Kimyoviy texnologiya

Qobiq quvurli issiqlik almashinish qurilmasining gidravlik qarshiligini 

hisoblash 

Uzunligi Lz bo’lgan quvurlarda ichki ishqalanish va mahalliy qarshiliklar uchun 

yo’qotilgan bosim  tenglama orqali topish mumkin. Quvurdagi suyuqlikning tezligi esa 

mp

mp

mp

n

d

z

G

W

















2

4

                       

Ishqalanish  koeffistienti  formulalar  yordamida  aniqlanadi.  Agarda  Re

tr

>  2300 

bo’lsa, ushbu formuladan hisoblab topiladi: 

2

9

,

0

Re

81

,

6

7

,

3

lg

25

,

0























































mp

e



           

bu erda e = 



/d - quvurning nisbiy g’adir-budurligi; 



 - g’adir-budurliklarning 

balandligi (hisoblar uchun 



 = 0,2 mm deb qabul qilsa bo’ladi). 

Quvur  ichida  harakat  qilayotgan  oqimga  ko’rsatilayotgan  mahalliy  qarshilik 

koeffistientlari: 



tr1

= 1,5 - kameraga kirish va chiqish; 



tr2 

= 2,5 - yo’llar orasidagi burilish; 



tr3 

= 1,0 - quvurga kirish va chiqish. 

 

Taqsimlovchi kameraga kirish va undan chiqish paytidagi mahalliy qarshiliklarni 

shtusterdagi  suyuqlikning  tezligi  bo’yicha  hisoblash  kerak.  Qobiq-quvurli  issiqlik 

almashinish  qurilmasining  normallashgan  shtusterlarining  diametrlari    jadvalda 

berilgan. 

Quvurlararo bo’shliqdagi gidravlik qarshilikni ushbu formula orqali hisoblanadi: 

 















 









2

2

mpab

mpab

mpab

w

P





                              

 

Suyuqlikning  quvurlararo  bo’shliqdagi  tezligi  esa  quyidagi  formuladan 

aniqlanadi: 

mpab

mpab

mpab

mpab

S

G

w







 

1

тр



= 1,5 suyuqlikning kirishi va chiqishi;  

2

тр



= 1,5 segment to’siq orqali burilish; 

3

тр



= 

2

,

0

Re

3

mpab

т



- quvurlar paketi (dastasi)ning qarshiligi. 

Bu erda 

S

trab

 - quvurlararo bo’shliqning eng tor ko’ndalang kesimi; m - quvur qatorlarining soni. 

Qurilmaning konstruktiv o’lchamlarini hisoblash 

Buning uchun kerakli boshlang’ich ma’lumotlar - issiqlik almashinish yuzasi F 

va quvurning uzunligi 1. 

Topish  kerak:  quvurlar  soni  -  n,  ularning  joylashishi,  qurilma  korpusining 

diametri - D, quvur va quvurlararo bushlig’dagi yo’llar sonlarini, hamda shtusterlarning 

geometrik o’lchamlarini. 

Quvurlar soni ushbu tenglama orqali topiladi: 

l

d

F

n

ур









 

bu erda d

ur

 - quvurning o’rtacha diametri, agarda a

1

va a

2

bir-biriga yaqinroq son 

qiymatlarga ega bo’lsa, 

2

ич

таш

yp

d

d

d





 

agarda a

1

»a

2 

yoki a

1

«a

2 

bo’lsa, unda d

ur

 son qiymati suyuqlik bilan yuvilayotgan 

quvurning 



si tomondagi diametri   d   ga teng bo’ladi. 

Odatda, quvurlar quvur turlariga to’g’ri oltiburchak qirralari, kvadrat tomonlari, 

hamda konstentrik aylanalar bo’ylab joylashtiriladi. 

To’g’ri oltiburchaklik qirralar bo’ylab quvurlar joylashtirilganda, ularning soni 

p =1 + Za + Za

2

 

 

formuladan  topiladi.  Formuladagi  aylana  markazidan  boshlab  hisoblanganda, 

oltiburchakning tartib raqami. 

Eng  katta  oltiburchak  diagonalidagi  quvurlar  sonini  ushbu  formuladan  topish 

mumkin: 

25

,

0

3

1

2

1

2











n

a

 

Quvur qatorlarining soni  m   esa,  

3

25

,

0

3

1

n

n

т









 

Quvur o’qlari orasidagi masofa yoki qadami tquvurning tashqi diametriga bog’liq 

va ushbu tenglikdan aniqlash mumkin: 





таш

d

t







4

,

1

2

,

1

 

Lekin, xar qanday sharoitda ham 

t=d

tash

+6mm 

dan kam bo’lmasligi kerak. Shuni nazarda tutish kerakki, va a parametrlar butun 

son bo’lishi shart. 

Qurilma korpusining ichki diametri quyidagi formula bilan aniqlanadi: 

bir yo’lli bo’lganda 

  D

ich

=t.(6-1)+4.d

tash           

yoki     

n

t

D

ич







1

,

1

 

ko’p yo’lli bo’lganda esa, 



n

t

D

ич







1

,

1

 

bu  erda 



  =  0,6-0,8  -  quvur  to’rini  quvurlar  bilan  to’ldirilish  koeffistienti  va  u 

hisoblash  yo’li  topiladi.  D

ich

  ning  son  qiymati  standart  yoki  normallardagi  butun  son 

qiymatlarigacha yaxlitlanadi. 

Quvur to’rlari orasidagi masofa, ya’ni quvurlarning ishchi uzunligi 1, quyidagi 

hisoblash formulasidan topish mumkin: 

z

n

d

F

l

ур











1

 

bu erda z - yo’llar soni;   n - bir yo’ldagi quvurlar soni. 

 

Issiqlikalmashinish qurilmasining ishchi uzunliklari quyidagilarga teng qilib olish 

tavsiya etiladi: 

1

1

= 1000;     1500;    2000;    3000;    4000;    6000;    9000 

Ko’p  yo’lli issiqlik almashinish qurilmasida yo’llar soni har doim juft bo’lishi 

tavsiya qilinadi. Agarda, ko’p yo’lli qurilma quvurlarining uzunliklari ruxsat etilganidan 

ortiq bo’lsa, yo’llar soni zo’zgartiriladi. 

Qobiq-quvurli  issiqlik  almashinish  qurilmasining  umumiy  balandligi  quvur 

uzunligi  1

1

  va  2  ga  taqsimlovchi  kameralar  balandliklari  h  larning  yig’indisiga  teng, 

ya’ni: 

N = 1, + 2-h 

bu erda   h = 200-400 mm. 

Boshqa  turdagi  issiqlik  almashinish  qurilmalari  uchun  konstruktiv  hisoblashlar 

ushbu adabiyotlarda keltirilgan. 

Shtusterlarning shartli diametri qobiq diametri va yo’llar soniga bog’liq bo’lib,  

jadvaldan tanlanadi. 

Segmentli  to’siqlar  soni  issiqlik  almashinish  qurilmasining  uzunliga  va 

diametriga bog’liq. Normallashgan issiqlik almashinish qurilmasining segmentlar soni 

jadvalda berilgan. 

Suyuqlikning kirishi va chiqishi paytidagi gidravlik qarshiligi uning shtusterdagi 

tezligi orqali hisoblansa bo’ladi. Shtusterlarning shartli diametrlari jadvalda berilgan. 

Quvur  va  quvurlararo  bo’shliqdagi  gidravlik  qarshilikni  hisoblash  quyidagi 

formula yordamida olib boriladi: 









2

3

2

2

1

5

,

2

2

2

mp

mpm

mp

mp

mp

mp

mpab

w

w

z

z

w

d

z

L

P











































        

bu erda   z   - yo’llar soni. 





2

3

2

5

,

1

2

Re

1

3

2

2

2

2

,

0

mpab

mpab

mpab

mpab

mpab

mpab

mpab

mpab

w

w

x

w

x

m

P





































 

Bu erda   x - segment to’siqlar soni. 

 

Uchta  variant  bo’yicha  tanlangan  qobiq-quvurli  issiqlik  almashinish 

qurilmalarning gidravlik qarshiliklari bo’yicha taqqoslanadi.  

Variant 1K. Suyuqlikning quvurdagi tezligi 

с

м

S

G

w

mp

mp

/

338

,

0

988

018

,

0

8

,

6

1

1













 

Ishqalanish koeffistienti formuladan hisoblab topiladi: 

0422

,

0

9

,

0

13100

81

,

6

7

,

3

021

,

0

10

2

,

0

lg

25

,

0

2

3





















































 

Taqsimlovchi kamera shtusterining diametri d

sht

= 0,15 m. Undagi tezlik 

с

м

w

mpm

/

334

,

0

986

15

,

0

14

,

3

4

0

,

6

2











 

Quvur  bo’shlig’ida  quyidagi  mahalliy  qarshiliklar  bor:  kameraga  kirish  va 

chiqish, 180° li 3 ta burilish va 4 marta suyuqlik quvurga kiradi va chiqadi. 

Quvurlardagi gidravlik qarshilik formuladan aniqlanadi: 









Па

P

mpab

3764

175

873

2720

2

344

,

0

986

3

2

338

,

0

988

4

2

1

4

5

,

2

2

338

,

0

988

021

,

0

4

6

0422

,

0

2

2

2











































 

Quvurlararo        bo’shliqdagi        suyuqlik      bilan        yuvilib      turgan        quvur 

qatorlarining soni: 

9

29

,

8

3

206







т

 

Segment to’siqlar soni   x = 18. Qobiqdagi shtusterlar diametri  d

trab

 = 0,2 m    va  

undagi suyuqlik tezligi 

с

м

w

mpm

/

679

,

0

996

2

,

0

14

,

3

4

8

,

21

2











 

Quvurlararo bo’shliqning eng tor ko’ndalang kesimi S

trab

=0,040 m

2

 dagi tezligi 

с

м

w

mp

/

547

,

0

996

04

,

0

8

,

21







 

Quvurlararo  bo’shliqda  quyidagi  mahalliy  qarshiliklar  bor:  suyuqlikning 

shtusterga kirishi va chiqishi, segment to’siqlar orqali 18 ta burilish (x=18 ta) va quvur 

paketini suyuqlik yuvib o’tishida 19 ta qarshilik (x+1). 

Quvurlararo   bo’shliqdaga   gidravlik   qarshilik  formuladan hisoblab topiladi: 

 

         









Па

P

mpab

15650

725

4023

10902

2

597

,

0

996

3

2

547

,

0

996

18

5

,

1

2

547

,

0

996

16947

1

18

9

3

2

2

2

2

,

0







































 

Variant ZK. Xuddi shunday hisoblar quyidagi natijalarni beradi: 

Па

Р

х

с

м

w

т

с

м

w

Па

Р

с

м

w

с

м

w

траб

траб

траб

тр

ш

тр

mpб

3857

;

8

;

/

446

,

0

;

12

;

/

377

,

0

2965

;

/

344

,

0

;

0431

,

0

;

/

277

,

0

.

























 

Avvalgi  variantlar  bilan  taqqoslash  shuni  ko’rsatadiki,  gidravlik  qarshilik 

bo’yicha variant ZK yaxshi. 

Variant 4K. Hisoblash natijalari: 

Па

Р

х

с

м

w

т

с

м

w

Па

Р

с

м

w

с

м

w

траб

траб

траб

тр

ш

тр

mp

3728

:

6

;

/

0446

,

0

;

15

;

/

337

,

0

;

3712

;

/

344

,

0

;

0472

,

0

;

/

304

,

0

.

























 

Avvalgi variant bilan solishtirish juda kam farq borligini ko’rsatadi, ammo bu 

variant afzalligi shundaki, massasi 400 kg kam. Shuning uchun variant ZK ni to’g’ri 

kelmaydi. Demak, raqobatbardosh deb variant 1K va 4K larni hisoblasa bo’ladi. Bu ikki 

variantdan qaysi birini tanlash texnik-iqtisodiy tahlil asosida qilinishi kerak. 

 

 

 

II.2. Jihozni o’rnatish va ta’mirlash. 

ISSIQLIK ALMASHINISH QURILMALARINI 

TA’MIRLASH VA MONTAJ QILISH 

Qurilmalarni  issiqlik  almashinish  jarayonini  kechishi  bo‘yicha  sirtiy  va 

aralashuvchi  issiqlik  almashinish  qurilmalariga  ajratiladi.  Aralashtiruv  qurilmalar 

muhitlarning  kontaktini  ta’minlash  va  keyin  uni  ajratish  uchun  nisbatan  sodda, 

kolonnalardan iboratdir.  

Sirtiy  issiqlik  almashinish  qurilmalari  isitish  va  sovutish  hamda  issiqlikni 

regeneratsiya  qilish,  xom-ashyoni,  distillyatni  va  reagentni  maxsus  issiqlik  eltgich 

(masalan suv bug‘i) qizdirish uchun, bug‘larni kondensatsiyalash, gaz va suyuqliklarni 

sovitish  uchun  isitkich,  sovutkich,  kondensator  va  muzlatkichlar  qo‘llaniladi. 

Sovutilayotgan  eritmalardan  qattiq  moddalarni  ajratib  olish  uchun  kristallizator  – 

sovutkichlar alohida guruhni tashkil etadi. 

Issiqlik almashinish qurilmalari 

Kimyo  va  neftni  qayta  ishlash korxonalarida qo‘llaniladigan  sirtiy  issiqlik  almashinish 

qurilmalari  konstruktiv  va  moddiy  bezatilishiga,  shu  rejimiga,  issiqlik  almashinuvchi 

oqimlar  harakatlarining  xarakteriga,  fazoviy  joylashishiga,  issiqlik  almashish  yuzasi 

kattaligiga va boshqalarga qarab farqlanadi. Qobiq-trubali va “truba ichida truba” tipidagi 

issiqlik almashinish qurilmalari keng tarqalgan. Oxirgi vaqtda yuqori samara beradigan 

plastinali issiqlik almashinish qurilmalari keng qo‘llanilmoqda. YUqorida sanab o‘tilgan 

issiqlik 

almashinish 

qurilmalarining 

montaj 

usullari 

konstruksiyalariga 

va 

joylashtirilishiga qarab, shuningdek ekspluatatsiya sharoitlariga qarab tanlanadi.

 

Qobiq-trubali  issiqlik  almashinish  qurilmalari.  Bu  qurilmalar  silindrik

 

qobiqdan  va  unda  zich  joylashtirilgan  trubalar  o‘ramidan  iborat.  SHuning  uchun, 

konstruksiyalari  har  xil  bo‘lishiga  qaramasdan,  bunday  issiqlik  almashinish 

qurilmalarini  montaj  qilish,  ularning  og‘irligi,  o‘lchami  va  fazoda  joylashishiga 

bog‘liqdir.  

Hozirda ishlab chiqarilayotgan qobiq-trubali issiqlik almashinish qurilmalarining 

og‘irligi va o‘lchamlari, ularni montaj maydonchasiga tayyorlovchi – zavod tomonidan 

yig‘ilgan ko‘rinishda 

transportirovka

 qilish imkonini beradi. 

 

Transportirovka

 qilish uchun temir yo‘l platformalari, treylerlar, avtomashinalar va 

boshqalardan foydalaniladi. 

Issiqlik almashinish qurilmalari loyihaga turli belgilarda gorizontal yoki vertikal 

holatda o‘rnatiladi. Ular uchun tayanch konstruksiyalari bo‘lib: beton yoki temir-beton 

anker boltli ustunlar (past gorizontal holatda) va baland metall konstruksiyalar to‘sinlari 

(vertikal joylashganda va yuqori balandliklarda gorizontal joylashganda) xizmat qiladi. 

Qurilma qobig‘iga oraliq masofalari normalga to‘g‘ri keladigan ikkita tayanchlar 

payvand  qilinadi  (2.2  a-rasm).  Issiqlik  almashinish  qurilmasini  mavjud  bo‘lgan 

poydevorga  o‘rnatish  uchun  tayanchlar  orasidagi  masofani  kichik  chegaralarda 

o‘zgartirish  mumkin.  Qurilmaning  qobig‘i  va  tayanchlari  orasida  po‘lat  listlardan 

yasalgan qistirmalar joylashtirilishi kerak. Ular qobiqdagi shikastlanishni oldini oladi. 

Vertikal  joylashgan  issiqlik  almashinish  qurilmalari  qobig‘iga  tayanchlar  o‘rniga 

mustahkamlik qovurg‘alariga ega bo‘lgan panjalar payvandlanadi (2.2 b-rasm).  

                 

 

 

2.2 –rasm. Issiqlik almashinish qurilmalarini montaj qilish usullari 

a- 2 ta kran yordamida; b – quvur o‘tkazgich yordamida; v – isitkich bloklarini kran 

yordamida; 

 

g - vertikal isitkichlarni monobalka yordamida;  I – gorizontal issiqlik almashinish 

qurilmalar tayanchi; II – vertikal issiqlik almashinish qurilmalarining tayanchlari. 

Ko‘p  hollarda  issiqlik  almashinish  qurilmalarini  loyiha  nuqtasiga  o‘zi  yurar 

kranlar yordamida o‘rnatiladi. Agar, ayrim hollarda kranning yuk ko‘tarish qobiliyati 

etarli  darajada  bo‘lmasa,  issiqlik  almashinish  qurilmalari  ikkita  kran  yordamida 

o‘rnatiladi.  rasmda  issiqlik  almashinish  qurilmalarini  ko‘tarish  va  o‘rnatilishi 

ko‘rsatilgan. 

Ikkita  va  undan  ortiq 

yarusda

  joylashgan  issiqlik  almashinish  qurilmalarini  bir 

necha  qurilmalardan  iborat  yirik  bloklarda,  o‘zaro  trubalar  bilan  bog‘langan  holda, 

ko‘tarish maqsadga muvofiq.  

Bir  turdagi  issiqlik  almashinish  qurilmalarini  ko‘tarish  va  ularning  trubali 

bog‘lanishlarini 

unifikatsiyalash

  uchun  ularni  tayyorlashda  qobiq  va  taqsimlovchi 

kamera shtutserlarining loyihadagi o‘lchamlari aniq bajarilishi zarur.  

Issiqlik almashinish qurilmalari holatini sath yoki shovun bilan tekshiriladi.  

Issiqlik  almashinish  qurilmalari  gorizontal  o‘rnatilganda  qobiq  va  tayanchlar 

oralig‘idagi temperaturalar deformatsiyasi bir necha millimetrga etishi mumkin. Shuning 

uchun tayanchlardan biri qo‘zg‘aluvchan bo‘lishi mumkin. 

Sirpanuvchi yuzalarni shunday muhofazalash kerakki, bunda qisib qolish holatlari 

bartaraf qilinishi kerak.  

Montaj  qilinayotgan  issiqlik  almashinish  qurilmalar,  tayyorlovchi  korxonalarda 

sinov bosimi ostida tekshirilgan bo‘lishi kerak. SHuning uchun, montaj maydonida ular 

bitta-bitta bosim bilan tekshirilmaydi. Issiqlik almashinish qurilmasi umumiy texnologik 

tizim bilan birgalikda, montaj ishlari tugagandan so‘ng tekshiriladi. Korxona sinovlari 

dalolatnomasi yoki qurilma uzoq vaqt davomida omborda yoki montaj maydonchasida 

turib  qolgan  bo‘lsa,  montaj  oldidan  issiqlik  almashinuvchi  qurilma  taftish  qilinadi, 

zarurati bo‘lsa, ta’mirlanadi ham. Nuqsonlarni aniqlash va ularni bartaraf etish usullari, 

xuddi  yangi  issiqlik  almashinish  qurilmasida  bo‘lgani  kabi,  ekspluatatsiyada  bo‘lgan 

issiqlik almashinish qurilmasida ham ularning kostruktiv bajarilishiga bog‘liq. SHuning 

uchun har bir qurilmani taftish va ta’mirlanishiga alohida to‘xtalamiz.