Kimyoviy jarayonlarning ko’pchiligi ikki qarama-qarshi yo’nalishda boradi, ya’ni reaksiya boshlangan vaqtda avval mahsulotlar hosil bo’ladi, birmuncha vaqt o’tgandan keyin bu mahsulotlar bir-biriga o’zaro ta’sir etib, qisman

O’z betinshe

Tapsirdi: Adilbaev M

Qabilladi: Najimova N



1 A Ximiya texnalogiya

Tema: Ximiyalıq teń salmaqlılıq. Le Shatelye Principi.

REJE:
1. Qaytar hám qaytmas processler. Ximiyalıq teń salmaqlılıq.

2. Ximiyalıq teń salmaqlılıq konstantasi.
3. Le Shatelye Principi.
4. Teń salmaqlılıqǵa tásir etiwshi faktorlar.
Ximiyalıq processlerdiń kóbisi eki keri jóneliste baradı, yaǵnıy reaksiya baslanǵan waqıtta aldın ónimler payda boladı, anaǵurlım waqıt ótkennen keyin bul ónimler bir-birine óz-ara tásir etip, bólekan, dáslepki elementlarǵa aylanadı, nátiyjede reaksiya alıp barılıp atırǵan ıdısda reaksion ónimler menen bir qatarda dáslepki elementlar aralshmasi payda boladı. Usınıń menen birge tek bir jóneliste baratuǵın processler de ushraydı. Bunday processlerdi reaksiya ushın alınǵan elementlardıń hámmesi putkinley reaksiya ónimlerine aylanadı. Bul kórip ótilgen birinshi processlerdi qaytar processler, ekinshisi bolsa qaytmas processler dep ataladı. Sonday eken, eki keri jóneliste baratuǵın processler qaytar jaryonlar bolıp tabıladı.
Teoriyalıq tárepten hár qanday qaytmas processni da málim sharayatta qaytar tárzde baratuǵın process dep qaraw múmkin, lekin ámelde bolsa tek bir jóneliste baratuǵın reaksiya ónimleri reaksion ortalıq sheńberinden shıǵıp ketetuǵın jaǵdaylarda (gaz ajralıp shıqqanda, shókpe túskende, ámelde dissotsilanmaydigan elementlar payda bolǵanda ) hám dáslepki elementlardan biri asa mol muǵdarda alınıp, keri processtiń bir baǵdarın birotala toqtatıp qoyılǵan jaǵdaylardaǵana júz beredi.
Sonday eken, teris processni tábiy yamasa jasalma túrde esaptan tısqarı etiliwi nátiyjesinde reaksiya aqırına shekem bara aladı. Bariy xlorid eritpesine natriy sulfat eritpesi quyilganda bariy sulfat shókpesiniń túsiwi, natriy karbonat eritpesine xlorid kislota tásir ettirilgende karbonat angidrid gazınıń ajralıp shıǵıwı hám basqalar ximiyalıq qaytmas processler ushın mısal bóle aladı. Bariy sulfatning shógiwi ámelde qaytmas process bolıp tabıladı, sebebi, bariy sulfat az bolsada, suwda eriydi. Lekin, bertole tuzining bólekleniwi yamasa qorǵasın azidning bólekleniwi ádetdegi sharayatta ulıwma qaytmas processar bolıp tabıladı.
Gazsimon ortalıqta baradgan qaytmas reaksiyalardan biri, vodorod hám yodning birigiwin kórip shıǵamız. Bul reaksiyanı úyreniw ushın shıyshe sharga vodorod hám yad salıp shıyshe ıdıstıń awızı jasırılǵannan keyin, onı qaynab turǵan altıngugurt bug'iga (448 C) tutılǵan hám sol jaǵdayda qaldırilgan. Bul reaksiyada vodorod hám yad puwidan vodorod yodid payda boladı, biraq daslep teris reksiyaning tezligi nolǵa teń boladı, sebebi, ele vodorod yodid payda bolǵanı joq. waqıt ótiwi menen vodorod yodidning muǵdarı azayǵan tárepke tuwrı reaksiya tezligi de azayadı. Aqır-aqıbetde, bir qansha waqıttan keyin eki reaksiya tezligi de artıp baradı. vodorod hám yodning muǵdarı azayǵan tárepke tuwrı reaksiya tezligi de azayadı. Aqır-aqıbetde bir qansha waqıttan keyin eki reaksiya tezligi bir-birine teń bolıp qaladı. Sap HJ salınǵan basqa shıyshe sharik HJ bóleklense de tap sonday keri tárepke baratuǵın reaksiya tezlikleri teńlesiwi gúzetiledi. Sol waqıttan baslap, 3 komponent (vodorod, yad hám HJ) ga iye bolǵan reaksion qospanıń quramı ózgermay qaladı. Sonday eken, sistemada ximiyalıq teń salmaqlılıq jaǵdayı qarar tabadı.
Ximiyalıq teń salmaqlılıq jaǵdayında waqıt birligi ishinde qansha ónim bóleklense, sonsha muǵdar jańası payda boladı. Sol sebepli ximiyalıq teń salmaqlılıq dinamikalıq (haraktdagi) teń salmaqlılıq esaplanadı. Ol tómendegi úsh belgine iye:
1. Ximiyalıq teń salmaqlılıq jaǵdayı daǵı reaksion sistema (qospa ) quramı waqıt ótiwi menen ózgermeydi.
2. Teń salmaqlılıqtaǵı sistema sırtqı tásir sebepli teń salmaqlılıq jaǵdayınan shıǵarılsa, sırtqı tásir joǵatilgandan keyin ol taǵı sol aldınǵı teń salmaqlılıq jaǵdayına qaytadı : eger sırtqı tásir dawam etaversa, sol jaǵdayǵa uyqas bolǵan jańa teń salmaqlılıq jaǵdayı qarar tabadı.
3. Qaytar reaksiya ónimlerin óz-ara reaksiyaǵa kirgiziw yamasa dáslepki elementlardı bir-birine tásir ettiriw jolı menen (yaǵnıy keri jollar menen) teń salmaqlılıq jaǵdayına erisiw múmkin.

Teń salmaqlılıq konstantasi jáne onıń mánisi. vodorod yoddan vodorod yoddi payda bolıw reaksiyasın N2+J2=2 HJ dıń tezligi reaksiya ushın alınǵan elementlar konsentraciyaları kóbeymesine proporsional boladı :

Bul jerde k-tuwrı reaksiyanıń tezlik konstantasi,[H],[J] vodorod hám yodning moyar konsentraciyası. vodorod yodidning payda bolıwı menen teris process baslanadı ; onıń tezligi vodorod yodid konsentraciyasına proporsional bolıp tabıladı. =k [HJ], bul jerde k-teris reaksiyanıń tzlik konstantasi [HJ]-vodorod yodidning molyar konsentraciyası. waqıt ótiwi menen azayıp, artııp baradı ; teń salmaqlılıq waqtında tuwrı hám teris jaryonlarning tezligi teńlesedi. Ol halda = bolıp sistema ximiyalıq teń salmaqlılıq jaǵdayına keledi. Sonday eken, ximiyalıq teń salmaqlılıq háreket toqtamaydi, sebebi bul jaǵday bir-birine keri baratırǵan eki process tezliklerin teńlesiw jaǵdayı bolıp tabıladı: = bolsa
; ; ; :
Bul teńleme [H],[J] hám [HJ] reaksiyada qatnasıw jetip atırǵan elementlardıń teń salmaqlılıq konsetarasiyasi (yaǵnıy H hám J nig reaksiyaǵa kirispey qalǵan konsentraciyaları bolsa, HJ dıń teń salmaqlılıq haror tapqanında payda bolǵan konsetrasiyasi bolıp tabıladı.) tómende ańlatpa :
ma`nisi teń salmaqlılıq konstantasi atı menen júritiledi. Sonday eken, N2 + J2 = 2 HJ teń salmaqlılıq konstantasi; menen ańlatılıp, bul teńleme áyne sistema ushın massalar tásiri nızamın sáwlelendiredi. Eger sistemada aA+bv=sS+dD teńlemesi menen suwretlenetuǵın teń salmaqlılıq jaǵdayı haror tapsa, onıń konstantasi teńlemesi menen ańlatpalanadı. Bul ańlatpa massalar tásiri nızamınıń umuiy kórinisi bo'ilb, tómendegishe tariflanadi.
• " Kiyoviy teń salmaqlılıq dawamında reaksiya ónimleri kosentrasiyalari kóbeymesine qatnası ózgermeytuǵın temperaturada turaqlı shama bolıp tabıladı.
K dıń ma`nisi reaksiyaǵa kirisiwiwshi elementlardıń tábiyaatı hám temperaturasına baylanıslı, lekin qospa daǵı elementlardıń konsenrasiyasi, basımı, biygana qosımshalar qatnasıw -etpewine baylanıslı emes. Katalizator tek teń salmaqlılıq jaǵdayınıń qáliplesiwin tezlestiriw múmkin, lekin reaksiyanıń unumini asıra almaydı. K dıń ma`nisi qanshellilik úlken bolsa, reaksiya sonshalıq kóp ónim beredi. Sol sabali K ni biliw ximiya hám ximiyalıq texnologiya ushın asa úlken áhmiyetke iye.
Bir-birinen sirt shegaraları menen bóleklengen elementlar sisteması geterogen sistema dep ataladı. Geterogen sistemalarda bolatuǵın reaksiyalardıń teń salmaqlılıq konstantalarini kórip shıǵamız. Geterogen sistemalar daǵı ximiyalıq teń salmaqlılıq ushın massalar tásiri nızamın qollanıw etıwde qosımsha kirgiziwge tuwrı keledi: suyıq hám qattı fazalardaǵı elementlardıń gaz faza daǵı parsial basımları ózgermeytuǵın bahalar teń salmaqlılıq konstantasi ańlatpasına kiritilmaydi. Geterogen sistemada tek gazsimon qisimning parsial basımǵana (yamasa eritpe konsentraciyasigina teń salmaqlılıq konstanta ańlatpasına jazıladı.). Mısal jol menende hák tas (kalsiy karbonat ) dıń bólekleniwdi kórip shıǵamız. Hák tas SaSO3 tuyıq ıdısda qızdırılsa :
SaSO3 = SaO + SO2
Reaksiya júz bolıp, teń salmaqlılıq haror tabadı. Eger bul reaksiya gaz fazada gomogen reaksiya retinde júz bolsa edi, onıń teń salmaqlılıq konstantasi tómendegi teńleme menen ańlatpalanar edi.
Lekin geterogen sistemalı kalsiy oksid hám kalsiy karbonat puwining basımı (Ra SO) áyne temperaturada ózgermeytuǵın shamalar bolǵanı ushın, olardıń qatnasın ózgermeytuǵın baha menen almastırıwımız múmkin.
Ol waqtında ; Km = K * RSO2, Bunnan RSO2 = Sonst kelip shıǵadı.
Bul teńlemeden kórinip turıptı, olda, SaSO3 bóleklengende payda bolǵan SO2 dıń basımı qálegen temperturada naǵız ózi temperaturaǵa uyqas bolǵan ózgermeytuǵın shama bolıp tabıladı. Bul basım SaSO3 dıń dissotsiyalanish basımı yamasa puw basımı dep ataladı. Onıń ma`nisi tek temperaturaǵa baylanıslı, lekin sistema daǵı SaSO3 hám SaO muǵdarına baylanıslı emes. Mısal jol menende SO2 menen qoz jaǵday daǵı kómir arasındaǵı reaksiya SO2 + S = 2 SO
Dıń teń salmaqlılıqın qaray shıǵamız.
Bul reaksiyanıń teń salmaqlılıq konstantasi ańlatpasına S dıń konsentraciyası jazılmaydı, sebebi onıń konsentraciyası turaqlı son bolıp tabıladı, sonday eken:

Reaksiyanıń baslanıw dáwirindegi tezligi, reaksiya ushın alınǵan dáslepki elementlar konsentrasiyalari kupaytmasi menen aniklanadi, bunda tugri reaksiyanıń tezligi maksimal kiymatga iye boladı. Teris reaksiya tezligi bolsa 0 ge teń boladı. Tugri reaksiya tezligi vakt utishi menen azayadı, sebebi H2 hám J2 konsentrasiyalari azayıp baradı hám HJ ónimdiń konsentrasiyasi artıp baradı, sol sebepli teris reaksiya tezligi hxam artadı. Aqırında, sonday bir payıt kelediki, bunda v1=v2 boladı hám sistemada ximiyalıq teń salmaqlılıq karor tabadı. Sonday eken, vakt birliginde payda bulayotgan hám bóleklenip atırǵan HJ molekulalarınıń sanı bir birine teń boladı :

v1=v2 yamasa K1[H2][J2]=K2[HJ]2 yamasa

K1 hám K2 ózgermeytuǵın bahalar bolǵanı ushın olardıń koefficientler de ózgermeytuǵın baha bolıp tabıladı, yaǵnıy :

bul jerde, K- ximiyalıq teń salmaqlılıq konstantasi dep ataladı. Ulıwma halda qaytar reaksiya aA+bB=cC+dD ushın teń salmaqlılıq konstantasi tómendegishe

Eger ximiyalıq teń salmaqlılıqta turǵan sistemaǵa, reaksiyada qatnasıw jetip atırǵan elementlardan qandayda-birın qossak, tugri hám teris reaksiya tezlikleri ózgeredi, waqıt ótiwi menen az-azdan taǵı teń salmaqlılıq qarar tabadı. Jańa teń salmaqlılıq xolatda reaksiyada qatnasıw jetip atırǵan hámme elementlardıń konsentrasiyalari dáslepki konsentrasiyalardan parıq etedi, lekin teń salmaqlılıq konstanta ózgermay qaladı.
Reaksiya ortalıǵı ózgertirilmasa, teń salmaqlılıq jaǵday ózgermeydi. Ximiyalıq teń salmaqlılıqǵa tómendegi parametrler tásir etedi.
1) Reaksiyaǵa kirisiwiwshi elementlar konsentrasiyasi.
2) temperatura.
3) basım (gazsimon elementlar bulsa).
(Katalizator bolsa fakat reaksiya tezligin uzgartiradi).
Bul parametrlerdiń qandayda-birın ózgeriwi ximiyalıq teń salmaqlılıqtı jılısıwına alıp keledi. Sırtqı faktorlar (basım, temperatura, elementlar konsentrasiyasi) den qandayda-birın ózgeriwi nátiyjesinde teń salmaqlılıqtı qaysı tárepke jılısıwın Le-Shatelye Principi (1884 y) tómendegishe ańlatadı ;
ximiyalıq teń salmaqlılıq jaǵdayında turǵan sistemada qandayda bir sırtqı parametrden biri (temperatura, basım yamasa kinsentrtratsiya) ózgertirilse, ximiyalıq teń salmaqlılıq sol ózgergen tásirdi kemeytiriwshi reaksiya tárepke jıljıydı.

Reaksiyaǵa tásir etiwshi faktorlarni kórip shıǵayıq.

Sırtqı ortalıqtı (basım, temperatura hám elementlar konsentraciyasın ) ózgertiw arqalı teń salmaqlılıqta turǵan sistemanıń quramın ózgertiw, yaǵnıy teń salmaqlılıqtı qózǵaw múmkin. Teń salmaqlılıqtıń jılısıwı 1884-jılda tariyp berińan ulıwma qaǵıydaǵa - Le Shatelye Principine boysunadı.

1. Konsentrasiyaning tásiri.

Teń salmaqlılıqta turǵan sistema daǵı qandayda elementtıń konsentrasiyasi asırılsa, sistemada múmkin bolǵan reaksiyalardan sonday reaksiya kúshayadiki, nátiyjede konsentraciya asırılǵan element sarp etiw boladı hám ximiyalıq element sol element sarp etiw bulishi tárepke jıljıydı. Mısalı,
CO + H = CO + H O
teńlemesi menen ańlatpalanatuǵın teń salmaqlılıqtaǵı cistama berilgen bolsa, bul sistemaǵa qosımsha CO bersak, sistema CO konsentraciyasın kemeytiwge ıntıladı. Kerisinshe, eger CO dıń muǵdarın kemeytirsak, sistema onı kóbeytiwge ıntıladı, yaǵnıy ximiyalıq teń salmaqlılıq shep tárepke jıljıydı.
2. Temperaturanıń tásiri.
Le Shatelye Principine muwapıq, eger teń salmaqlılıqta turǵan sistemanıń temperaturası ózgerse, temperature kóterilganda sistemanıń teń salmaqlılıqı ıssılıq jutılatuǵın, temperatura tomenlegende bolsa ıssılıq shıǵıs process tárepine jıljıydı.
Mısalı, 2 SO +O = 2 SO +225, 4 kJ teńleme menen ańlatpalanatuǵın teń salmaqlılıqta turǵan sistemanı alsaq, SO dıń payda bolıwı ekzotermik reaksiya bolıp, Le Shatelye Principine muwapıq temperature asırılǵanda SO ajraladi`, yaǵnıy teń salmaqlılıq 2 SO = 2 SO +O reaksiyası tárepke jıljıydı : kerisinshe, temperatura pasaytirilganda SO menen O birikib, SO payda etedi, yaǵnıy teń salmaqlılıq 2 SO + O =2 SO reaksiyası tárep jıljıydı.
3. Basımdıń tásiri.
Teń salmaqlılıqtaǵı sistemanıń basımı asırılsa, teń salmaqlılıq kolem azayatuǵın yaǵnıy molekulalar kem payda bolatuǵın reaksiya tárepke jıljıydı. Mısalı, ammiak siyetazi reaksiyasında qatnasıw jetip atırǵan gazlar qatnası 1:3:2 den ibarat yamasa 3 H2 + N2 = 2 NH3 yaǵnıy 4 kolem dáslepki gazlardan eki kolem ónim payda boladı. Sonlıqtan, basım asırılǵanda teń salmaqlılıq NH3 payda bolıw reaksiyası tárepke jıljıydı.
Eger teńlemediń shep hám ońı daǵı molekulalar sanı teń bulsa basımdıń uzgarishi ximiyalıq teń salmaqlılıqǵa tásir etpeydi. Mısalı :
CO2 + H2 = CO + H2 O
reaksiyasınıń teń salmaqlılıqı basım uzgarganida uzgarmay koladi.
Le-Shatelye Principi gomogen sistemalargagina kullanib kolmay, geterogen sistemada ushın xam tadbik yotiladi. Mısalı, SO2 dıń kaytarilish reaksiyası :
C + CO2 = 2 CO -172 kJ
Keltirilgen ximiyalıq sistemada kattik (uglerod ) hám gaz (CO hám CO2) fazalar qospası qatnasıw etyapti. Sonday eken sistema geterogen. Le-Shatelye Principine kura: a) temperaturanıń kutarilishi teń salmaqlılıqtı CO artpaqtası tárepke jıljıtadı, sebebi CO2 kaytarilishi ekzotermik prosess bolıp tabıladı. b) temperaturanı pasaytirsak, teń salmaqlılıq shep tárepke jıljıydı ; v) basımdı asırıw teń salmaqlılıqtı kolem azayatuǵın reaksiya yaǵnıy CO2 payda bulishi tárepke jıljıtadı, sebebi shep tárepte gazsimon elementtan bir molekula, ung tárepte bolsa CO molekulasınan eki molekula bar bolıp tabıladı. Bul reaksiya teń salmaqlılıqınıń matematikalıq ańlatpası kuyidagi kurinishga iye:
yaǵnıy teń salmaqlılıq fakat gazsimon elementlardıń koefficientlerge (konsentrasiyalariga) boglik.
Geterogen sistemada gazsimon elementlardıń molekulalar sanı uzgarmasa basım reaksiya teń salmaqlılıqına tásir etpeydi. Mısalı,
MnO+CO = Mn+CO2
dıń teń salmaqlılıqı basım uzgarishi menen uzgarmaydi.
Joqarı (1000°, 10000°) temperaturalarda ximiyalıq reaksiya tezligi sonshalıq úlken boladıki, ámelde olardı aniklab bulmaydi. Bunda elementlar dissosilanishini kusheytiwinen tashkari, júdá quramalı elementlar payda boladı hám olardıń konsentrasiyasi temperatura kutarilishi menen artadı. Mısalı, v2 O5 buglarida v4 O10, v4 O8, v4 O12 sıyaqlı elementlar payda boladı.
Temperatura kancha yukori bulsa elementler sonsha uziga tán bulmagan oksidleniw dárejelerin kórinetuǵın etedi. Buǵan sebep yukori temperatura daǵı buglar payda bulishida tuyinmagan valentli radikallarning qatnasıwı bolıp tabıladı. Mısalı, suw bugida 2000° de H2, O2, OH-, H+ hám O2- bunnan yukori temperaturada bolsa, ionlanıw ónimleri ON-, N+ hám O2- lar boladı.
Basımdı asırıw gazlardıń dissosilanish dárejesin azaytadı. Mısalı, 300000 atmosfera basımda vodorod metall strukturasına iye boladı.
Ximiyalıq teń salmaqlılıq jaǵdayına temperatura, basım hám qatnasıw etiwshi elementlar konsentraciyasınıń tásirin úyrenihga tıykarlanıp ximiyalıq processlerden jaqsı ónim alıw ushın qanday sharayat jaratıw kerekligini anıqlaw múmkin. Eger ixtiyorimizdagi reaksiya kólemi kamaysa hám ıssılıq yutilsa, bunday processda reaksiya unumi maksimal bolıwı ushın onı joqarı temperature hám basımlarda aparıwǵa tuwrı keledi.
Eger process ıssılıq shıǵarıw hám kólemdiń kishilashuvi menen barsa, ol jaǵdayda processdan joqarı ónim alıw ushın múmkin shekem tómen temperature hám joqarı basımnan paydalanıladı. Aqır-aqıbetde, áyne processni qanday sharayatta aparıw máselesin úzil-kesil sheshiwde reaksiya tezligine tásir etetuǵın faktorlarni da názerde tutıwǵa tuwrı keledi. Mısalı, ammiak sintezi:
3 H + N = 2 NH +92 kJ
Joqarı basım (100-1000 atmosfera ) 500-550 gradusda hám katalizator (temir) qatnasıwında alıp barıladı. Sanaatda bul processni joqarı temperaturada aparıw Le Shatelye qaǵıydasına qarsı keledi. Lekin temperature tomenlegende reaksiyaǵa kirisiwiwshi bólekshelerdiń energiyası asa tómen bolıwı procesin teń salmaqlılıq jaǵdayǵa keliwin qıyınlastıradı. Yueori temperaturada teń salmaqlılıq jaǵday ańsat qarar tabadı. Lekin payda bolǵan ammiakning bólekleniwin toqtatıw maqsetinde qospa tezlik penen sovitiladi hám shepke baratuǵın reaksiya tezligi keskin kemeytiriledi. Usınıń sebepinen katalizator menen dúgisken H hám N qospası kontakt aparatidan shıǵarılǵan onda kúshli sovitgich kólemine kiritiledi.

1. Kópshilik ximiyalıq reaksiyalar qaytar tárzde júz boladı. Haqıyqıy ximiyalıq teń salmaqlılıq jıldam (dinamikalıq ) ózgeshelikke iye bolıp, ol eki tárepke keta alıwı mumkiin.

2. Ximiyalıq teń salmaqlılıq konstantasining ańlatpası máseleler tasiri nızamınıń tariypini hákis etiradi. Bul konstanta ximiyalıq process ushın júdá áhmiyetli ámeliy áhmiyetke iye. Ol málim bolsa, reaksiyanıń unumining esaplab tabıw múmkin.
3. Geterogen sistemalarda teń salmaqlılıq konstanta ańlatpasına geterogen sistema daǵı tek gomogen sistema elementlardıń konsentrasiyalarigina jazıladı
4. Gaz fazada júz bolatuǵın reaksiyalardıń teń salmaqlılıq konstantalarini jazıwda konsentrasiyalar ornında parsela basımlardan paydalanıladı.
5. Eger teń salmaqlılıq xolatidagi sistemanı xarakteristikalaytuǵın porametrler (R, T hám S) ózgermeytuǵına, sistema daǵı teń salmaqlılıq ózgermeydi. Teń salmaqlılıq xolatining ózgeriwi (jılısıwı ) Le Shatele qaǵıydasına boysunadı.
Ximiyalıq reaksiyalardıń mexanizmi
Tásirlashuvchi elementlardıń tábiyaatına hám jaǵdayǵa kóre ximiyalıq reaksiyalarda atomlar, molekulalar, radikallar hám ionlar qatnasadı.
Erkin radikallar molekulalardıń bólekleniwinen payda bolǵan bólimlerden ibarat boladı. Mısalı, *OH ( H2 Omolekulasining bólegi), *NH2 ( NH3 molekulasınıń bólegi), *HS (H2 S den payda bolǵan ), Erkin radikallarga erkin atomlar da kiredi.
Erkin ragikallarning reaksion qábileti júdá joqarı, lekin olar qatnasatuǵın reaksiyalardıń aktivleniw energiyası kishi (O-40 kJ/mol).
Erkin radikallar payda bolıwı qızdırıw, jaqtılandıriw, yadrolıq nurlanıw, mexanik tásirinler hám de elektr razryadları tásiri nátiyjesinde júzege keledi.

Ionlar qatnasıwında ketetuǵın reaksiyalardıń aktivleniw energiyası 0-80 kJ/mol ni quraydı.

Molekulalar qatnasıwında ketetuǵın reaksiyalardıń aktivleniw energiyası júdá joqarı boladı. Mısalı, HJ payda bolıw reaksiyasınıń aktivleniw energiyası 150 kj/mol ga teń

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Parpiev N. A., Rahimov H. R., Muftaxov A. G. Anorganik ximiya (teoriyalıq tiykarları ).-Tashkent:“Ózbekstan”, 2000.-479 bet.
2. Axmetov N. S. Obhaya i neorganicheskaya ximiya. Uchebnik dlya vuzov 4-e izd., Moskva, vo'sshaya shkola, 2002.-743 s.
3. Ugay YA. A. Obhaya ximiya i neorganicheskaya ximiya.- Moskva : «vo'sshaya shkola», 2002.-527 s.
4. Parpiev N. A., Muftaxov A. G., Rahimov H. R. Anorganik ximiya.-Tashkent: “Ózbekstan”, 2003.-504 bet.

Qosımsha ádebiyatlar

5. B. v. Nekrasov Osnovi obshey ximii. v 2-x tóbeax. M.: Mir. Ximiya. 1974 g.
6. N. L. Glinka. Obshaya ximiya. L. Ximiya. 1985 g., 702 b.
7. N. L. Glinka. Zadachi i uprajneniya po obshey ximii. Leningrad, «Ximiya», 1985., 263 s.
8. P. Poling Obshaya ximiya Izd. Mir. Moskva. 1974, 583 b.
9. G. Remi. Kurs neorganicheskoy ximii. Izd. Mir. Moskva. 1972. 824 b.
10. G. Remi. Kurs neorganicheskoy ximii. Izd. Mir. Moskva. 1974. 775 b.
11. F. Kotton, Dj. Uilkinson. Sovremennaya neorganicheskaya ximiya, chast 1, 2, 3, Izd. “MIR”, Moskva, 1969 g.
12. www. chemport. ru.
13. www. subscribe. ru.
14. www. chemexpress. fatal. ru.
15. info@alhimik. ru
16. www. BestFREE. ru