yodning moyar konsentratsiyasi. Vodorod yodidning hosil bo’lishi bilan teskari
jarayon boshlanadi; uning
tezligi vodorod yodid konsentratsiyasiga
proporsionaldir.
=k [HJ], bu yerda k-teskari reaksiyaning tzlik konstantasi
[HJ]-
vodorod yodidning molyar konsentratsiyasi. Vaqt o’tishi bilan kamayib,
ortiib boradi; muvozanat vaqtida to’g’ri va teskari jaryonlarning tezligi
tenglashadi. U holda
=
bo’lib sistema kimyoviy muvozanat holatiga keladi.
Demak, kimyoviy muvozanat harakat to’xtamaydi, chunki bu holat bir-biriga
qarama-qarshi borayotgan ikki jarayon tezliklarini tenglashish holatidir:
=
bo’lsa
2
2
1
I
H
k
;
2
2
2
HI
k
;
2
2
2
2
1
I
H
HI
k
k
;
K
k
k
2
1
:
Bu tenglama [H], [J] va [HJ] reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning
muvozanat konsetarasiyasi (ya`ni H va J nig reaksiyaga kirishmay qolgan
konsentratsiyalari bo’lsa, HJ ning muvozanat haror topganida hosil bo’lgan
konsetrasiyasidir.) quyida ifoda:
2
2
2
I
H
HI
K
qiymati muvozanat konstantasi nomi bilan yuritiladi. Demak, N
2
+ J
2
=
2HJ muvozanat konstantasi; bilan ifodalanib, bu tenglama ayni sistema uchun
massalar ta’siri qonunini aks ettiradi. Agar sistemada aA+bV=sS+dD
tenglamasi bilan tasvirlanadigan muvozanat holati haror topsa, uning
konstantasi tenglamasi bilan ifodalanadi. Bu ifoda massalar ta`siri qonunining
umuiy ko’rinishi bo’ilb, quyidagicha tariflanadi.
"Kiyoviy muvozanat davomida reaksiya mahsulotlari kosentrasiyalari
ko’paytmasiga nisbati o’zgarmas haroratda doimiy kattalikdir.
K ning qiymati reaksiyaga kirishuvchi moddalarning tabiati va haroratiga
bog’liq, lekin aralashmadagi moddalarning konsenrasiyasi, bosimi, begona
qo’shimchalar ishtirok etish-etmasligiga bog’liq emas. Katalizator faqat
muvozanat holatining qaror topishini tezlashtirish mumkin, lekin reaksiyaning
unumini oshira olmaydi. K ning qiymati qanchalik katta bo’lsa, reaksiya
shunchalik ko’p unum beradi. Shu sabali K ni bilish kimyo va kimyoviy
texnalogiya uchun nihoyatda katta ahamiyatga ega.
Bir-biridan sirt chegaralari bilan ajralgan moddalar sistemasi geterogen
sistema deb ataladi. Geterogen sistemalarda bo’ladigan reaksiyalarning
muvozanat konstantalarini ko’rib chiqamiz. Geterogen sistemalardagi kimyoviy
muvozanat uchun massalar ta’siri qonunini tatbiq etishda qo’shimcha kiritishga
to’g’ri keladi: suyuq va qattiq fazalardagi moddalarning gaz fazadagi parsial
bosimlari o’zgarmas qiymatlar muvozanat konstantasi ifodasiga kiritilmaydi.
Geterogen sistemada faqat gazsimon qisimning parsial bosimgina (yoki eritma
konsentratsiyasigina muvozanat konstanta ifodasiga yoziladi.). Misol tariqasida
oh
aktosh (kalsiy karbonat) ning parchalanishni ko’rib chiqamiz. Ohaktosh
SaSO
3
berk idishda qizdirilsa:
SaSO
3
= SaO + SO
2
Reaksiya sodir bo’lib, muvozanat haror topadi. Agar bu reaksiya gaz
fazada gomogen reak
siya sifatida sodir bo’lsa edi, uning muvozanat konstantasi
quyidagi tenglama bilan ifodalanar edi.
3
2
Do'stlaringiz bilan baham: