Kimyoviy texnologiya

Qattiq konstruksiyali issiqlik almashinish qurilmalari. Qattiq konstruksiyali 

issiqlik almashinuvchi qurilmada qo‘zg‘almas truba panjaralari qobiq bilan mahkam 

 

bog‘langandir. Ularning asosiy kamchiligi temperaturalar kuchlanishlarini qabul qila 

olmasligi va qobiqlarning ichki yuzalari va issiqlik almashinuvchi trubalarning tashqi 

yuzalarini iflosliklardan va cho‘kindilardan mexanik tozalash mumkin bo‘lmasligidir. 

Bunday  issiqlik  almashinish  qurilmalarini  ta’mirlash  yo‘li  bilan  qayta  tiklash  bir 

muncha  chegaralangandir.  Aynan  shuning  uchun  ham  uzoq  muddat  xizmat  qilishi, 

tegishli  ekspluatatsiya  rejimiga  qat’iy  rioya  qilingandagina  ta’minlanadi.  Masalan, 

qurilma  pasportida  ko‘rsatilgan  issiqlik  almashinayotgan  muhitlararo  temperaturalar 

farqini  oshirib bo‘lmaydi,  chunki  bu  truba  panjarali  truba birikmalarining  buzilishiga 

yoki truba yorilishiga olib kelishi mumkin. Ikki issiqlik almashinayotgan oqimlarning, 

iflosliklardan holi bo‘lgan, korrozion aktiv moddalar va issiqlik almashinish jarayonini 

yomonlashtiruvchi  hamda  qurilmaning  gidravlik  qarshiligini  kuchaytiruvchi  muallaq 

zarrachalardan holi bo‘lgan bittasini trubalar orasiga yuboriladi. SHuni nazarda tutish 

kerakki,  truba  tashqi  yuzalarining  va  qurilma  qobig‘ining  ichki  devorini  ko‘rikdan 

o‘tkazish  imkoni  yo‘q,  bundan  kelib  chiqadiki,  qurilma  holatini  ekspluatatsiya 

qilinayotgan vaqtda nazorat qilish mumkin bo‘lmay qoladi. Ta’mirlashning zaruriyligi, 

ta’mirlashi  va  mexanik  tozalanishi  mumkin  bo‘lgan  trubalarning  ichki  yuzalarini 

tekshirish orqali aniqlanadi. 

Trubalarni  va  qobiqni  korrozion  emirilishini  oldini  olish,  ular  ishlayotgan  muhit 

xossalariga bog‘liq holda, ularni yasash uchun metall tanlash orqali amalga oshiriladi. 

Truba  va  issiqlik  almashinish  qurilmalarining  qopqoqlarini  qobiqlarini 

korroziyadan dengiz suvi yordamida katodli muhofazalash tajribasi mavjuddir. Bunday 

muhofazalash  korroziya  tezligini  5-6  marta  kamaytiradi.  Katodli  muhofazaga  tegishli 

bo‘lgan  elementlarning  ma’lum  mikdorini  muhofazalovchi  yuzalar  o‘lchamlariga 

bog‘liq holda qurilma qopqog‘ining ichiga osib qo‘yiladi; emirilish o‘lchamiga qarab, 

ta’mirlashda elementlarni muntazam ravishda yangilari bilan almashtirish mumkin. 

Vizual

 ko‘prik faqatgina qopqoqlar, trubalarning uchlari va ichki kanallari, qobiq va 

qopqoqlardagi shtutserlar uchun taalluqlidir. Qurilmaning qolgan qismlari nuqsonlarini 

faqatgina bosim bilan tekshirish vaqtidagina aniqlash mumkin.

 

Taftish  va  ta’mirlash  vaqtida  va  tarkibini  konkret  ekspluatatsion  sharoitlardan  kelib 

chiqib aniqlanadi. Muddatdan oldin ta’mirlash zarurati issiqlik almashinishning keskin  

yomonlashuvi  bilan  (texnologik  kartaga  mos),  shuningdek,  issiqlik  almashayotgan 

 

muhitlar siljishi bilan bog‘liq birinchi holatda, ichki yoki tashqi truba yuzalarining yoki 

unisini ham bunisini ham ifloslanishi ehtimoli bor, ikkinchi holda-bitta yoki bir nechta 

trubalarning  yorilishi  yoki  trubalarning  truba  panjaralari  bilan  birikkan  joylarda 

zichlikning  buzilish  ehtimoli  bor.  Trubalar  kamchiligi  katta  bo‘lgani  uchun  truba 

panjaralarining  ochiq  emirilishi  qariyb  uchramaydi.  Qurilma  qobig‘ini  va  uning 

birikmalari  zichligining  buzilganligini  tomchilar  oqayotganligini  ko‘rib  aniqlash  juda 

oson. Bunday hollarda qurilmalarni, ular ishlab turgan sistemadan surilma qopqoqlarni 

va ventillarni darhol berkitib qo‘yish orqali uzib qo‘yish zarur. Qattiq konstrutsiyalash 

issiqlik  almashinish  qurilmalarini  taftishi  va  ta’mirlash  vaqtida  o‘tkaziladigan 

operatsiyalar ketma-ketligi qariyb bir xildir.

  

Qurilmalarni yuvish. Truba va truba oralig‘i ichidagi tarkibni, shtutserlar yoki 

maxsus qobiq va qopqoqdagi maxsus chiqarib tashlovchi muftalar orqali bo‘shatiladi. 

So‘ngra  ishchi  muhitning  fizik-kimyoviy  xossalariga  ko‘ra  mo‘ljallanadigan  vaqt 

oralig‘ida  ular  suv  bilan  yuviladi,  keyin  bug‘lantiriladi.  Buning  uchun  issiqlik 

almashinish  qurilmalarining  trubalar  bog‘lamiga  bug‘  liniyasini  ulash  imkoniyatlari 

ko‘rib  chiqiladi.  Bu  liniya  qurilmalar  ishchi  rejimda  mustahkam  biriktirilgan  bo‘lishi 

kerak.  Yuvish  va  bug‘latish  orqali  ikki  maqsadga  erishiladi:  portlash  va  yong‘indan 

xavfsiz  yoki  zaharli  moddalardan  havfsiz  hosil  qilish  yo‘li  bilan  qurilmani  ochishga 

tayyorlashga  va  yuzalarni  cho‘kindilardan  tozalashga

.

  Shuni  nazarda  tutish  kerakki, 

yuvish - bu trubalar tashqi yuzasidan cho‘kindilarni ajratib olishning birdan-bir mumkin 

bo‘lgan  usulidir.  SHuning  uchun  issiqlik  almashinuv  qurilmalarining  trubalararo 

bo‘shlig‘ini yuvishga alohida e’tibor qaratish kerak. 

Qurilmalarni mumkin qadar bug‘ bilan isitiladigan issiq suvda yuvish kerak. Neftni 

qayta  ishlash  qurilmalarini  issiq  suv  va  kerosin  aralashmasi  bilan  yuvish  amalga 

oshirilmokda. Kerosin neft mahsulotlarini eritadi, koks va boshqa mexanik aralashmalar 

esa aralashma oqimi bilan birga chiqib ketadi. Agar truba bo‘shlig‘iga bir vaqtning o‘zida 

bug‘ ham yuborilsa, bunday yuvishning samarasi yana ham ortadi. Kerosinni va isitishga 

ketadigan issiqlik sarfini kamaytirish maqsadida ishlatib bo‘lingan aralashmani ma’lum 

sig‘imga solinadi va undagi chiqindilar tindiriladi, so‘ngra yana foydalaniladi. Yuvuvchi 

suyuqlik sifatida 100-120°C gacha isitilgan solyar moyi ishlatilsa ham bo‘ladi. 

 

Yuzalardagi chiqindilar va cho‘kindilar kerosin yoki solyar moyida yaxshi erimasa, 

u holda maxsus ingibitorlardan foydalanib, kislotali tozalash qo‘llaniladi. Ular truba va 

qobiq  metallari  intensiv  korroziyasining  oldini  oladi.  Odatda  xlorid  kislotasining 

«unikol» ingibitori bilan aralashmasi qo‘llaniladi. 

                                                       

 

2.3-rasm. Issiqlik almashinish qurilmalarini kimyoviy tozalash usuli 

1-yuvuvchi  suyuqlikni  tindirsh  uchun  sig‘im;  2-isitkich;  3-  devorli  sig‘im;                            

4-nasos; 5- cho‘kmani chiqarish shtutseri. 

Ajratish.  Yuvilgandan  so‘ng,  qurilmalarni  hammayog‘i  berk  qopqoqlar  bilan 

kommunikatsiyadan

  ajratib  olinib,  keyin  uni  ajratishga  o‘tiladi.  Tagliklarni  ajratish 

uchun ba’zan trubali bog‘lamning bir qismini demontaj qilishga to‘g‘ri keladi. Qattiq 

qobiq trubali  issiqlik  almashinish qurilmalarining og‘irligi  anchagina.  Shuning  uchun 

ularni qismlarga ajratish va keyinchalik o‘rnatish uchun kranlar, uchoyoqlar, statsionar 

ko‘tarish qurilmalaridan foydalaniladi. 

Nuqsonlarni  aniqlash  va  bartaraf  qilish.  Tagliklar  va  ulardagi  seksiya  to‘siqlari 

devorlarining 

haqiqiy

  qalinligini,  teshiklarni  parmalash  yo‘li  bilan  o‘lchanadi, 

shuningdek  ultratovushli  qalinlik  o‘lchagichlar  yordamida  ham  o‘lchanadi.  Seksiya 

to‘siqlarini tagliklarga payvandlash sifati ularga suv solib tekshiriladi. Suvni navbatma-

navbat  har  bir  seksiyaga  uzatiladi,  buning  uchun  qopqoqdagi  barcha  shtutserlar 

berkitiladi,  qopqoqni  esa  ochiq  tomoni  bilan  yuqoriga  qaratib  o‘rnatiladi.  Truba 

panjaralaridagi trubalar uchlarini mahkamlanish holatini avval ko‘z bilan kuzatish orqali 

tekshiriladi. Truba uchlarini truba panjaralari uyalarida teshik og‘zini yumaloqlash orqali 

 

mahkamlash  keng  tarqalgan.  Issiqlik  almashinish  trubalarining  alohida  xususiyatlari: 

ularning  kichik  qalinlikda  ekanligidir.  Shuning  uchun  trubalar  uchlarining 

mahkamlanishi alohida e’tibor bilan tekshiriladi. Teshiklarni yumaloqlab mahkamlash 

sifatini, yumaloqlash orqali mahkamlangan yuzalar holati bo‘yicha baholanadi. Yuzalar 

bir  tekis  deformatsiyalangan  bo‘lishi,  shuningdek  yumaloqlab  berkitilgan  trubalar 

uchlari  ichki  diametri  o‘lchamlari  natijalari  bo‘yicha  bo‘lishi  kerak.  U  truba  devori 

qalinligi  boshlang‘ich  diametrdan  15-30%  ga  ko‘p  bo‘lishi  kerak.  Yangi  yumaloqlab 

yopilgan  birikmalar  sifati,  yumaloqlab  berkitish  darajasi  orqali  xarakterlanadi.  Uni 

quyidagi formula orqali aniqlanadi: 

                                                    

100

'











D

d

D

d

d

k

н

в

в

    

                                                   

bu  erda  k  -  razvalsovka  darajasi,  (%);  issiqlik  almashinish  qurilmalari  uchun 

k=0,5-1%; 

'

в

d

 va d

v

 - razvalsovkagacha va razvalsovkadan keyingi truba diametri, mm; 

D - teshikli panjaradagi truba razvalsovkasi uyasining diametri, mm; d

n

 - truba uchining 

razvalsovkagacha bo‘lgan diametri, mm. 

Truba uchlari panjara yuzasidan truba devori qalinligiga teng  bo‘lgan uzunlikda 

chiqib turishi kerak va bortovka qilingan bo‘lishi zarur. Truba uchining qo‘ng‘iroqchasi 

(bortovka  qilingan  uchastka)  butun,  yoriqlarsiz  va  darzlarsiz  bo‘lishi  kerak.  Truba 

devorining  yumaloqlab  mahkamlangan  yuzasidan  yumaloqlab  mahkamlanmagan 

uchastkalariga  o‘tadigan  joylariga  e’tibor  berish  zarur:  ular  silliq,  devorlarining  uchli 

kesiklarisiz bo‘lishi kerak. 

Ko‘p  hollarda  trubalarning  uchlari  tezroq  emiriladi,  shuning  uchun,  ularning 

qalinliklarini o‘lchash orqali issiqlik almashinish trubalari butkul holati haqida xulosa 

qilish  mumkin.  O‘ta  emirilgan  trubalar  yumaloqlab  mahkamlangan  birikmalarning 

mustahkamligini ta’minlay olmaydi. 

Agar panjaralar va trubalar yaxshi payvandlanadigan metalldan yasalgan bo‘lsa, 

issiqlik  almashinish  qurilmalarida  truba  panjaralarida  trubalarni  payvandlab 

mahkamlash  ham  qo‘llaniladi.  Panjara  va  truba  devorlarining  qalinliklari  juda  katta 

farqli  bo‘lishi,  payvand  ishlarini  sifatli  bajarilishiga  qiyinchilik  tug‘diradi.  Ko‘rik 

vaqtida payvand choki bir tekisliligiga va uning qalinligiga e’tibor berish kerak, chunki 

ekspluatatsiya jarayonida choklar korrozion va erozion emirilishga duch keladi. 

 

Trubalar ichki yuzalarini yuvish vaqtida chiqarib yuborilmagan cho‘kindilar bilan 

ifloslanganlik darajasini ko‘z bilan ajratib va ozod kesimlar diametrlarini o‘lchash yo‘li 

bilan ham aniqlanadi. 

Bular cho‘kindilarni mexanik tozalash yo‘li bilan olib tashlanadi. U cho‘kindilarni 

truba  yuzasidan  turli  asboblar  yordamida  yumshatilib  va  qirqib  tozalanadi.  Mexanik 

tozalash jarayoni ko‘p mehnat talab qiladi. 

 

2.4-rasm. Issiqlik almashinish qurilmalarini mexanik tozalash uchun qurilma 

1-parma; 2-g‘ovak val; 3-taqsimlovchi zolotnik; 4-yuritma; 5-tayanch; 

6-koshka; 7-uch oyoq; 8-lebedka; 9-kran osti yo‘li. 

Uchlari payvandlangan trubalarni payvandlash murakkabroq. Buning uchun qo‘l 

kuchi yordamida yoki pnevmatik bolg‘acha yordamida chok uziladi, ba’zan panjaradagi 

uyacha  mexanik  qayta  ishlov  beriladi.  Amalda  emirilgan  trubalarni  yangilariga 

almashtirish  kam  uchraydi;  odatda ularni  har  ikki  uchlari  tomonidan  metall  (masalan, 

po‘latdan yasalgan) tiqinlar bilan yopib qo‘yiladi, ular kichkinagina konuslikka (3-5°) 

egadir.  Tiqinlarni  trubadagi  maksimal  bosimga  mustahkam  qarshilik  qilishlari  uchun 

zichlab  urib  qo‘yiladi.  Yopib  qo‘yilgan  trubalar  soni,  bitta  oqimga  to‘g‘ri  keladigan, 

ularning  bog‘lamdagi  umumiy  soni  10%  dan  oshmasligi  kerak,  aks  holda  gidravlik 

qarshilik  sezilarli  darajada  ortib  ketadi  va  issiqlik  almashinishi  sezilarli  darajada 

kamayib ketadi. 

 

 

 

 2.5-rasm. Issiqlik almashinish qurilmalari uchun kesish kallagi 

1-keskich; 2- shpindel; 3- uzatkich. 

Umumiy  holda  anchadan  beri  ishlayotgan  issiqlik  almashinish  qurilmalar 

trubalarida  bir  necha  nuqsonlarni  aniqlash,  barcha  trubalarning  ishdan  chiqqanligi 

ehtimolini  ko‘rsatadi.  Bunga  sabab  ularning  hammasi  ham  bir  xil  sharoitda 

ishlaganliklaridir.  SHuning  uchun  emirilgan  trubalarni  yopib  qo‘yish  orqali  issiqlik 

almashinish  qurilmalarini  yaqin  kapital  yoki  o‘rta  ta’mirlashgacha  ekspluatatsion 

yaroqliligini saqlab turish mumkin. Ta’mirlash vaqtida esa, issiqlik almashinish qurilma 

yoki trubalar bog‘lami butkul yangisi bilan almashtiriladi. 

Konstruksion  echimlarga  qarab,  truba  uchlarining  truba  panjalari  bilan  zich 

bo‘lmagan birikishida qo‘shimcha elektr payvandlab yoki qo‘shimcha juvalab qo‘yiladi. 

Payvandlanayotgan  uchastkalar  metall  shyotkalar  bilan  tozalanadi,  aniqlangan  yoriq 

zubilo  bilan  uzib  tashlanadi.  Elektrod  diametri,  sifati,  shuningdek,  payvandlash  choki 

kattaligi  katta  ahamiyatga  ega.  Qo‘shimcha  juvalash  ham  yuqori  malaka  talab  etadi. 

Haddan tashqari juvalash ham birikmalarni ishdan chiqarib qo‘yishi mumkin. Bitta yo 

ikkita  qo‘shimcha  juvalash  natija  bermayotgan  bo‘lsa,  trubalarni  har  ikki  tomonidan 

truba  panjarasi  yon  yuzalari  payvandlab  tashlanadi.  Bunday  hollarda  payvandlashdan 

keyin  yonma-yon  turgan  truba  uchlarini  payvandlash  vaqtida  qizib  ketish  ta’sirini 

yuqotish maqsidida qo‘shimcha juvalanadi. 

Qobiqning  emirilgan  uchastkalarini  gidravlik  bosim  bilan  tekshirish  yordamida 

yoki  ultratovushli  defektoskop  yordamida  topiladi.  Shubhali  uchastkalarni,  qoldiq 

qalinliklarni  oddiy  o‘lchov  asboblarida  (shtangensirkul,  chizg‘ich  va  h.)  o‘lchash 

maqsadida parmalanadi. Kopusni ta’mirlashda uning tashqi yuzasiga qobiq qaysi po‘lat 

tunikasidan  tayyorlangan  bo‘lsa,  o‘sha  markadagi  po‘latdan  yasalgan  latkalar  qoplab 

ta’mirlanadi.  Yamoqlar  ustma-ust  qilib  payvandlanadi.  Qobiqning  shikastlangan 

 

uchastkasini keyinchalik latkani tutash choki bilan payvandlash maqsadida gazkeskich 

bilan  kesib  bo‘lmaydi:  gazkeskich  yonma-yon  turgan  trubani  shikastlashi  mumkin. 

Bundan  tashqari  latkani  tutashtiruvchi  payvandga  moslash  juda  mushkul. 

Qoplanayotgan  latka  o‘lchamlari  birinchidan,  emirilgan  uchastkani  butkul  qoplashi 

kerak,  ikkinchidan,  payvandlash  qobiq  uchastkasiga  etarli  qalinlikda  to‘g‘ri  kelishi 

kerak.  Qobiqni  ta’mirlashning  yuqorida  qayd  etilgan  usuli  yuqori  bosimda  ishlovchi 

qurilmalarni nazorat qilish agentligi talablariga javob bermaydi. 

Yig‘ish  va  sinash.  Ta’mirdan  so‘ng  issiqlik  almashinish  qurilmalarini  bosim  bilan 

tekshirishga  qopqoqlari  ochilgan  holda  beriladi,  so‘ngra  qopqoq  osiladi  va 

mahkamlanadi. 

Qobiq va qopqoqdagi barcha muftalar tozalangan bo‘lishi kerak. 

Yig‘ilgan  qurilmalarni  suv  bilan  yakuniy  bosim  ostida  tekshirishga  yuboriladi. 

Avval  trubalararo  bo‘shliqni  (qobiq)  qopqoqlaridagi  tushiruvchi  muftalarni  ochiq 

holatda nazorat bosimida bosim bilan tekshiriladi. Keyin undan suv batamom chiqarib 

tashlanadi  va  korpusdagi  ochiq  tushiruvchi  muftalarda  truba  bo‘shlig‘i  bosim  bilan 

tekshiriladi.  Nazorat  bosimi  kattaligi  odatda  qurilma  pasportida  ko‘rsatilgan  bo‘ladi. 

Bunday ko‘rsatkich mavjud bo‘lmagan hollarda qurilma qobig‘i (trubalararo bo‘shliq)ni 

sig‘im sifatida sinaladi, truba bo‘shlig‘ini esa-ikkilangan ishchi bosimga tekshiriladi. 

Tushiruvchi  va  flanesli  birikmalar  orqali  tomchilashlarning  yo‘qligi, 

mustahkamlik  va  zichlikning  ishonarli  ekanligidan  dololat  beradi.  Tiqinlarni  olib 

tashlangandan keyin qurilmani ekspluatatsiya qilishga beriladi. 

U-simon  trubali  issiqlik  almashinish  qurilmalari.  U-simon  trubali  issiqlik 

almashinish  qurilmalarining  asosiy  afzaliklari  -  suzuvchi  kallaklarning  yo‘qligi  va 

qobiqning  ajratiladigan  tagligi  yo‘qligidir.  Ammo,  issiqlik  almashinish  trubalarining 

ichki yuzalarini mexanik tozalash imkoni bu holatda deyarli, mumkin emas. SHuning 

uchun  ekspluatatsiya  jarayonida  trubalar  devorlarida  eruvchan  va  erimaydigan 

cho‘kindilarning hosil bo‘lishini oldini olishga imkon beradigan zaruriy choralar qabul 

qilinadi.  Yuvish  texnologiyasi  va  kimyoviy  tozalash  xuddi  qobiq  trubali  issiqlik 

almashinish  qurilmalarinikiga  o‘xshash.  Montaj  shtutserlari  orqali  yangi  truba 

bog‘lamini o‘rnatishda qulaylik bo‘lishi uchun qobiq tagligiga tros sim uzatiladi, bu sim 

 

bilan  truba  panjarasiga  mahkamlangan  tortki  quloqchasi  ilib  olinadi.  Montaj  qilib 

bo‘lingandan so‘ng shtutserga tiqin tiqib qo‘yiladi 

«Truba ichida truba» tipidagi issiqlik almashinish qurilmalar. «Truba ichida truba» 

tipidagi issiqlik almashinish qurilmalarini montaj qilish usullari ularning konstruktiv 

bezatilishi va komponovka sxemasiga bog‘liqdir. Issiqlik almashinish qurilmalari bir 

oqimli va ko‘p oqimliga bo‘linadi. O‘z navbatida bir oqimli issiqlik almashinish 

qurilmalar qattiq konstruksiyali issiqlik almashinish qurilmalari va temperatura 

deformatsiyalarini kompensatsiyalovchi issiqlik almashinish qurilmalariga bo‘linadi.

 

Bir  oqimli  issiqlik  almashinish  qurilmalarini  alohida  bloklarda  maxsus 

metallokonstruksiyalarida  montaj  qilinadi.  Ular  poydevorga  mahkamlangan  bo‘ladi. 

Tashishga qulay metallokonstruksiyali bloklarni yig‘ish tayyorlovchi zavodda amalga 

oshiriladi. Montaj maydonchalarida ularni maksimal yiriklashtiriladi. 

Payvand  va  flanes  birikmalarida  nozichlik  mavjudligini,  shuningdek,  trubalar 

nuqsonlari alohida issiqlik almashinish qurilmalari ichki va tashqi trubalarini bosim bilan 

tekshirish  orqali  aniqlanadi.  Issiqlik  almashinish  qurilmasining  ichki  zmeevikida 

suyuqlik  tomchilarini  sizilganda,  temperatura  deformatsiyalari  konpensatsiyasiga 

bog‘liq  bo‘lmagan  holda  kalach  qopqoqni  ajratib  olinadi.  Bu  qopqoqqa  ikkita  ichki 

trubalarni  biriktiruvchi  qo‘shaloq  juft  joylashgan.  Ko‘pincha  suyuqlik  o‘tib  ketishi, 

aynan shu birikmalarda aniqlanadi, bu birikmalar rezbalarda ham, xuddi flanesdagi kabi 

bajariladi. 

«Truba ichida truba» tipidagi issiqlik almashinish qurilmalarining ichki va tashqi 

trubalari  oson  yuviladi.  Qurilmalarni  qismlarga  ajratilgan  konstruksiyalarida  mexanik 

tozalash  ham  qiyinchilik  tug‘dirmaydi.  Ichki  trubalarni  mexanik  tozalashni 

osonlashtirish  uchun  ko‘pincha,  ularni  qo‘shaloq  juftlar  bilan  payvandlab  emas, 

flaneslarda biriktiriladi. 

Bir oqimga nisbatan katta ixchamligi bilan ajralib turadigan, ko‘p oqimli issiqlik 

almashinish  qurilmalari,  tayyorlovchi  zavoddan  butkul  yig‘ilgan  holatda  yo  o‘rnatish 

ramalari bilan birga, yoki bir necha seksiyalar bo‘yicha kompanovka qilinib keltiriladi 

(qurilgan issiqlik almashinish qurilma). 

Ko‘p oqimli issiqlik almashinish qurilmalari nuqsonlarini bosim bilan tekshirish 

orqali aniqlash oson. Avval trubalar ichki bo‘shliqlarini bosim bilan tekshiriladi. Agar 

 

bunda bosim  bilan  tekshiruvchi  suyuqlik  trubalararo  bo‘shliqda  paydo bo‘lsa, qopqoq 

ochiladi  va  ichki  trubalarning  birikmalarining  uchlari  yalang‘ochlanadi.  Trubalar 

uchlarining panjaraga birikishida, shuningdek, qo‘shaloq juft tutashuvi uchastkalarida 

ham uzatishlar bo‘lishi mumkin. Ichki trubalarni qismlarga ajratishda va yig‘ishda truba 

panjarasidagi konussimon uyalar yuzalarining holati va trubalar uchliklaridagi sferalar 

alohida  e’tibor  bilan  kuzatilishi  zarur.  Ularni  mexanik  zarbalardan  va  korroziyadan 

himoyalash  kerak.  Ko‘pincha,  truba  va  truba  uchligi  orasidagi  tutashuvda  payvand 

choklari  emiriladi.  Tashqi  truba  birikmalaridagi  nuqson  odatda  ekspluatatsiya  vaqtida 

yuzaga chiqadi. Bunday nuqsonlarni aniqlash uchun ta’mirlash va montaj vaqtida 

yuzaga  chiqadi.  Bunday  nuqsonlarni  aniqlash  uchun  ta’mirlash  va  montaj  vaqtida 

trubalararo  bo‘shliqni  bosim  bilan  tekshirishga  yuboriladi.  Nozik  teshik  og‘zini 

yumaloqlash  bilan  bajarilgan  birikmalarni  qo‘shimcha  teshik  og‘izlari  yumaloqlanadi 

yoki payvandlanadi. 

Plastinali  issiqlik  almashinish  qurilmalar.  Plastinali  issiqlik  almashinish 

qurilmalarini  butkul  yig‘ilgan  holatda  barcha  birikmalarni  zichlikka  tekshirilgandan 

so‘ng  poydevorga  o‘rnatiladi.  Shtampovka  qilingan  plastinalarni  qiyshayishi  va 

siljishiga  yo‘l  qo‘ymaslik  uchun  issiqlik  almashinish  qurilmalarini  olib  boruvchi 

ustunlarni  aniq  o‘rnatish  muhim  ahamiyatga  egadir.  Taftish  vaqtida  va  ta’mirlash 

vaqtida,  bloklar  qismlarga  bo‘linadi,  hamda  ulardagi  plastinalar  va  yoriqlari 

ko‘rinuvchan (gofrirlangan) kanallarining butunligi tekshiriladi. Emirilgan plastinalarni 

yangilari  bilan  almashtiriladi.  Yig‘ishdan  oldin  barcha  plastinalar  yaxshilab  yuviladi. 

Tutashuvchi  plastinalar  oralig‘idagi  qistirmalarni,  shuningdek,  chetki  plastinalar 

oralig‘idagi  va  tegishli  ravishda  qo‘zg‘almas  va  qo‘zg‘aluvchan  plitalar  orasidagi 

qistirmalar alohida diqqat bilan tekshiriladi. Plastinali issiqlik almashinish qurilmalarini 

ta’mirlashda eng muhim ish - bu ko‘plab shakldor qistirmalar tayyorlashdir. 

Yuqori temperaturalarda ishlaydigan ba’zi bir issiqlik almashinish qurilmalarini 

payvandlab - qismlarga ajratib bo‘lmaydigan qilib yasaladi. Bunday issiqlik almashinish 

qurilmalaridagi  plastinalar  ta’mirlanmaydi,  payvand  birikmalarning  nozichliklari 

aniqlangan joylarini qayta payvandlash bilan chegaralaniladi. 

Ko‘mir-grafitli issiqlik almashinish qurilmalari. O‘ta agressiv muhitlar uchun 

turli  konstruksiyalardagi  ko‘mir  grafit  materiallaridan  ishlangan  issiqlik  almashinish 

 

qurilmalari  qo‘llaniladi:  blokli,  qobiq  blokli,  cho‘ktirma  va  qobiq-trubali  tiplardagi 

konstruksiyalar.  

Ko‘mir grafitli issiqlik almashinish qurilmalarini montaj qilish, ta’mirlash usullari, 

ularning konstruksiyalari, og‘irligi va o‘lchamlariga qarab tanlanadi. Ko‘p hollarda 

asosiy e’tibor po‘lat bolt yoki shpilkalar bilan tortib bog‘lanadigan birlashtiruvchi 

elementlar (blok, truba kanallar) orasidagi zichlikni mustahkamlashni ta’minlashga 

qaratilgan bo‘ladi. Metall qobiq va grafitli trubadan iborat bo‘lgan, murakkab qobiq-

trubali issiqlik almashinish qurilmalarini ta’mirlash va montaj qilish ba’zi 

qiyinchiliklarni tug‘diradi

 

 

 

2.6-rasm. Grafit trubali qobiq-trubali issiqlik almashinish qurilmasi 

1-qabul qiluvchi kamera; 2- tortuvchi bolt; 3- grafitli teshikli panjara; 4- metall 

qobiq; 5- grafitli truba; 6- tayanch. 

 

 

Qobiq yon tomonlariga grafitli trubali panjaralar o‘rnatilgan bo‘lib, ularga trubalar 

surtma moyga konusli yuzalar bilan mahkamlangan. Kiruvchi va chiquvchi kameralar 

shakldor  qopqoqlar  bilan  hosil  qilingan.  Birikmalarning  zichlanishiga,  boltlarni 

qistirmalar vositasida bir tekis tortib bog‘lash orqali erishiladi.