Kimyoviy texnologiya

Ko’rsatkichlari 

Kolonna 6 

Kolonna13 

Kolonna 14 

Qoldiq bosim kPa 

 

 

 

Kolonna yuqorisida …............ 

5,33 

5,33 

- 

Xomashyo kirish zonasida …... 

13,33 

14,53 

 

Temperatura, 

0

S 

 

 

 

Kolonna yuqorida …………… 

70 – 90  

90 

- 

Kolonna pastida…………….. 

390 

340 

320 

Kolonnalardagi tarelkalar soni 

20 

26  

5 

Qurilmadagi bug’latuvchi sekstiyaga suv bug’i kiritiladi. Qo’shimcha bug’ ishlab 

chiqaruvchi qozon(kotelutilizator)lar 0,6 MPa bosimidagi suv bug’i ishlab – chiqarishga 

mo’ljallangan, qaysiki ular keyin qaynoq gazlar bilan qayta qizdiriladi. 

 

 

 

 

 

 

1.

1

-ra

sm

. 

Maz

u

tn

i 

v

ak

u

u

m 

sh

ar

o

it

id

a 

ik

k

i bosqic

h

d

a ha

y

d

as

h

 t

ex

n

o

lo

g

ik

 s

x

ema

si

: 

 

1

, 

2

, 

2

2

, 

2

4

, 

2

5

, 

2

8

, 

2

9

-i

ss

iq

li

k 

a

lm

a

sh

ti

rg

ich

la

r; 3, 

1

0

-q

u

vu

rl

i 

p

ech

la

r; 

4

, 

5

, 

8

, 

9

, 

1

5

, 

1

6

, 

1

7

, 

1

8

, 

3

3

-n

a

so

sl

a

r; 

6

,1

3

-

va

ku

u

m

 k

o

lo

n

n

a

la

ri

; 7

-v

ak

uu

m

 y

ig

’g

ic

h; 1

1, 

23

, 2

6, 

30

-“

qo

’s

hi

m

ch

a” 

bu

g’ 

is

hl

ab

 c

hi

qa

ru

vch

i q

oz

on

la

r; 1

2, 

19

, 2

0, 

2

7

, 

3

1

, 

3

2

, 

3

5

-s

o

vi

tk

ich

la

r; 1

4

-b

ug

’l

at

uvc

hi

 k

ol

on

na

; 

21

, 3

4-

q

iz

d

ir

g

ic

h

la

r.

 

 

I.4. Issiq almashinish jarayonlari va qurilmalari 

Issiqlik  almashinish  qurilmalari  xom-ashyo  va  tayyor  mahsulotlarni  isitish  va 

sovutishda  ishlatiladi.  Neft  kimyosi  va  neftni  qayta  ishlash  korxonalarida  issiqlik 

almashinish apparatlari umumiy qurilmalarning 50 % ini tashkil qiladi.   

Neftni qayta ishlash korxonalarida issiqlik almashinish uskunalariga umumiy metall 

sarfining 30 % i to’g’ri keladi. 

Issiqlik almashinish qurilmalari ishlash prinstipiga ko’ra rekuperativ, regenerativ, 

aralashtiruvchi turlarga bo’linadi. 

Rekuperativ  (yoki  sirtiy)  issiqlik  almashinish  qurilmalarida  issiqlik  tashuvchilar 

devor bilan ajratilgan bo’lib, issiqlik shu devor orqali o’tkaziladi. 

Regenerativ issiqlik almashinish qurilmalarida  qattiq  jismdan tashkil topgan birta 

yuza navbat bilan turli issiqlik tashuvchi agentlar bilan kontaktda bo’ladi,  natijada bu  

jism  bir issiqlik tashuvchidan olgan issiqligini ikkinchisiga beradi. 

Aralashtiruvchi issiqlik almashinish qurilmalarida  ikki  issiqlik tashuvchi agent bir-

biri bilan o’zaro  kontaktda bo’ladi. 

Sirtiy issiqlik almashinish qurilmalari o’z navbatida  qobiq - quvurli,  "quvur ichida 

quvur" tipidagi, zmeevikli, plastinali, g’ilofli, spiralsimon, qovurg’ali va boshqa turlarga 

bo’linadi. 

Neft kimyosi va neftni qayta ishlash sanoatida  asosan sanab o’tilgan birinchi besh 

turdagi sirtiy issiqlik almashinish qurilmalari keng qo’llaniladi. 

Qobiq quvurli issiqlik almashinish apparatlari  

 Bu  turdagi  issiqlik    almashinish    qurilmalari    qobiq    ichida  joylashgan  quvurlar  

to’plamidan    tashkil    topgan  bo’lib,  umumiy  apparatlarning  80%  ini  shu  turdagi 

qurilmalar tashkil qiladi.   Bunda quvurlar ikki tomondan quvur to’riga qotirilgan bo’ladi, 

natijada  quvurlar  tashqi    sirti,    qobiq  va  quvur  to’ri  bilan  chegaralangan  quvurlar 

orasidagi bo’shliq hamda issiqlik almashinish  quvurlarining ichki sirti  va  ikkita qopqoq 

bilan chegaralangan quvurlar ichki bo’shlig’i yuzaga keladi. Ushbu qurilmalarda issiqlik 

quvurlarning  devori  orqali  uzatiladi.  Quvurlar  orasidagi  bo’shliqdan  asosan  yuzani 

ifloslantirmaydigan,  cho’kma  hosil  qilmaydigan  issiqlik    tashuvchilar  yuboriladi. 

Quvurlar  ichki  bo’shlig’idan  esa  asosan  isitilayotgan  yoki  sovitilayotgan  suyuqlik 

yuboriladi. Issiqlik tashuvchilarning harakat tezligini oshirish yoki jarayonni intensivroq 

 

olib borish maqsadida bu qurilmalarning ikkala bo’shlig’i ham ko’p hollarda bir necha 

yo’lli qilib tayyorlanadi. Bir yo’lli qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasi, qobiq 1, 

quvur  to’rlari  2,  quvurlar  3,  qopqoq  4,  issiqlik  tashuvchilar  kiradigan  va  chiqadigan 

patrubkalar 5, 6, bolt 7 va prokladka 8 dan iborat (1.5- rasm). 

Issiqlik  tashuvchilarning  tezligini  oshirish  maqsadida  ko’p  yo’lli  isitkichlar 

ishlatiladi.  Bu  isitkichlarda  suyuqlikning  sarfi  kam  bo’lganda  ularning  quvurlardagi 

tezligi kichik bo’lib, natijada issiqlik almashinish koeffistienti ham kam bo’ladi. 

Ko’p  yo’lli  isitkichlarda  quvurlarni  sekstiyalarga  bo’lish  uchun  yoki  muhitning 

harakat  yo’lining  soniga  qarab,  isitkichning  qopqog’i  bilan  quvur  to’rining  orasiga 

ko’ndalang  to’siqlar  o’rnatiladi.  Bunda  har  bir  sekstiyadagi  quvurlarning  soni  bir  xil 

bo’lishi  kerak.  Ko’p  yo’lli  isitkichlarda  bir  yo’lli  isitkichlarga  nisbatan  muhitlarning 

tezligi yo’llarning soniga qarab proporstional o’zgaradi. 

 

 

1.5- rasm. Bir yo’lli qobiq quvurli isitkichlar: 

1 – qobiq; 2 – quvur to’rlari; 3 – quvurlar; 4 – qopqoq; 5,6 – issiqlik agentlari 

kiradigan va chiqadigan shtusterlar; 7 – bolt; 8 – qistirma. 

     

 

 

 

 

 

1.6 - rasm. Ko’p yo’lli qobiq quvurli isitkichlar: 

1 – qobiq; 2 – quvurlar; 3 – qopqoq; 4 – ko’ndalang to’siqlar. 

 

 

   

 

1.7 – rasm. Quvurlarni quvur to’rlariga biriktirish usullari. 

a  –  ikkita  kanalga  razvalstovka  qilish;  b  –  bitta  kanalga  razvalstovka  qilish;  v  – 

payvandlash va razvalstovka qilish; g, d – payvandlash; e – tekis teshikga razvalstovka 

qilish va chetini buklash; j – kavsharlash; z – elimlash; i – salnik bilan zichlash. 

 

 

Sanoatda 4-6 yo’lli isitkichlar ishlatiladi, chunki  yo’llarning soni ortib borishi bilan 

isitkichning  gidravlik  qarshiligi  ortib,  qurilmaning  konstrukstiyasi  murakkablashadi. 

Qobiq-quvurli  isitkichlarda  qobiq  bilan  quvurlar  orasidagi  temperaturalarning  farqiga 

qarab  quvur  va  qobiqning  uzayishi  har  xil  bo’ladi.  Shuning  uchun  qobiq  quvurli 

isitkichlar  konstrukstiyasiga  ko’ra  ikki  xil  bo’ladi:  1)  qo’zg’almas  to’rli  isitkichlar;  2) 

kompensatorli isitkichlar. 

Qo’zg’almas to’rli isitkichlarda issiqlik ta’sirida quvurlar va qobiq har xil uzayadi, 

shu  sababli  bunday  isitkichlar  quvurlar  va  qobiq  o’rtasidagi  temperaturalar  farqi  katta 

bo’lmaganda ( 50 

0

S gacha) ishlatiladi. 

Quvurlar  to’r    pardalarga  razvalstovka,    payvandlash,    kavsharlash    va  salniklar 

yordamida biriktiriladi (1.7- rasm). 

Qobiq  –  quvurli  qurilmalarda  quvurlar  to’r  pardaga  asosan  3  xil  usul  bilan 

joylashtiriladi (1.8-rasm): 

a) to’g’ri oltiburchak qirralari bo’ylab; 

b) konstentrik aylanalar bo’ylab; 

v) kvadratning tomonlari bo’ylab. 

 

1.9 - rasm. Quvurlarni quvur  to’rlarida joylashtirish sxemasi. 

a – teng yonli uchburchak cho’qqilarida; b – kvadrat cho’qqilarida; v – aylana 

bo’ylab. 

Temperaturalar  farqi  50

0

S  dan  katta  bo’lganda  quvurlar  va  qobiqning  har  xil 

uzayishini kompensastiyalash maqsadida linzali kompensatorli (1.10- rasm, a)  va U – 

simon quvurli (1.10-rasm, b) va suzuvchan kallakli qobiq quvurli isitkichlar ishlatiladi. 

 

Linzali  kompensator  isitish  quvurlari  va  qurilma  devori  o’rtasidagi  bosim 

2

5

/

10

6

м

н



 gacha bo’lganda ishlatiladi. 

U – simon qobiq quvurli isitkichlarda issiqlik ta’sirida quvurlarning uzayishidagi 

kompensastiyani quvur qurilmalarining o’zi bajaradi. 

1.11–  rasmda  suzuvchan  kallakli qobiq quvurli  isitkich  tasvirlangan.  Unda  quvur 

to’rlaridan  biri  qobiqqa  mahkamlanmagan  bo’ladi,  shuning  uchun  temperatura 

deformastiyasi natijasida quvurlar to’plami korpus ichida erkin qo’zg’ala oladi.  

 

1.10 – rasm. Temperatura yuqori bo’lganda qobiq va quvurlarni uzaytirishni 

hisobga oluvchi qobiq-quvurli isitkichlar: 

a) linza kompensatorli; b) U - simon quvurli. 

 

Isitkich quyidagicha ishlaydi. Mahsulot oqimlaridan biri shtuster orqali taqsimlash 

kamerasiga beriladi, so’ngra quvurlar bo’shlig’i orqali o’tib, harakatlanadigan quvurlar 

to’ri  va  uning  qopqog’i  hosil  qiluvchi  kameraga  o’tadi.  Kamerada  o’z  yo’nalishini 

o’zgartirib, qolgan quvurlar orqali yana taqsimlash kamerasiga qaytadi. Bu kamera tekis 

to’siq yordamida ikki qismga bo’lingan. Shunday to’siqlar yordamida isitkichni quvurlar 

bo’shlig’i bo’yicha 2, 4 va undan ortiq oqimlarga ajratish mumkin. 

Ikkinchi mahsulot oqimi quvurlararo bo’shliqqa beriladi, quvurlarni yuvib, undan 

chiqariladi.  Bunday  isitkichlarning  aksari  quvurlararo  bo’shliq  bo’yicha  bir  yo’llidir. 

 

Suyuqlikning  quvurlararo  yo’lini  uzaytirish  uchun,  unda  qalinligi  5  mm  bo’lgan 

ko’ndalang to’siqlar o’rnatiladi. To’siqlar orasidagi masofa 0,2 m dan 50 d

t

 gacha qabul 

qilinadi.  Bu  to’siqlar  shuningdek,  quvurlar  to’plami  uchun  tayanch  vazifasini  ham 

bajaradi. 

Qo’zg’aluvchan kallakli isitkich ajraluvchan bo’lib, quvurlar to’plamini korpusdan 

oson  chiqarib  olish  mumkin.  Bu  esa  quvurlarni  tozalash,  ko’rikdan  o’tkazish  va 

ta’mirlashni osonlashtiradi. 

 

1.11-rasm. Suzuvchi kallakli issiqlik almashinish qurilmasi (bir yo’lli) 

1,2 – asos; 3 – suzuvchi kallak; 4 – harakatlanuvchi tayanch. 

 

Neftni  qayta  ishlash  texnologiyasida  bug’  bo’shliqli  isitkichlar  keng  ishlatiladi. 

Bunday apparat sferik qopqoqli gorizontal stilindrsimon  korpusli bo’lib, uning ichida bir 

–  uchta  quvurlar  to’plami  o’rnatiladi.  Korpusga  neft  mahsuloti  beriladi  va  quvurlar 

bo’shlig’i orqali o’tadigan bug’ bilan isitiladi. 

Isitkich korpusi 0,8; 1,6; 2,5 MN/m

2

  bosimga, quvurlar to’plami esa 1,6; 2,5; 4,0 

MN/m

2

 bosimga hisoblangan. Korpus 1400, 1600, 2000, 2400 va 3000 mm diametrli qilib 

tayyorlanadi. 

Quvurlar  to’plami  shunday  joylashtiriladiki,  eng  yuqori  quvur  apparat  korpusi 

o’qidan pastda bo’lishi lozim. Isitkich ichidagi suyuqlik sathi quyilish plastinasi holatini 

o’zgartirish  yo’li  bilan  rostlab  turiladi.  Bunda  suyuqlik  sathi  ustidagi  bug’  bo’shlig’i 

balandligi  0,35  D  dan  kam  bo’lmasligi  lozim.  Shunday  holatda  suyuqlik  sathidan 

bug’lanish  yaxshi  bo’lib,  apparat  rastional  ishlashi  ta’minlanadi.  Har  qanday  rejimda 

 

ishlashidan qat’iy nazar, quvurlar to’plami suyuqlikka botib turishi shart. Eng ustki quvur 

suyuqlikka kamida 100 mm botib turishi lozim. 

Apparat  korpusiga  berilgan  suyuqlik,  bug’latilgach,  quyilish  plastinasidan  oshib 

o’tib, orqa bo’limda to’planadi va nasos yordamida haydaladi. Bu bo’limdagi suyuqlik 

sathi sath regulyatori yordamida avtomatik ravishda rostlab turiladi. Bo’limdagi suyuqlik 

sathi 0,5 D gacha bo’ladi. 

Apparat  ichida,  suyuqlik  kirish  shtusteri  ustida  ayvoncha  o’rnatilgan  bo’lib, 

kirayotgan suyuqlik oqimini quvurlar bo’shlig’ida bir tekis taqsimlanishini ta’minlaydi. 

 

1.12– rasm. Bug’ bo’shliqli suzuvchi kallakli isitkich. 

 

Zmeevikli issiqlik almashinish qurilmalari 

Bu  turdagi    qurilmalar    stilindrsimon    qobiq    ichida  joylashgan  spiralsimon 

zmeevikdan  iborat.  Bunda    zmeevik    asosan  25–75  mm  li  quvurlardan  tayyorlanadi. 

Zmeevik quvurlaridan gaz yoki bug’ harakatlanadi (1.13-rasm). 

Suyuqlik  bilan  to’ldirilgan  idishning  hajmi  katta  bo’lgani  va  idish  ichidagi 

suyuqlikning tezligi juda kichik bo’lgani uchun zmeevikning tashqi devori tomonidagi 

bug’ bilan suyuqlik orasida issiqlik berish koeffistienti ham kichik bo’ladi. Qurilmaning 

hajmini  kamaytirish  va  suyuqlikning  tezligini  oshirish  uchun  uning  ichiga  stakanga 

o’xshash idish joylashtiriladi. 

Agar issiqlik tashuvchinig miqdori katta bo’lsa, bir necha parallel sekstiyalardan 

iborat bo’lgan zmeeviklar o’rnatiladi. Sekstiyalar bunday parallel ulanganda, muhitning 

tezligi va harakat yo’li kamayishi natijasida qurilmaning gidravlik qarshiligi ham kam 

bo’ladi. Bu qurilmalarda isitilayotgan suyuqlik asosan kichik tezlikda harakatlanganligi  

sababli  zmeevik  devoridan  issiqlik  erkin  konvekstiya  usulida  o’tkaziladi.  Ularning 

 

kamchiligi  shundaki,  issiqlik almashinish yuzasi va issiqlik berish koeffistienti nisbatan 

kichik,  lekin  ularni ta’mirlash oson.  

 

1.13- rasm. Zmeevikli isitkich 

1 – zmeevik quvursi; 2 – korpus; 3 – isituvchi agent kirishi; 4 – isituvchi agent 

chiqishi; 5 – xom-ashyo kirishi; 6 – xom-ashyo chiqishi; 

 

"Quvur ichida quvur" tipidagi issiqlik almashinish qurilmasi 

Bu turdagi qurilmalar bir-biri bilan konstentrik joylashgan ichki va tashqi quvurdan 

tashkil topgan. Bularda isitilayotgan yoki sovitilayotgan mahsulot asosan  ichki  quvur  

orqali uzatiladi. Quvurlar orasidagi bo’shliqdan esa yuzani ifloslantirmaydigan issiqlik 

tashuvchi yuboriladi.  

 

1.14- rasm. «Quvur ichida quvur» tipidagi isitkich: 

I - II - issiqlik tashuvchi agentlar; 1 – ichki quvur; 2 – tashqi quvur;  

3 – kalach; 4 – birlashtiruvchi patrubka. 

 

Bu  tipdagi  isitkichlar  yuqori  bosimda  va  issiqlik  tashuvchilarnig  sarfi  kam 

bo’lganda  ham  ishlaydi.  Bunday  qurilmalarning  afzalligi  shundaki,  ularni  tayyorlash 

oson.    Kamchiligi:  issiqlik  almashinish  yuzasi  nisbatan  kichik.    Ishlab  chiqarish  

maydonini  tejash  qilish maqsadida ular bir-biri bilan kalach va patrubkalar yordamida 

tutashtirilgan  bir  necha  elementli  va  bir    necha    sekstiyali  qilib  tayyorlanadi.  «Quvur 

ichida quvur» tipidagi issiqlik almashinish qurilmaining sxemasi 1.14- rasmda keltirilgan 

bo’lib, qurilma ichki quvur 1, tashqi quvur 2, kalach 3 va birlashtiruvchi patrubka 4 dan 

iborat. (I, II issiqlik tashuvchi agentlar).  

 

Plastinali issiqlik almashinish qurilmasi 

 Bunday qurilmalar yupqa metall listlardan tayyorlangan  bir necha qator parallel  

gofrirlangan    plastinalardan    tuzilgan.    Plastinalar  orasida  hosil  qilingan  kanallar  ikki 

guruhga  bo’linadi:  Birinchi  guruh  kanallardan  issiqlik  tashuvchi,  ikkinchisidan  esa 

issiqlik  qabul  qiluvchi  agent  harakat  qiladi.  Plastinalar  qo’zg’aluvchi  va  qo’zg’almas 

plitalar orasida vintlar yordamida siqiladi.  Ushbu qurilmaning afzallik tomoni shundaki, 

plastina  yupqa  (d=1–1,5  mm)  listdan  tayyorlanganligi,  oqimlar  tezligining    kattaligi  

sababli  issiqlik  o’tkazish koeffistienti katta qiymatga ega.  

 

1.15- rasm. Plastinali isitkich 

a) isitkich sxemasi; b) isitkich plastinaning tuzilishi. 

 

 

Plastinali  issiqlik  almashinish  qurilmaining  umumiy  ko’rinishi  1.15-  rasmda 

ko’rsatilgan  bo’lib,  unda  isitgich  sxemasi  (a),  isitgich  plastinasining  tuzilishi  (b) 

tasvirlangan. Qurilma juft plastinalar 1, toq plastinalar 2, issiqlik tashuvchi agentlarning 

kirish va chiqish shtusterlari 3, 4, (I suyuqlik uchun); shtusterlar 5, 6 (II suyuqlik uchun); 

qo’zg’almas  plita  7,  harakatlanuvchi  plita  8,  tortish  vinti  9,  prokladka  1,  4;  suyuqlik 

teshiklari 2, 3 (I suyuqlik uchun); teshiklar 5, 6 (II suyuqlik uchun). 

Kamchiligi:  qurilmaning  yuqori  bosimda  ishlatish  va  plastinalarni  ta’mirlagach,  

ular orasida tegishli zichlikni ta’minlash imkoniyati yo’q. 

 

G’ilofli issiqlik almashinish qurilmasi 

 Ish  unumdorligi  kichik,    davriy  ishlaydigan  korxonalarda  qovushqoqlik  katta 

bo’lgan  suyuqliklarni  isitish  uchun  asosan  g’ilofli  issiqlik  almashinish  qurilmalari 

ishlatiladi.    Bu    qurilmalarning  ish  hajmi  asosan  sferik  taglikka  ega  bo’lgan  stilindr 

shaklida bo’lib, u tashqi tomondan g’ilof bilan qoplangan. G’ilofga berilgan suv bug’i 

stilindr tashqi devorida kondensastiyalanib, issiqlik devor orqali qurilmada isitilayotgan 

suyuqlikka yuboriladi. Issiqlik o’tkazish koeffistientining qiymatini oshirish maqsadida 

bu  qurilmalar  ko’p  hollarda  aralashtirgich  bilan  ta’minlangan  bo’ladi.  Filofli  issiqlik 

almashinish qurilmasi 1.16- rasmda keltirilgan bo’lib, qurilma korpus 1, bug’ qobig’i 2 

va flanest 3 dan iborat (a – past bosimlar uchun; b – yuqori bosimlar uchun). 

 

1.16- rasm. G’ilofli isitkich 

a) past bosimlar uchun; b) yuqori bosimlar uchun. 

Agar issiqlik  tashuvchilardan birining issiqlik berish koeffistienti ikkinchisinikidan 

ancha  kichik  bo’lsa,  u  holda 



  ning  qiymati  kichik  bo’lgan  tomondagi  issiqlik 

almashinish yuzasi kattalashtiriladi. 

 

II. Loyihalash-konstruktorlik qismi 

II.1. Qobiq quvurli issiqlik almashtirgichni texnologik hisoblash 

Bajarilayotgan  bitiruv  malakaviy  ishning  loyihalash-konstruktorlik  qismining 

hisoblash  topshirig’iga  binoan  qobiq  quvurli  issiqlik  almashtirgichni  quyidagi 

ma’lumotlar asosida hisoblab, olingan ma’lumotlar asosida loyihalaymiz. 

Issiq eritmaning sarfi Q

1

=6 kg/s va u I, 

6

 = 112,5°S dan 1

10

= 40°S, sarfi esa – Q

2

 = 

21,8 kg/s. Ikkala muhit korrozion aktiv va fizik kimyoviy xossalari suvnikiga yaqin. Issiq 

muhit o’rtacha I, = 76,3°S da quyidagi fizik- kimyoviy xossalarga ega: 

ρ = 986 kg/m

3

; 

λ= 0,662 Vt/(m-K); 

μ, = 0,00054 Pa-s; 

c = 4190 J/(kgK). 

Qurilmani  hisoblash  2.1-rasmdagi  blok-sxema  asosida  quyidagi  ketma-ketlikda 

olib boriladi: 

 

 

 

 

 

2.1-rasm. Qobiq quvurli issiqlik almashtirgichni hisoblash blok sxemasi 

1. Issiqlik yuklamasini aniqlaymiz: 









1822650

40

5

,

112

4190

0

,

6

1

1



















t

t

c

G

Q

Vt 

2.  Temperaturasi  past  muhitning  oxirgi  temperaturasini  issiqlik  balansi 

tenglamasidan topamiz: 

C

c

G

Q

t

t

b

o

0

2

2

2

2

40

4180

8

,

21

1822650

20















 

bu  erda  s

2

  =  4180  J/(kgK)  -  sovuq  eritma  o’rtacha  1

g

=30°S  dagi  solishtirma 

issiqlik sig’imi. Ushbu temperaturada sovuq agentning fizik-kimyoviy xossalari: 

r

2

 = 996 kg/m

3

; 

λ

2

=0,618 Vt/(m-K); 

μ

2

 = 0,000804 Pa-s; 

3. Issiqlik almashinish qurilmasining o’rta logarifmik temperaturalar farqini ushbu yo’l 

bilan aniqlaymiz: 

 

                            



 



С

t

t

t

t

t

ки

ка

ки

ка

ур

0

8

,

40

20

5

,

72

ln

20

40

40

5

,

112

ln

























 

Issiqlik almashinish  qurilmasining taxminiy tanlovi.  Qaysi bir    muhitni    quvur    

ichiga,    qaysi    birini    quvurlararo    bo’shliqqa yo’naltirish ularning temperaturasiga,  

bosimiga,  korrozion  faolligiga,  sarfi,  issiqlik  almashinish  yuzasini  ifloslantirish  va 

hokazolarga bog’liq. 

Ko’rilayotgan ushbu misolda ko’ndalang kesimi kam bo’lgan quvur ichiga sarfi 

kichik muhitni, ya’ni issiq eritmani yuboramiz. Bu esa ikkala muhitning tezliklari va 

issiqlik berish koeffistientlarini ozgina bo’lsa xam tenglashtirishga imkoniyat beradi. 

Natijada  issiqlik  o’tkazish  koeffistienti  ortadi.  Sovuq  muhitni  quvurlararo 

bo’shliqqa yo’naltirilsa, qurilmaga issiqlik qoplama qilinmasa ham bo’ladi. 

Quvurning ichida issiq muxit turg’un, turbulent rejimda harakat qilmoqda deb, 

unga mos taxminiy Reynolds soni Re, 

taq

= 15000 deb qabul qilamiz. 

Ma’lumki, issiqlik almashinish qurilmasida bunday rejimni tashkil etish uchun bir 

yo’lli qurilmadagi quvurlar soni quyidagicha topiladi: 

quvur diametri d =20x2 mm bo’lsa, 

59

00054

,

0

15000

016

,

0

14

,

3

0

,

6

4

Re

4

1

max

1



























d

G

z

n

 

quvur diametri d=25x2 mm. 

45

00054

,

0

15000

021

,

0

14

,

3

0

,

6

4













z

n

 

Ushbu  misolda  muhitlarning  fizik-kimyoviy  xossalari  bir-biridan  kam  farq 

qilgani  uchun  3-3  jadvaldan  turbulent  rejimga  mos  minimal  issiqlik  o’tkazish 

koeffistientini tanlab olamiz: 

К

м

Вт

К

мах





2

800

 

Bunda, taxminiy issiqlik almashinish yuzasi quyidagi son qiymatga teng bo’ladi: 

2

.

max

8

,

56

800

8

,

40

1822650

м

K

t

Q

F

лог

yp













 

3-4 jadvaldan ko’rinib turibdiki, ushbu R

tax

=56,8 m

2

 ga to’g’ri keladigan issiqlik 

almashinish qurilma qobiqining diametri 600-800 mm dir. Shunga alohida e’tibor berish 

 

kerakki, faqat ko’p yo’lli 2 = 4 yoki 6 bo’lgan issiqlik almashinish qurilmalaridagina p/g 

parametri 50 ga yaqindir. 

      Ko’p  yo’lli  issiqlik  almashinish  qurilmalarida  o’rtacha  temperaturalar  farqi 

biryo’lliklarnikiga  qaraganda  birmuncha  kam.  Bunga  sabab,  issiqlik  tashuvchi 

agentlarning  o’zaro  aralash  harakatidir.  Shuning  uchun  o’rtacha  temperaturalar  farqi 

uchun tuzatma qiymatini quyidagicha topamiz: 

216

,

0

20

5

,

112

20

40

2

1

2

2















b

b

b

o

t

t

t

t

P

 

                            

044

,

2

216

,

0

625

,

3

1

216

,

0

1

ln

1

625

,

3

1

1

ln

1

76

,

3

1

625

,

3

1

625

,

3

20

40

20

5

,

112

2

2

2

2

2

1







































































P

R

P

R

R

t

t

t

t

R

o

o

o

b





 





























813

,

0

]

76

,

3

625

,

3

1

216

,

0

2

[

76

,

3

625

,

3

1

216

,

0

2

ln

044

,

2

76

,

3

1

2

1

2

ln

1



















































R

P

R

P

 

C

t

t

t

yp

yp

0

log

.

2

,

33

813

,

0

8

,

40



















 

Taxminiy  issiqlik  almashinish  yuzasi  hisoblab  topilgan  tuzatma  qiymati  bilan 

quyidagiga teng bo’ladi: 

2

log

.

max

7

,

68

800

2

,

33

1822650

м

K

t

Q

F

yp













 

 

Endi,  quyidagi variantlarni  aniqlovchi hisoblash maqsadga muvofiqdir. 

1 K: D = 600 mm; d = 25 x 2 mm;z= 4;  n/z = 206/4 = 57,5; 

2 K: D = 600 mm; d - 20 x 2 mm;  z = 6; p/z= 316/6 = 52,7; 

3 K: D = 800 mm; d= 25 x 2 mm; z - 6; p/z = 384/6 = 64,0; 

5. Issiqlik o’tkazish yuzasini aniqlovchi hisobi.  

Variant 1K: 

 

42

,

3

662

,

0

00054

,

0

4190

Pr

13081

00054

,

0

5

,

51

021

,

0

14

,

3

0

,

6

4

4

Re

1

1

1

1

1

1

1





















































c

z

n

d

G

 

Quvurlar  ichida  turbulent  harakat  qilayotgan  oqim  uchun  issiqlik  berish 

koeffistienti  formulaga binoan quyidagiga teng: 



 



К

м

Вт













2

4

,

0

8

,

0

1

2300

42

,

3

13081

023

,

0

021

,

0

662

,

0



 

t, va t

2

 temperaturalarning farqi kichik (



1

ur

 = 33,2°C) bo’lgani uchun (Rg/Rg

d

) 

tuzatmani hisobga olmasa ham bo’ladi. 

«Nakatka»  quvurli  issiqlik  almashinish  qurilmalari  uchun  issiqlik  berish 

koeffistienti Nu / Nu

sil

 nisbati orqali topiladi. 

Quvurlararo bo’shliqdagi to’siqlar orasidagi oqimning ko’ndalang kesim yuzasi 

S

trab 

=0,045 m

2

. Unda, 

15064

000804

,

0

045

,

0

025

,

0

8

,

21

Re

2









 

44

,

5

618

,

0

000804

,

0

4180

Pr

2







 

formulaga binoan quvurlararo bo’shliqda harakat qilayotgan suyuqlik va quvur devori 

orasida issiqlik berish koeffistienti quyidagicha hisoblanadi: 



 



К

м

Вт













2

36

,

0

8

,

0

2

3505

44

,

5

15064

24

,

0

025

,

0

618

,

0



 

Ma’lumki,  ikkala  issiqlik  tashuvchi  agentlar  ham  kichik  konstentrastiyali. 

Shuning uchun,  jadvalga binoan quvurning ikkala    tomonini ifloslanishini bir xil, ya’ni 

g

ifd1

  =  g

nfa2

  =  1/2900  m

2

-K/Vt.  Issiqlik  tashuvchi  agentlar  korrozion  aktiv  bo’lishi 

quvurlar  zanglamaydigan  po’latdan  yasalishini  taqozo  etadi.  Zanglamaydigan  po’lat 

quvurning issiklik o’tkazuvchanlik koeffistienti 



p

 = 67,5 Vt/(m-K) ga tengdir. Quvur 

devori va iflosliklar qatlamlarining termik qarshiliklarining yig’indisi ushbu yo’l bilan 

topiladi: 

Вт

К

м













2

000804

,

0

2900

1

2900

1

5

,

17

002

,

0





 

 

Unda issiqlik o’tkazish koeffistienti 

К

м

Вт

К











2

625

000804

,

0

3505

1

2330

1

1

 

ga teng bo’ladi. 

Zarur issiqlik almashinish yuzasi ushbu tenglamadan aniqlanadi: 

 jadvaldan  ko’rinib  turibdiki,  tanlangan  qatordan  quvurlarning  uzunligi  6,0  m  li  va 

nominal yuzasi F- 97 m

2

 bo’lgan issiqlik almashinish qurilmasi to’g’ri keladi. Shunda, 

issiqlik almashinish yuzasi bo’yicha zahira 





%

4

,

16

4

,

83

%

100

4

,

83

97











 

Issiqlik almashinish qurilmasining massasi M

1K

=3130 kg ga teng  

Variant 2K. Xuddi shunday hisoblar quyidagi natijalarni beradi: 

Re, = 16777; a, = 3720 Vt/(m

2

-K); 

Re

2

= 11308; a

2

= 3657 Vt/(m

2

-K); 

K = 744 Vt/(m

2

-K);          F = 74,1 m

2

 

jadvaldan ko’rinib turibdiki, quvurlarining uzunligi 4,0 m li issiqlik almashinish 

qurilmasining  issiqlik  almashinish  yuzasi  bo’yicha  zahirasi  (



<  10%)  kamlik  qiladi, 

ya’ni  to’g’ri  kelmaydi.  Quvurlarining  uzunligi  6,0  m  bo’lgan  issiqlik  almashinish 

qurilma yuzasi 119 m

2

 bo’lsa ham  1K variantniki oldida afzalligi yo’q, chunki u katta 

massaga ega (M

2K

=3380 kg) va uning gidravlik qarshiligi juda katta.  

Variant ZK.Hisoblashnatijalari: 

Re,= 10540; a, = 1985 Vt/(m

2

-K); 

Re

2

 = 9694; a

2

 = 2707 Vt/(m

2

-K); 

K = 596 Vt/(m

2

-K);F = 92,4 m

2

 

 jadvaldan ko’rinib turibdiki, quvurlarining uzunligi 4,0 m, nominal yuzasi F

zk

=121 m

2

 

bo’lganda zahira 



 = 30,9%. Demak, zahira bo’yicha to’g’ri keladi. Massasi 3950 kg, 

ya’ni 1K variantnikiga qaraganda ko’proqdir. Ammo, quvurlarining uzunligi 1 barobar 

kam. Undan tashqari, u ixcham va quvurlararo bo’shliqdagi gidravlik qarshilik kamroq 

bo’ladi. Quvurlar uzunligani yanada kamaytirish maqsadida yana bir 4K variantni ko’rib 

chiqish mumkin. 

Variant4K. D = 800 mm; d

e

=20x2 mm; z=6;   n/z=103. 

 

Hisoblash natijalari: 

Re

1

 =8560; a

1

 = 2030 Vt/(m

2

-K); 

Re

2

 = 7754; a

2

= 2947 Vt/(m

2

-K); 

K = 611 Vt/(m

2

-K); F= 92,3 m

2

 

jadvaldan ko’rinib turibdiki, quvurlarining uzunligi 3,0 m, nominal yuzasi F

4K

=116 m

2

 

va  zaxirasi 



  =  28,5%  bo’lgan  issiqlik  almashinish  qurilma  to’g’ri  keladi.  Uning 

massasi M

4K

=3550 kg, bu esa ZK variantnikidan 400 kg ga engilroq.