Kimyodan masalalar

misol Surma va qo'rg'oshinning suyuq evtektik qotishmasi tarki­bida 18% surma (4.1-rasm) bo'ladi. Tarkibida 10% surma bo'lgan 10 kg suyuq qotishma to'liq kristallga aylanguncha sovitilganda evtektik nu- qtada qaysi metalldan qancha miqdorda kristall hosil bo'ladi?

Yechish. Qotishma tarkibida 10% surma, 90% qo'rg'oshin bor bo'lsa, 10 kg suyuq qotishma tarkibidagi har bir metallning miqdori aniqlanadi.

Pb = 10 • 0,9 = 9 kg Sb = 10 • 0,1 = 1 kg.

Suyuq qotishma tarkibida surma miqdori oz bo'lgani uchun evtektik haroratda surmaning hammasi kristallga aylanadi. Shunga asoslanib evtektika massasi hisoblanadi. 100 kg evtektiv qotishmada 18 kg Sb bo'lsa, quyidagicha proporsiya tuziladi:

18:1= 100 : x, bunda X - 1 100/18 = 5,55 kg.

bu yerda, x - evtektikaning massasi. Demak, evtektika tarkibida 1 kg surma va 4,55 kg qo'rg'oshin bo'ladi. Qotishmaning qolgan qismini qo'rg'oshin tashkil qiladi; uning miqdori 4,55 kg ga teng, ya’ni 10 — 5,55

• 
  4,45 kg qo'rg'oshin.
  

3. 
   misol. Quyidagi tarkibga ega sistemalarning erkinlik darajasi hisoblansin: a) NaCl va KC1 eritmasi, eritmada ikkala tuzning kristallari va suv bug'i; b) ikkala tuz eritmasi, muz, NaCl va KC1 kristallari, suv bug'i; d) ikkala tuz eritmasi, muz va suv bug'i.
   

Yechish. NaCl, KC1 va suv molekulalari orasida kimyoviy ta’sir bo'lmagani uchun komponentlar soni sistemaning tarkibiy qismiga teng bo'ladi, ya’ni K = 3.

Har uchala (a, b, d) holda ham (4.2) formula asosida sistemaning erkinlik darajasi (F) aniqlanadi:

1. 
   suyuqlik, suv bug'i va ikkita qattiq (NaCl va KC1) modda muvo- zanatda bo'lganda F = 4 bo'ladi. Bunda F=K — F+l=3-4 + 2 = = 1 ga teng.
   

Demak, bu sistema monovariantlidir;

2. 
   suv bug'i, suyuqliklar, muz va ikkala modda (NaCl va KC1) kristallari muvozanatda turganida F = 5;
   

F = 3 - (5 - 2) = O boiadi. Deniak, bu sistema variantsiz (novariantli) dir;

d) ikkala tuz eritmasi, suv bug'i va muz muvozanatda bo'lganida F = 3 bunda F = 3 — 3 + 2 = 2.

Demak, bu sistema divariantlidir.

Sistemsning haroratini va ikkita tuzdan birortasining konsentratsi- yasini o'zgartirib, uning erkinlik darajasini o‘zgartirish mumkin.

4-misol CaCI₂ va Mg(N0₃)₂ tuzlarini suyuqíantirilganda quyidagi reaksiya borishi mumkin:

CaCl₂ + Mg₃)₂ * Ca(N0₃)₂ + MgCl₂

Tuzlar suyuqlanmasi magniy nitrat kristallari bilan muvozanatda bo'lganida sistemaning erkinlik darajasi nechaga teng bo'ladi?

Yechish. Komponentlar soni aniqlanadi. Buning uchun berilgan sharoitda umumiy komponentlar sonidan kimyoviy reaksiya soni ayiri- ladi:

K — 4 — 1 ( feak ) ⁼ 3

F=2 (suyuqlanma va natriy nitrat kristallari). CaCl₂, Mg(N0₃)₂, Ca(N0₃)₂ va MgCI₂ tuzJari bug'lanmaydi. Shuning uchun bunday sistema kondensatlangan sistema deyiladi.

Fazalar qoidasi asosida cHCTCManHHr erkinlik darajasi topiladi:

F-K + 1 -F = 3+1-2 = 2

Demak. sistema divariantlidir.

MUSTAQ1L ISHLASH UCHUN MISOL VA MASALALAR

1. 
   Muvozanat holatdagi 1 va 2 komponentli sistemalardagi faza va erkinlik darajalarining maksimal sonlari aniqlansin.
   

Javobi: F = 2, F = 3, F = 4.

2. 
   Muvozanat holatdagi uch komponentli sistemada nechta faza mavjud va erkinlik darajasi soni nechaga teng bo'lishini aniqlang.
   

Javobi: F = 4. F = 5.

3. 
   Quyidagi tarkibga ega bo'lgan: a) Na₂S04 eritmasi, suv bug'i va muz kristallari bilan; b) Na₂S0₄ entmasi, Na₂S04 * 10H₂0 kristallari.
   

suv bug'i va muz kristalli bilan; d) Na₂S0₄ eritmasi, natriy sulfat kristall- gidrati va suv bug'i bilan;e) Na₂S0₄ eritmasi va suv bug'idan iborat sistemaning erkinlik darajasi nechaga teng bo'ladi?

Javobi: 1,0, 0,2.



=

4. 
   Uchuvchanlik xossasiga ega boimagan moddaning sovish dia- grammasidan (4.2-rasm) AB, BC va CH, sohalardagi sistemalarning erkinlik darajalanni aniqlang.
   

5. 
   Tarkibida 8% surma bor qotishmaning sovish diagrammasidan (4.3-rasm) AB, BC, CE va BED kesmalardagi sistemalarning erkinlik darajalarini aniqlang.
   
6. 
   Sb — Pb sistemaning holat diagarmasidan (4 l-rasm) tarkibida 25 % qo’rg'oshin bo'lgan 10 kg suyuqlanma 573 K gacha sovitilganda qancha miqdorda surma kristallga tushadi:
   

d) S&iyuq - S_{bug l}; e) S_rorah - ning erkinlik darajasini aniqlang.

Sromb ** S_monok| U S_siiyuq X s_bug., ko'nnishda muvozanat boiishi mumkinmi? Asosli javob bering.


9. KN0₃ va NaCl tu/lari suvda eritilganda reaksiya borishi mumkin.


A


o