Kimyoviy muvozanat

bu yerda K₁ – to’g’ri reaktsiyaning tezligi konstantasi,

[H₂] [J₂] – vodorod va yodning molyar kontsentratsiyasi,

Vodorod yodidning hosil bo’lishi bilan teskari jarayon boshlanadi, uning tezligi V₂ vodorod yodid kontsentratsiyasiga proportsionaldir, ya‘ni
V₂ = К₂ [HJ]²
bu yerda К₂ teskari reaktsiyaning tezlik konstantasi,
[HJ] – vodorod yodidning molyar kontsentratsiyasi.
Vaqt o’tishi bilan V₁ kamayib, V₂ ortib boradi, muvozanat vaqtida to’g’ri va teskari jarayonlarning tezligi tenglashadi. U holda V₁ = V₂ bo’lib, sistema kimyoviy muvozanat holatiga keladi.

Demak, kimyoviy muvozanatda harakat to’xtamaydi, chunki bu holat bir-biriga qarama-qarshi borayotgan ikki jarayon tezliklarining tenglashish holatidir: V₁ = V₂ bo’lsa

[Н₂ ] [J₂] = К₂ [НJ]² ёки К₁/К₂ = (IX. 1 )

Bu tenglamada [Н₂ ], [J₂] va [НJ] – reaktsiyada ishtirok etayotgan moddalarning muvozanat kontsentratsiyasi (ya‘ni Н₂ va J₂ ning reaktsiyaga kirishmay qolgan kontsentratsiyalari bo’lsa, НJ ning muvozanat qaror topganida hosil bo’lgan kontsentratsiyasidir). Quyidagi ifoda

qiymati muvozanat konstantasi nomi bilan yuritiladi.
Demak, Н₂+J₂  2НJ muvozanatining konstantasi:

К_М =

bilan ifodalanib, bu tenglama ayni sistema uchun masalalar ta‘siri qonunini aks ettiradi.

Agar sistemada аА+вВ  сС+дД tenglamasi bilan tasvirlanadigan muvozanat holati qaror topsa, uning konstantasi:

K_M = (IX. 2)

tenglama bilan ifodalanadi.
Bu ifoda massalar ta‘siri qonunining umumiy ko’rishishi bo’lib, quyidagicha ta‘riflanadi:
Kimyoviy muvozanat davomida reaktsiya mahsulotlari kontsentratsiya-lari ko’paytmasining dastlabki moddalar kontsentratsiyalari ko’paytma-siga nisbati o’zgarmas temperaturada doimiy kattalikdir.
К_м ning qiymati reaktsiyaga kirishuvchi moddalarning tabiati va temperaturasiga bog’liq, lekin aralashmadagi moddalarning kontsentratsiyasi, bosimi, begona qushimchalar ishtirok etish – etmasligiga bog’liq emas.
К_м ning qiymati qanchalik katta bo’lsa, reaktsiya shunchalik ko’p unum beradi. Shu sababli К_м ni bilish kimyo va kimyoviy texnologiya uchun nihoyatda katta ahamiyatga ega.