Kimyodan boshlang’ich tushunchalar I – bob. Kirish

ODDIY MODDALAR
Bir xil element atomidan tashkil topgan moddalarga oddiy moddar deyiladi. Oddiy moddalarga davriy sistemadagi 118 ta element va ularning allatropik shakl o’zgarishlari kiradi.
Oddiy moddalar 2 ga bo’linadi:

• 
  Metallar
  
• 
  Metalmaslar
  

Metallar - Bolg’alanadigan, yaltiroq, issiqlik va elektr tokini yaxshi o’tkazadigan moddalardir. Davriy sistemada 88 ta (96 ta) metall mavjud. Metallar odatdagi sharoitda qattiq agregat holatida bo’ladi. Ulardan faqat 1 tasi (Hg - simob) odatdagi sharoitda suyuq holatda bo’ladi.
Eng,eng, eng .......
Eng yengil metall: Li
Eng og’ir metall: Os
Eng aktiv metall:Fr
Eng yumshoq metall:Li Eng qattiq metall: Cr
Eng eng oson suyuqlanuvchi metall: Cs(28^oC), Ga(30^oC)
Eng qiyin suyuqlanuvchi metall:W, Re
Tabiatda eng ko’p tarqalgan metall: Al
Elektr tokini eng yaxshi o’tkazadigan metall: 1.Ag, 2.Au. 3.Cu
Metalmaslar – Bolg’alanmaydigan, yaltiroq bo’lmagan, issiklik va elektr tokini deyarli o’tkazmaydigan moddalardir. Metalmaslarga davriy sistemadagi 22 ta elemet va ularning allatropik shakl o’zgarishlari kiradi. Metalmaslar odatdagi sharoitda 3 xil (gaz, qattiq, suyuq) agregat holatlarda uchraydi.
Atomar gaz holatda : He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn
Molekulyar gaz holatda: H₂, N₂, O₂,F₂, Cl₂,
Suyuq holatda : faqat Br₂
Qattiq holatda:B, C,Si,P,S,As,Se,Te,At₂, J₂
Metalmaslardan ftor, xlor, brom nisbatan suvda eriydi, qolganlari esa deyarli suvda erimaydi.
Oddiy moddalar orasida allatropiya hodisasi kuzatiladi.
Allotropiya - Ayni bir kimyoviy element atomining ikki yoki undan ortiq oddiy moddalar ko’rinishda mavjud bo’lishi.
Quyidagi elementlarda allatropiya hodisasi kuzatiladi:C, O₂, P, S¹, As, Sb, Se, Te, Sn, Pb

Inert gazlar, galogenlar, ishqoriy va ishqoriy-yer metallar, vodorod kabi elementlarning allatropik ko’rinishi borligi hozirgi kungacha isbotlanmagan.

Allotropiya vujudga kelishining mohiyati ya'ni allotropiyaning sabablari quyidagilardan iborat:
1)Molekulasida atomlar sonining turlicha bo’lishi
2)Atom orbitallarining turlicha gibridlanishi
3)Molekulaning turli fazoviy shaklda bo’lishi
4)Turli kristall panjara hosil qilishi
5)Har xil rangda bo’lishi va h.k.z..