Kirish Asosiy tushuncha va atamalar

ISHNI BAJARISH TARTIBI

1. 
   Berilgan zagotovkaning ishchi chizmasi chiziladi.
   
2. 
   Bu chizma asosida zagotovkani o`rnatish sxemasi aniqlanadi.
   
3. 
   Sxema bo`yicha o`rnatish xatoligini xisoblash tenglamasi yoziladi.
   
4. 
   Bu tenglamaga berilgan miqdorlar qo`yilib hisoblab chiqiladi.
   
5. 
   Bajarilgan hisoblar asosida eng oz xatolikga ega bo`lgan maqbul variant tanlab olinadi.
   

TOPSHIRIQ UCHUN BERILGAN VARIANTLAR:

№	Paz chuqurligi	Bazaviy yuza (o`lcham olingan)	Prizma burchagi	Valik diametri	Dopusk (chetlanish)
1.	N	0 o`qi	60^0	60^0-0,2	0,2
2.	Nv	V tekstlik	90^0	60-0,2	0,2
3.	Ns	S tekisligi	120^0	60-0,2	0,2

Amaliy mashg’ulot №11
Mavzu: Detalga ishlov berish jarayonidagi avtomatik nazorat. Detallni bevosita va bilvosita o’lchash usullari
1. Frezerlik dastgoxi moslamalarini loyixalash tartibini o`rganish.
2. Frezerlik dastgoxi moslamalarini chizmasini tayyorlashni o`rganish.


NAZARIY MA`LUMOTLAR
Freza asosiy turlari. Freza — bu ko’p tishli asbob bo’lib, yuzalarga, ariqchalar ochishda , shlitsalar ochishda, aylanma yuzalarga ishlov berishda, materiallarni qirqishda va shakldor yuzalarga ishlov berishda ishlatiladi. Bir vaktda bir nechta tishlari bilan ish unumdorligini yuqori tozalikda ta`minlaydi.
Freza aylanma xarakat qiladi va berilgan tishlari bilan aytilgan yuzaga ishlov beradi. (5.1- r asm).
Xar xil frezalar va ularning ishlash sxemasini ko’rib chiqamiz bunda silindrik va toretsli frezalar bilan ishlov berishni olaylik (3.2- rasm). Silindrik ishlov berishda frezaning o’qi ishlov berilayotgan yuzaga paralel joylashadi, kesish tishlar orqali amalga oshiriladi qaysiki silindrik yuzani o’zida bo’lgan tishlar orqali. Toretsli freza bilan ishlov berilganda frezaning o’qi ishlov berilayotgan detalga nisbatan perpendikulyar joylashadi va bunda xam tishlari silindrik (torets) yuzasida joylashadi.

5.1- rasm. Freza turlari:
a — silindrik; b — diskli va ariqcha ochuvchi; v — so’ngi ishlov beruvchi; g, d — toretsli; e — shakldor; j — kesib tushiruvchi (proreznaya).
Kesish rejimlari elementlari va qirqilayotgan qatlam. Frezalashda asosiy xarakat bu frezaning aylanma xarakati. Surish xarakati esa — ishlov berilayotgan zagotovkani xarakati.
Kesish tezligi V (m/min) — freza kesuvchi qismini o’q atrofida aylanishi, aylanma tezlik orqali olingan qatlam: , bu erda D — freza diametri, mm; p — freza aylanishlar chastotasi, ob/min.
Surish xarakati S — ishlov berilayotgan zagotovkani freza tomonga surilish xarakati. Dastgoxlarda surish tezligi xar xil bo’ladi ayrimlarida vertikal ayrimlarida gorizontal. Surish xarakati frezalarning joylashuviga karab o’zi uch xil bo’ladi.

5.2- rasm.. Frezalash ko’rinishlari: a — silindrik; b — toretsli.
Siz frezaning bir aylanishdagi surish tezligi S₀ va 1 minutda surish tezligi Sm. bular orasidagi bog’lanish quyidagicha S_m= S_on= S_zzn,
Bu yerda: z — freza tishlarining soni.
Kesish chuqurligi t bilan belgilanib, ishlov berilayotgan va ishlov berilgan yuza orasida bo’ladi. (3.1 va 3.2 rasmlarda ko’rsatilgan).
Frezalashdagi eni V — ishlov berilayotgan yuza eni qaysiki freza o’qiga paralel yo’nalishdagi.
Silinrik frezalarda freza eni ishlov berilayotgan zagotovkaning eniga teng, diskli frezalarda esa ochilayotgan ariqchaning eniga teng va toretsli va kontsevoy frezalarda kesilayotgan qatlam chuqurligi bilan bog’liq. (3.1 va 3.2 rasmlarda ko’rsatilgan). – Kesilayotgan eni b — kesilgan yuzada ko’rsatilgan olinayotgan qatlam uzunligining qirqimiga teng. To’gri tishli frezalarda b=V, toretsli frezalarda b=V/sincos
Bu yerda:  — toretsli freza tishining kesuvchi qismini plandagi burchagi;  — kesuvchi qismining qiyalik burchagi.

Frezerlik dastgoxi moslamalarini (jixozlarni) loyixalash uchun quyidagi dastgox moslamalarini datlabki ma`lumotlar bo`lishi shart.

1. Ishchi chizma (detal).
2. Texnologik jarayonni marshrut.
3. Operatsiyalar kartasi
4. Operatsiyalar eskizlari.
5. Ishlab chiqarish turi yoki yillik dastur.

Yuqoridagi maolumotlar asosida texnologik jixozni loyixalash quyidagi tartibda bajariladi.

1. Ishlov berilayotgan zagotovkani 3 ta proektsiyasi shtri punkti chiziqlari, iloji boricha moslama elementlarini chizish uchun joy qoldirilgan millimetrli o`og'ozga chizish uchun joy o`oldirilgan millimetrli qog'ozga chiziladi.
2.O`rnatish elementi konstruktsiyasi detaloga moslab chiziladi.
3. Maxkamlash elementi, yo`naltiruvchi elementlar, tana va bosho`a elementlarni ketma-ket chizib chio`iladi, bunda elementlarni o`lchamlarini saqlagan xolda chiziq talab etiladi.
4. Umumiy yig'ma chizmada asosiy gabarit o`lchamlar xamda ishqalanish yuzalarida dopusklar (o`tkazishlar) qo`yilishi kerak.
5. Xamma detallar belgilab chiqiladi.
6. Moslamada qo`yiladigan texnik talablar yotib chiqiladi.
Moslamada loyixalanayotgan vaqtida iloji boricha xamma elementlarni davlat standarti asosida olishga xarakat o`ilishi kerak, iloji bo`lgan taqtirdagina original detalg' chiziladi.

5.3 -rasm. Frezerlik dastgoxida zagotovkaga ishlov berish eskizi.

5.4 -rasm. Dastgox texnologik sistemasi sxemasi.


5.5 -rasm. Frezerlik dastgoxi texnologik sistemasi aloka strukturasi

Texnologik sistema elementlari dastgox koordinatalar sistemasiga nisbatan kuriladi. Yukoridagi xolat uchun koordinata boshi konusli teshikli dastgox shpindeli yoy yuzasi bilan kesishish nuktasi xisoblanadi. U xolda umumiy xatolik kuyidagicha xisoblanadi:

Bizni xolat uchun zagotovka xatoligi z va L2 ulchamini chetga chikishiga tengdir. Zagotovkani urnatish xatoligi z (1.2) formula buyicha xisoblanadi. Kurilayotgan sxema uchun maxkamlash xatoligi z k O ga tengdir.

Dopusklarni tayinlashda moslamani tayyorlash va foydalanish samaradorligiga e`tibor berish kerak. Asosiy tavsiyalar kuyidagilardan iborat;
1. Moslamani xatoligini aniklaydigan ulchamlar va dopusklarni chetga chikishi tayyorlaш texnologiyasi va moslamani tekshirish shartiga asosan kuyiladi.
2.Urnatuvchi elementlar ulchamlari, konduktor vtulkasi teshigi va boshka eementlarni chekli chetta chikishi, zagotovka baz teshigi, va boshka elementalrini chekli chetga chikishi, zagotovkani baza teshigi, parma va boshka talab kilingan birikmani ta`minlash sharti.
1.2.1. Urnatuvchi paletslar uklari orasidagi chekli chetga chikishni tayinlanganda va boshka xolatlarda kuyidagi tengsizlikni bajarishni ta`minlash nazarda tutilishi kerak;

Bunda:

Bu erda; Lp - moslama ulchamlarini chekli chetga chikishi.
Ldn- zagotovka ulchamlarini chekli chetga chikishi.

Urnatuvchi va yunaltiruvchi elementlar emirilishi umumiy xatolikka ta`sir kilsa, bu elementlar emirilishiga dopusk tayinlash tavsiya etiladi, emirilish dopuski Tizn ni kurilayotgan ulcham dopuskiga teng kilib olish mumkin.