Kimyodan boshlang’ich tushunchalar I – bob. Kirish

KIMYOVIY FORMULA HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT
MODDANING AGREGAT HOLATLARI
Moddalar 4 xil agregat holatda uchraydi.

• 
  Gaz
  
• 
  Suyuq
  
• 
  Qattiq
  
• 
  Plazma
  

• 
  Gaz aniq bir hajmiy o’cham va shaklga ega emas. Uni qanday idishga solinsa, o’sha idish hajmini egallaydi va shaklini oladi. Kichik idishga solish uchun gaz siqiladi, katta idishda esa gaz kengayib, shu idishning butun hajmini egallaydi. Gazlarda molekula va atomlar orasidagi masofa suyuqlik va qattiq moddalardagiga nisbatan ancha katta bo’ladi.
  
• 
  Suyuqlik o’z shakliga ega emas, uni qanday idishga solinsa o’sha idish shaklini oladi, idishning butun hajmini egallash uchun suyuqlik gazlar kabi kengaymaydi. Suyuqlik aniq hajmiy o’chamga ega bo’ladi. Uni siqish amalda qiyin.
  
• 
  Qattiq modda gaz va suyuqlikdan farq qilib, mexanik mustxkamlikga, aniq hajmiy o’lcham va shaklga ega.
  
• 
  Plazma holati juda murakkab holat bo’lib, bunda modda elektron, ion, proton, atomlar aralashmasidan iborat bo’ladi.
  

TABIATDA SODIR BO’LUVCHI HODISALAR. FIZIK VA KIMYOVIY HODISALAR (O’ZGARISHLAR).
KIMYOVIY REAKSIYA TURLARI
Tabiat doimiy ravishda o’zgarib turadi. Bu o’zgarishlarning har biri hodisalardir. Tabiatda sodir bo’luvchi barcha hodisalar ikki turga bo’linadi:

• 
  Fizikaviy hodisalar
  
• 
  Kimyoviy hodisalar
  

Fizikaviy hodisalar
Moddaning tarkibi o’zgarmasdan sodir bo’ladigan hodisalar fizikaviy hodisalar deyiladi.
Masalan: suvning bug’lanishi yoki muzlashi, shishaning suyuqlanishi, qo’rg’oshinning suyuqlanishi, yirik toshning maydalanishi, temirning bolgalanganda shaklining o’zgarishi, J₂ ning sublimatlanishi, yog’ning qotishi, havoni sovutib kislorod olish, sementning qum bn aralashishi va h.k.z.
Sublimatlash – moddalarning suyuqlanmasdan, qattiq holatdan to’g’ridan to’g’ri gaz holatga o’tish hodisasidir. Sublimatlanish fizikaviy hodisa bo’lib, quyidagi moddalarda kuzatiladi: “quruq muz” – CO₂, yod va naftalin.
!!!Fizikaviy hodisalarda:
1. Fizikaviy hodisalarda modda yoki jismning alohida xossalari: moddaning agregat holati, shakli, hajmi, joylashish holati o’zgaradi.
2. Fizikaviy hodisalarda molekula va atomlar saqlanib qoladi.
!!! Shuni aytib o’tish kerakki, yangi moddalar hosil bo’lishiga olib keluvchi ba’zi jarayonlar ya’ni yadro reaksiyalari fizikaviy hodisa hisoblanadi va ularni yadro fizikasi o’rganadi⁹.