Kirish bob. Brend tushunchasi va rivojlanish bosqichlari

2.3 Oʻzbekistonda milliy brend asosida turizmni rivojlantirish istiqbollari
Oʻzbekistonda milliy brend asosida turizmni rivojlantirish istiqbollari koʻplikda quyidagilar boʻladi:
1 Madaniyat va tarix: Oʻzbekistonda bogʻliq boʻlgan tarixiy obyektlar, madaniyat mirasi, gʻoyalar, qadimiy tadbirlar va mazkur madaniyatning turistlar uchun atraksionlarini oʻzida oladi. Turistik korxonalarning milliy brend asosida tarixiy va madaniy tadbirlarni tashkil etish, oʻzbek madaniyatini oʻrganish va oʻzlashtirish imkoniyatlarini yaratish katta ahamiyatga ega.
2 Tabiiy resurslar: Oʻzbekistonda tabiiy boyliklar, togʻlar, dengizlar, oʻzaro bogʻlanishli ekosistemalar va boshqa tabiiy resurslar turistlar uchun qiziqtirish va jalb qilish imkoniyatlarini taqdim etadi. Turistik korxonalarda milliy brend asosida tabiiy resurslardan foydalanish, eco-turizm, ajralib turizm va davlat hifzhashunosligi asosida tabiiy joylarni saqlab qolish muhimdir.
3 Muzeylar va turistik obyektlar: Oʻzbekistonda joylashgan muzeylar, qadimiy qoʻrgʻonchalar, madaniyat markazlari, mamlakatning oʻziga xos turistik obyektlar va atraksionlar milliy brendning muhim asoslaridir. Turistik korxonalarning milliy brend asosida bu obyektlarni rivojlantirish, ularga yangi formatlar va xizmatlar qoʻshish, turistlarni qiziqtirishga va jalb qilishga imkon beradi.
4 Milliy oshpazlik va mazalar: Oʻzbekiston milliy mazasi, oshpazlik sanʼati, milliy ovqatlar va ichimliklar turistlar uchun oʻzbek kulturini tajribalashning muhim qismini tashkil etadi. Turistik korxonalarda milliy brend asosida oʻzbek ovqatlari va ichimliklarini taklif etish, milliy oshpazlik kursatlari, mazalar va milliy taomlar festivalini tashkil etish turistlar uchun qiziqtirish va unikal tajribalar yaratish imkoniyatini beradi.
5 Koʻngillilik va xususiyatlar: Oʻzbekistonda milliy liboslar, musiqalar, raqs sanʼati, qoʻllanmalar, sportlar va boshqa koʻngilliklar turistlar uchun qiziqtirish va jalb qilishning muhim qismlaridir.
6 Davlat siyosati va investitsiyalar: Oʻzbekistonda turizmni rivojlantirish uchun davlat siyosati va investitsiyalar milliy brend asosida muhim ahamiyatga ega. Davlatning turizm sohasiga katta e'tibor berishi, turistik korxonalarga moliyaviy va administrativ imtiyozlar taqdim etishi, infrastruktura, transport tarmoqlariga investitsiyalar ko'rsatishi turizmni rivojlantirishda katta rol o'ynaydi.
7 Xalqaro aloqalar va hamkorliklar: Oʻzbekistonda turizmni rivojlantirishda xalqaro aloqalar va hamkorliklar milliy brendning asosiy qismidir. Xalqaro turizm tadbirlarida ishtirok etish, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish, mamlakatning brendini dunyo miqyosida namoyish etish katta ahamiyatga ega.
8 Xususiy markalash va brending strategiyasi: Turistik korxonalarda milliy brend asosida xususiy markalash va brending strategiyasi oʻrnatish muhimdir. Milliy brendga asoslangan turistik korxonalarning unikal tajribalar, sifatli xizmatlar, dizayn va identifikatsiya tizimlari orqali oʻzlarini ajralib turizmning rivojlanishi bilan bir qatorda namoyish etishlari, oʻzbek turizmini dunyo bozorida foydalanish imkoniyatlarini yaratishga yordam beradi.
9 Maʼlumot kommunikatsiyalari: Turistik korxonalarda milliy brend asosida maʼlumot kommunikatsiyalari muhim ahamiyatga ega. Turistlarga oʻzbek turizmi haqida toʻliq va toʻgʻri maʼlumotlarni taqdim etish, ular bilan interaktiv aloqada boʻlish, ularning fikrlarini qabul qilish va ularga xizmatlarni taklif etish oʻzbek turizmini rivojlantirishda katta rol oʻynaydi.Oʻzbekistonda milliy brend asosida turizmni rivojlantirish uchun madaniyat, tarix, tabiiy resurslar, mazalar, mazalardagi sport va raqs tadbirlari, milliy oshpazlik, xususiy markalash, davlat siyosati va investitsiyalar, xalqaro aloqalar, brending strategiyasi va maʼlumot kommunikatsiyalari kabi qadamlar muhimdir. Bu istiqbollar oʻzbek turizmini rivojlantirish, turistlar uchun unikal va qiziqtiradigan tajribalar yaratish, mamlakatning brendini dunyoga mashhur qilishdan iboratdir. Oʻzbekistonda milliy brend asosida turizmni rivojlantirishning muhim istiqbollari quyidagicha:10 Turizm infratuzilmasini rivojlantirish: Turizmni rivojlantirish uchun infratuzilma muhim ahamiyatga ega. Mamlakatning aeroportlari, transport tarmoqlari, mehmonxonalar, restoranlar, turistik obyektlar va boshqa turizm infrastrukturasi oʻzbek turizmi uchun mukammal va sifatli boʻlishi kerak. Investitsiyalar turizm infrastrukturasi rivojlanishiga yoʻnaltirilishi va yangi obyektlar, joylar va xizmatlar yaratilishi turizmni oʻzgartirishga yordam beradi.
11 Tashqi reklama va marketing: Oʻzbekistonda turizmni rivojlantirishda tashqi reklama va marketing faoliyatlariga katta eʼtibor berilishi kerak. Turistik korxonalarning milliy brendini dunyo miqyosida namoyish etish uchun efektiv reklama va marketing strategiyalari ishlatish kerak. Xalqaro tadbirlarda ishtirok etish, turistik korxonalarni tanitish va oʻzbek turizmini dunyo bozorida taqdim etish uchun xususiy markalash, PR va reklama kampaniyalari katta ahamiyatga ega.Xususiy tajribalar va turistik paketlar: Turistlarga unikal tajribalar taklif etish milliy brend asosida turizmni rivojlantirishning muhim qismlaridan biridir. Oʻzbekistonda turistik korxonalarning xususiy turistik paketlar, tematik sayohatlar, tadbirlar va aktivitetsizliklar taklif etishi katta ahamiyatga ega. Turistlar uchun milliy liboslar olib kelish, milliy oshpazlik kursatlari, tarixiy obyektlarni koʻrish, madaniyat tadbirlarida qatnashish va boshqa xususiy tajribalar oʻzbek turizmini unikal va qiziqtiradigan qiladi.
Mehmondoʻstlik va xizmat sifati: Turizmni rivojlantirishda mehmondoʻstlik va xizmat sifati juda muhimdir. Mehmonxonalar, restoranlar, transport xizmatlari va boshqa turizm tadbirlarida xizmat sifatining yuqori boʻlishi, mehmonlar uchun qulayliklar yaratish kerak. Xizmat kadrlarining yaxshi tayyorlanishi, yoshlar, tillinglar va boshqa qoʻshimcha xizmatlarni taklif etish turistlar uchun qiziqtirish va unikal tajribalar yordamida rivojlangan davlatlar e’tiborini tortish normativ masalalar hisoblanadi
14 Turizmga qoʻshiluvchan sohalarni rivojlantirish: Oʻzbekistonda turizmni rivojlantirish uchun qoʻshiluvchan sohalarni ham rivojlantirish muhimdir. Bu sohalarga misol sifatida hamyon, suv turizmi, atrof-muhit, turistik sportlar va sayyohlikning alternativ turlari kiritiladi. Bu sohalarga investitsiyalar ko'rsatish, zararkunandalar bilan kurashish va ularga turtkilgan infrastrukturani yaratish turizmning diversifikatsiyasini oshiradi va turistlar uchun yangi tajribalar yaratishga imkon beradi.
15 Turizm tashkilotlari va partnerliklar: Oʻzbekistonda turizmni rivojlantirishda turizm tashkilotlari va hamkorliklar oʻz ahamiyatini saqlaydi. Turistik korxonalarning milliy brend asosida tashkilotlararo hamkorliklar qilish, mahalliy va xalqaro turizm tashkilotlari bilan hamkorlik qilish katta ahamiyatga ega. Bu hamkorliklar orqali tajribalar, resurslar va ma'lumotlar almashishini oshirish mumkin bo'ladi.
16 Eko-turizm va ijtimoiy mas'uliyat: Oʻzbekistonda eko-turizmni rivojlantirish va ijtimoiy mas'uliyatning oshirilishi ham muhimdir. Tabiatni saqlash, ekologik turizm faoliyatlarini rivojlantirish, ijtimoiy mas'uliyatga ega bo'lish va tabiatni ta'minlash milliy brend asosida turizmni oʻzgartirishga yordam beradi. Ijtimoiy mas'uliyat bilan turizm sohasida samarali ishlash, mahalliy aholini oʻz faoliyatiga jalb qilish ham muhimdir.
17 Sayohatga xususiy tartibot va imkoniyatlar: Oʻzbekistonda turizmni rivojlantirish uchun sayohatga xususiy tartibot va imkoniyatlar yaratish ham muhimdir. Viza rejimining soddalashtirilishi, elektronik visa tizimining rivojlantirilishi, turistlarga qulay transport xizmatlarini taklif etish, turistik sayohat agentliklari va onlayn platformalar orqali turistlarga imkoniyatlar yaratish turizmni oʻzgartirishga yordam beradi.Oʻzbekistonda milliy brend asosida turizmni rivojlantirishning istiqbollari, turistik korxonalarni rivojlantirish, tashqi reklama va marketing, xususiy tajribalar, mehmondoʻstlik va xizmat sifati va boshqalar bilan o’lchanadi.Mamlakatimizning ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga bosqichma – bosqich o‘tishga asoslangan hozirgi siyosati, korxonalar va tashkilotlar faoliyatini samarali tashkil qilish va korxonalardagi iqtisodiy munosabatlarni bozor iqtisodiyoti talablariga moslashtirish zaruriyatini keltirib chiqaradi.Har bir korxona raqobatda kutilmagan tadbirlarni amalga oshirish natijasida biznes sohasida yangi rivojlanish yo‘llari ortib bormoqda. Iste’molchilar va mahsulot yetkazib beruvchilar orasidagi munosabatlarni bozor tamoyillari orasida tartibga solishning bugungi bosqichida tovar ishlab chiqaruvchilarning ishlab chiqarish, sotish strategiyasini takomillashtirish, shuningdek brending siyosatini ishlab chiqish maqsadga muvofiqdirBrendingning mamlakatimizdagi muvaffaqiyatli misollariga e’tibor bersak, hammasi ham unchalik yomon emasligini ko‘ramiz.Brending — bu muloqotning amaliy quroli. Ishlab chiqaruvchi va xaridor o‘rtasidagi muloqot. Va bu muloqot qanchalik to’g’ri yo‘lga qo‘yilsa, korxonaning brending siyosati natijasi shunchalik samaraga ega bo’ladi. Shuning uchun biz, bozor qatnashchilari orasidagi muloqotni tashkil qilish san’atini – brending deb ataymiz.Davlatimizda ikkinchi maqsad bilan ahvol unchalik ham yaxshi bo’lmasa (chunki, o‘z segmentlarida yangi bo’lgan va foyda haqida vaqtincha qayg’urmaydigan mahsulotlar juda ko‘p), birinchisi bilan hammasi o‘z o‘rnida bo‘lishi kerak.Sifatli mahsulot ishlab chiqarishiga qaramay, o‘zbek ishlab chiqaruvchilarining odatiy muammosi – ular qadoqlash, qadoq dizayni va reklamadan to‘g‘ri va samarali foydalanishmaydi. Tashqi ko‘rinishidan sifatsiz bo‘lgani uchun, biz ishlab chiqargan mahsulotlar qo‘shni mamlakatlar bilan raqobatlasha olmayapti.Qachongacha o’zbek iste’molchisi: “O‘zbekiston mahsulotlarini sotib olish o‘rniga, yaxshisi Qozog‘istonning mahsulotidan (yog‘, pishloq) ola qolay” degan fikr bilan yashaydi. Rossiyaning mahsulotlari haqida gapirmasa ham bo‘ladi. Ular allaqachon chiroyli qadoqlanib, reklama qilib berilgan. Birinchi mulohaza. O‘zbekistonda brendlar kerakmi?Ha, ular bor. Iste’molchi uchun kurashayotgan viloyatlarda brending jarayoni sekin asta rivojlanib kelmoqda. Ularning ko‘pchiligi hali brend darajasiga chiqmagan bo‘lsada, lekin bor. Uyali operatorlar, sharbatlar, mineral suvlar mamlakatda peshqadamdir. Qolganlari esa o‘z imkoniyatlari va brend kuchidan yetarlicha foydalana olmayaptilar.Ko’pchilik, fransuzlarning “Grey Goose”i bilan ruslarning “Столичная” aroqlari o’rtasidagi farqini kuchli marketing va reklamaning to‘g’ri yo‘lga qo‘yilganidan deb bilmaydi. Vaholanki shunday, aynan yuqoridagi 2 omil tufayligina “Grey Goose” o‘z sohasida yetakchi. Aroq bozori faqat brending asosida ushlab turiladi. Bir xil tarkib, bir xil ta’m va bir xil texnologiya. Hammasi bir xil, faqat “Grey Goose” dagi elitpozitsiya va elit reklamalardan boshqa. Shuning uchun “Grey Goose” premium klassdagi tovar, “Столичная” bo’lsa odatiy iste’mol uchun deb e’tirof etiladi.Huddi shu ishni bizning mahsulotlar bilan ham qilish mumkin. Maqsadning aniq qo’yilishi, maqsadli auditoriyani to’g’ri tanlash, chiroyli qadoq va reklama orqali Toshketda ishlab chiqarilgan makaronlarni brendga aylantirish va yuz minglab uy bekalarining ishonchini qozonish bilan birga ular xohlayotgan narsani taqdim etish mumkin.Bunda narxni to’g’ri tanlash ham o’ta muhimdir. Albatta ishlab chiqaruvchi narxni o’zi belgilaydi, lekin bozorda o’z o’rnini egallash uchun mahsulot narxini va shu bilan birga sifatini ham ozgina tushirish kerak bo’ladi. Agar past narxli strategiya tanlansa, barcha hududlarda bemalol raqobat qilish mumkin bo’ladi. Lekin agar maqsad – hammasini tezroq sotish bo’lsa, ehtiyotkorlik talab etiladi. Chunki haridor unga ikkinchi imkoniyatni bermasligi mumkin. Ular birinchi marta olgan mahsuloti “yomon”, yoki “brak” chiqsa, boshqa ishlab chiqaruvchini qidirishadi. Va bu tushumning kamayishiga olib keladi.
Ikkinchi yo’li – haridorlarni o’z statusini saqlab qolish orqali ushlab qolish. Buning iloji bor va ko’plab kompaniyalar shu usuldan foydalanadi. Bu ham brendingning bir ko’rinishi.Ikkinchi mulohaza: O’zbek ishlab chiqaruvchilari g’arbiy marketing modeliga tayyormi?Kotler, Traut va hatto Igor Manning marketing modellari va tadqiqotlari bizning o’zbek bozorimizda unchalik ham qabul qilinavermaydi. Qo’llanilsa ham, doimiy ravishda emas.Misol uchun, maqsadli auditoriya bo’yicha ma’lumotlar to’plashni hech kim inkor qilmagan, lekin SWOT tahlil (kompaniyaning kuchli, kuchsiz tomonlari, imkoniyatlari va xavf-xatarlariga asoslangan bozor holati tadqiqoti)ni biz misol qilib keltirayotgan makaronlar bo’yicha o’tkazish ma’nosiz bo’lsa kerak.Ko’pchilik ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko’rsatish korxonalari “brendingda pul yo’q” deb o’ylashadi. Ammo, ulgurji tovar ishlab chiqaruvchilar, shunga e’tibor berish kerakki, hozirda chakana savdo tarmoqlari “brendingda pul yo’qligi”dan foydalanib, ularning o’rnida o’z brendlarini keng targ’ib qilishmoqda, hamda rastalardagi joylarini egallashmoqda.Har qanday inson, jumladan, o’zbek iste’molchisida ham u iste’mol qiladigan va “o’zimizniki” deb o’ylaydigan mahsulotlar ro’yxati bor, shuningdek, “mavqei past” deb hisoblaydigan mahsulotlar ro’yhati ham bor.Agar “o’zining” mahsuloti uning uchun hamyonbop bo’lmasa, u ikkinchi ro’yxatdagi mahsulotga e’tibor bermay, balki boshqa, unga nisbatan tasavvuri kamroq bo’lgan mahsulotni tanlaydi va buni yangi narsani tatib ko’rish xohishi bilan oqlaydi.Huddi mana shu yerda, aynan mahsulotlar almashinuvi paytida korxonada o’zining brendini iste’molchilarga namoyish qilish imkoniyati paydo bo’ladi, albatta agar uning brendi mavjud bo’lsa.iste’molchilar o’zimizning milliy brendlarni qabul qilishga tayyor!Baxtimizga yoki baxtga qarshi “qanday qilib muvaffaqiyatli brend yaratish mumkin?” degan savolga javob yo’q. Bu savolga javob berish, huddi “qanday qilib million (USD) topish mumkin?” degan savolga javob berish bilan barobar. Biror belgi yoki oddiygina “N” harfini tasvirlash, uni ilgari surish uchun ancha mablag’ sarflanishi mumkin va bu juda taniqli harf yoki biror belgining ko’rinishi bo’lib qolishi mumkin. Lekin bu brend bo’lib qolishiga hech kim kafolat bera olmaydi.Bo’lajak brendni yaratish haqidagi g’oya sizniki bo’lishi kerak. Bo’lajak brendning egasi sifatida siz brendning ma’nosini, iste’molchilar uchun u nima bo’lishini, iste’molchi sifatida kimlarni ko’rishni xohlayotganingizni aniq bilishingiz kerak. Brending agentliklari sizga turli xil konsepsiya taklif qilishlari, uning tashqi ko’rinishini shakllantirib berishlari, brendni iste’molchiga yetkazishga yordam berishimumkin. Agentliklar turli bozorlarda har xil iste’molchilar bilan ishlash tajribasiga ega bo’lib, siz ko’rmay o’tkazib yuborgan biror narsani ko’rishlari mumkin. Shuningdek, ular hatto savdo belgisini to’g’ridan – to‘g‘ri bozorga olib chiqishlari mumkin. Ammo brendning “otasi” siz bo’lishingiz kerak.Brend g’oyasi haqiqiy bo’lishi va korxona ishlarining real holatiga javob berishikerak. Brend orqali kompaniya haqida gapirilishi kerak, zero brend manbaalarni kompaniya ichidan oladi.Faqat bir toifadagi iste’molchidan umid qilinishi noto‘g‘ri. Agar iste’molchi toifasi chegarasidan chiqishning uddasidan chiqilsa, odamlar faqat sharbat emas, balki mineral suv, yaxna choylarni ichishi mumkinligi, yoki hammaning o’z qiziqishi, ehtiyojlari borligini va sizning mahsulotingiz ularda umuman qiziqish uyg’otmasligi tushunilgan bo’lar edi. Shundagina ularning ro’yxatlarida ancha muncha qiziqarli narsalar topiladi. Agar shu ro’yxatning tuzilishi, uning mantiqi tushunilsa mahsulotning brendga aylanishida ustunlikka ega bo’lish mumkin. Boshqa kategoriyalardagi brendlarning tuzilishi texnologiyasini tahlil qilish kerak, chunki barcha strategiyalar shu paytgacha ishlab chiqib bo’lingan. Eng muhimi – ularni topish, va kompaniya brendini yaratishda to’g’ri qo’llay olish kerak.Mahsulot belgisi sodda, oddiy bo’lishi kerak huddi “Paynet”ning yashil doirasi kabi. Iste’molchi hayolida paydo bo’ladigan bir lahzali bo’shliqdan unumli foydalanish kerak. Unchalik ham yomon bo’lmagan iste’molchilik xususiyatlaridan biri neyming, ya’ni tovarga nom berish brendni o’ldirishi ham yoki uni ana shu bir lahzalik bo’shliqda iste’molchining ongiga joylashi ham mumkin. Umuman olganda, brend – bu savdo belgisi nomi, logotipi emas, brend – bu mahsulotning barcha elementlari majmui(o’rami, qadog’i, aloqa yo’llari, kommunikatsiya, tajriba va albatta jamoat bahosi)dir.Mahsulot tanlayotib iste’molchi mahsulot tafsilotlariga, dizayniga, yoki reklama xabarlariga yopishib oladi deb o’ylamaslik kerak. Agar brend biron – bir va’da berayotgan bo’lsa, iste’molchi va’dangizni to’laligicha ko’rib chiqishini bugungi kun amaliyoti ham isbotlamoqda. Brend iste’molchi tanlovini osonlashtirishi, unga vaziyatni tez tushunib olishi uchun imkon tug’dirishi hamda mahsulot manbalarini aniqlab berishi kerak. Buning uchun birinchi navbatda iste’molchida mahsulotga bo’lgan ishonchni uyg’otish kerak va bunga haqqoniy yo’l bilan erishish kerak.Chunki iste’molchi mahsulot bilan birinchi tanishuvda (savdoda) unga yetarlicha baho bera olmaydi va mahsulotni tanlanish darajasi pasayib ketishi mumkin bo’lgan xavf paydo bo’ladi. Mana shu yerda brend kuchga kirishi, sifat signalini berishi va birlamchi xavfdan mahsulotni ozod qilishi kerak.Brend davrlar orasida o’ziga qiziqish uyg’otib yashashi hamda jamiyatdagi o’zgarishlarga shiddat bilan javob berishi kerak. Hozirda mahsulotlar uyda, oila davrasida hamda ko’chada, do’stlar bilan istemol qilinadigan turlarga bo’linyapti. Maqsadli auditoriya yoshlar bo’lgan, ko’chada iste’mol qilinadigan mahsulotlar yorqin ifodalangan namoyishkorona harakterga ( xursandchilik, baxt) ega. Uyda iste’mol qilinadigan mahsulotlarning vazifasi o’zgacha. Jamiyat tobora jonlanib borar ekan, bitta mahsulotning “ hamma uchun” ligi ozayib boraveradi.