ko‘rsatadiki, m atem atik tu sh u n ­ chalarni rivojlantirish m ahsulining yuqori darajadagi yangiligi, unga erishish jarayonining o ‘ziga xosligi va aqliy rivojlanishga sezilarli ta ’sir ko‘rsatish bilan ifodalanadi. Ayrim mualliflar bolaning turlicha 5 fikrlashlari ulam ing oldida turgan yangi m uam m olam i m ustaqil yechishga, chuqur bilim larni tez egallashga, qulay im koniyatga yengil o ‘tishga undaydi, deb hisoblaydilar. S.L.Rubinshteynning birinchilardan b o ‘lib um um iy aqliy rivojlanish borasida qilgan izlanishlari m aqsadga muvofiqdir. U ruhshunoslikdagi faoliyat toifasini ruhiy izlanishning obyekti ham da maqsadi qilib kiritdi va asosladi. Faoliyat nazariyasi asosida S.L. Rubinshteyn faoliyat tushunchasini subyektdan obyektga o ‘tish deb kiritadi. S.L.Rubinshteyn faoliyatning ikkinchi bosqichini obyektdan subyektga qarab borgan aloqadan iborat deb hisoblaydi. S.L.R ubinshteynning diqqat m arkazida, inson faoliyati jarayonida faqatgina o ‘ziga xos b o ‘lgan shaxs sifatida o ‘zining xususiyatlarini nam oyon etib qolmay, balki undagi ruhiyatning shakllanishi obyekt b o ‘lib aniqlanadi, degan m azm un turadi. ,,Faoliyat“ , „harakat" tushunchalarining fundam ental psixologik tushunchalari A. N. Leontev ishlarida yoritilgan. Faoliyat — subyektning bir-biriga boglangan realligining o ‘zaro ta ’sir ko‘rsatishi deb bilgan A .N .L eontev, reallikning bola ongida aks ettirilishi — ,,ta’sir“ ning natijasi b o ‘lm ay, o ‘zaro ta ’sir, y a’ni bir- biriga duch kelgan jarayonlam ing natijasidir, deb h iso b lay d i. A. N . Leontev va S.L. R ubinshteynning o ‘qitish am aliyotidagi xulosalariga qaraganda, m atem atik tushunchalarni shakllantirishda faoliyat shakllarining ishlanm asi va ishlatilishi ham da ta ’limdagi faoliyat tam oyillarining bir-biriga ketm a-ket o ‘tkazilishi eng foydali va natijali yo‘nalishdir. Matem atik tush u n ch alarn i rivojlantirishda b o ‘lgan barcha izlanishlar ikki asosiy yo‘nalishda olib borilm oqda. Birinchi yo‘nalishda m atem atik tushunchalam ing o ‘ziga xos xususiyatlari ta ’riflanadi. Shu nuqtai nazardan m uam m olarni o ‘rganishga ko‘p olim larning ishlari bag‘ishlangan. Ularda bir necha g‘oyalar aniq aks ettirilgan: a) g‘oyalardan biri — bolalarning am aliy faoliyati bajarilishidagi ay rim b e lg ila r u la rn in g h a r xil b irik m a la rin i a jra tib ko‘rsatm oqda, ya’ni am aliy m asalalarni m ustaqil ravishda tuzm oq, bajarish, ijodiy xarakterdagi m asalalarni yechish, aniq va yashirin jarayonlam ing funksional b o g ian ish in i tushungan holda bajarish va hokazo; b) izlanishlam ing ikkinchi guruhi m atem atik tushunchalarni shakllantirishning xususiyatlarini bilim boyligi va uni o ‘zlashtirish darajasi orqali izohlashni o ‘z ichiga oladi.