Kirish Асосий қисм

Tuproq suv rejimini yaxshilash tadbirlari. Ekinlardan mul va yaxshi sifatli xosil olish uchun tuproqda ular xayoti uchun zarur bulgan batcha faktorlarga, jumladan o`simliklar uchun eng qulay va yetarli miqdorda suv tuplanishiga aloxida etibor berish kerak. Malumki, bazi tuproq zonalarida ekinlarning o`sish davrida suv yetishmaydi, ayrim rayonlarda esa yog`in kub yog`adi, atmasfera yog`inlari xamda sizob suvlarining yoqin bulishi xisobiga tuproqda suv xaddan tashqari kub miqdorda tuplanadi. Shuning uchun xam tuproqdagi suv miqdori, balansi va rejimini urganish yuli bilan tuproqda mutadil namlik xolatini vujutga keltirish va suv rejimini yaxshilashga qaratilgan chora tadbirlarni qullanish kata axamiyatga ega. Shu maqsadda malum zonadagi ekinlarga ijobiy tasir etadigan suv rejimini yaratish va muntazam xolga keltirish uchun bir qancha tadbirlar, jumladan iqlim va tuproq sharoetini (tuproqning tarkibini, xossalari, strukturasi va agranomik xususiyatlari ) puxta urganilishi asosida agrotexnikaviy, gedratexnikaviy va meleratsiya tadbirlarini uz vaqtida sifatli amalga oshirishga jiddiy etibor berish lozim. O`rmon tayga singari seryog`in rayonlarda va sizob suvlari sayoz bulgan gedramorf tuproqli oblastlarda joylarning relefiga kura ekin maydonlarini tekislash, sizob suvi satxini pasaytirish maqsadida turli xildagi zavur va drenajlardan foydalanish tuproqning suv rejimini yaxshilashga ijobiy tasir kursatadi.
Tuproqdagi suv rejimining turlecha bulishi tuproqning mexanikaviy tarkibi, strukturasi, chirindisi va qavushmasiga bog`liq. Strukturasiz oz chirindili va og`ir mexanikaviy tarkebli tuproqlarda juda zichlangan bilib, yog`in suvlarning juda oz qismigina (taxmenan 15%) shimiladi. Bu shimilgan suv xam yog`indan keyin ularda rivojlangan kapelyar yullar orqali qatlamning yuqori qismiga kutariladi va tez bug`lanib ketadi. Bunday yerlarda sug`orish suvlari xam tuproqqa juda sekin shimiladi va tuproqning ustki yupqa qavatigina namlanib pastki qisimlariga esa suv deyarli utmaydi. Natejada ana shunday strukturasiz og`ir tarkibli tuproqlarda suv rejimi yaxshi bulmaydi va o`simliklar nam bilan yetarli darajada taminlanmaydi.
Qumoq tarkibli va strukturali tuproqning suv rejimi butunlay boshqachadir. Ularda nokapelyar yirik kavaklar kub bulganligidan yog`in suvlarining kub qismi (taxmenan 5%), shuningdek sug`orish suvlari agregatlar orasidagi yullar orqali tuproqning pastki qatlamlariga oson shimiladi. Bu tuproqlarning nam sig`imi yaxshi bulganligidan nam uzoq saqlanadi va sekinlik bilan bug`lanadi. Shuning uchun tuproq suv rejimini yaxshilash maqsadida tuproqning qumoq tarkebli bulishiga, strukturasining yaxshilanishiga qaratilgan tadbirlarni uz vaqtida qullanish lozim. Tuproqda vujutga kelgan qatqaloqni boronalash namning bo`g`lanishini keskin oshiradi.
Dala atrofiga ixota daraxtzorlar tashkil qilish tuproqda nam tuplanishi va saqlanishida uziga xos kata axamiyatga ega, chunki daraxtzorlar ekin maydonlarida qorning tuplanishiga va namning tez bug`lanishiga sabab buladigan shamolning salbiy tasirini keskin kamaytiradi.
Atmasfera yog`inlari kam buladigan viloyatlarda tuproqlar (qung`ir tusli tuproq, buz tuproq, qaqir tuproq, taqir tuproq va chul tuproq) ning suv rejimini yaxshilashda sug`orish soni va normasi muxim axamiyatga egadir. Ekinlarni sug`orayoyganda tuproqning mexanikaviy tarkibi, strukturasi, qovushmasi, suv xossalari, suv tusar garezant va sizob chuqurligi singari xususiyatlari xamda ekinlarning suvga bulgan talabini puxta urganish asosida olib borilsa, suv rejimi normal buladi.

Xulosa
Xulasa qilib shuni aytish mumkinki, tuproq tarkibidagi suvni, suv rejimlarini, tug`ri yulga quyish, sug`orish normalari, suv berish vaqtini, tug`ri amalga oshirish va o`simlik talab etadigan suvni uz vaqtida amalga oshirish kerak. Malumki, tuproq tarkibida oziq moddalar xam, tuproqda suv yetarli miqdarda bulgandagina o`zlashtiriladi.
Tuproq unumdorligi uchun suv eng muhum omillardan biri hisoblanadi, chunki tuproq tarkibida sodir buladigan barcha jarayonlar, jumladan, tuproq tarkibidagi chirindilar agrobakteriyalar tamonidan parchalanib o`simlik o`zlashtira oladigan xolga utadi. Tuproq suv rejimini to`g`ri yulga quyish va uni chuqur o`rganish, birinchi navbatda o`simliklardan, mul va sifatli xosil olishda, shuningdek, g`uza va boshqa oziq ovqat mahsulotlari yetishtirilayotgan tuproqlarni shurlanishini oldini oladi.Shurlangan tuproqqa ekilgan o`simlik o`sishi qiyinlashadi va fotasentiz sustlashadi, fotasentiz sustlashganda organik moddalarning xosil bulishi keskin kamayadi. Tuproq shurlanishi xozirgi davrimizda eng muxim muammalardan biri hisoblanadi, uni oldini olish esa, suv rejimlarini to`g`ri yulga quyilsa maqsadga muofiq buladi.
Bizning dehqonchilik rayonlarimizda, atmasferadan tushayotgan yog`in miqdori,, bug`lanayotgan suvdan kam buladi. Bu rayonlarda yog`ingarchilik vaqtida tushayotgan suv tuproqning malum, kavaklar, bushliqlar, kapelyarlar, orasida tuplanadi yog`ingarchilik tugagandan sung bu suvlarning malum qismini o`simlik uzlashtiradi qolgan qismi yana atmasferaga kutarilib bo`g`lanib ketadi o`simlik vaqtincha nam bilan tuyinadi malum vaqtdan suvga bulgan talabini, sizob suvlarining, tuproqdagi malum kuchlar tasirida kutarilishi natejasida xosil bulayotgan tuproq namligidan oladi. O`simlik, sizob suvlaridan foydalanishi bir tamondan ijobiy, bir tamondan salbiy oqibatlarga olib keladi. Yani tuproq shuri yuvilib sizob suviga yetkazilgan tuzlar ham suvga qushilgan xolda kutariladi. Suv o`simliklar tamonidan o`zlashtiriladi, qolgan qismi tuproq yuzasidan bo`g`lanib ketadi, tuz esa tuproq yo`zasiga qolib, natejada tuproq shurlanadi. Tuproqdagi suvlarni tug`ri yulga quyish va uni puxta urganish mul va sifatli oziq ovqat, mahsulatlari, hamda sanoat xomashyolarini yetarli miqdorda va sifatli xolda yetgazishga imkon beradi.