Kimyo va uni o’qitish metodikasi “kafedrasi «Himoyaga ruhsat etilsin»

Metan	Propan
Butan
Metan - rangsiz , hidsiz gaz, havodan yengil ,suvda erimaydi. Organik moddalar havosiz joyda chirishi atijasida hosil bo’ladi. – 184 ^oS da suyuқlanadi . -162^oS da qaynaydi. Nisbiy zichligi 0,4150 g/.ml ga teng.	Propan - rangsiz gaz, havo dan og’ir, suvda erimaydi, tabiiy gaz tarkibida mavjud. – 190 ^oC da suyuqlanadi,. – 42^oC qaynaydi. Nisbiy zichligi 0,5858 g /ml.	Butan – rangsiz gaz, havodan oғir, suvda erimaydi. Tabiatda tabiiy gaz tarkibida uchraydi. Ikki xil xolatda normal va izo - xolatda uchraydi. -153 ^oS da suyuqlanadi, -0,5^oC qaynaydi. Izobutan -10^oS da qaynaydi.
Fazoviy shakli tetraedr. H H- C – H H Valent burchak 109o28’. Uglerod atomi sp^3 ga ega. Molekulada 4 ta sigma- bog’ bor.	Fazoviy shakli tetraedr. H H H H- C- C- C- H H H H Valent burchak 109^o28’. Uglerod atomi sp^3 gibridlangan. Molekulada 10 sigma bog’ mavjud.	Fazoviy shakli tetraedr. Ikki xil zanjiri bor : CH3-CH2-CH2-CH3 (a) to’g’ri CH3- CH- CH3 CH3 (b) tarmoqlangan Molekulada 13 ta sigma bog’dan tashkil topgan. Sp3-gibridlanish mavjud.
Olinishi. Sanoatda tabiiy gazdan olinadi ,chunki unda 96 -98 % metan bor. Laboratoriyada alyuminiy karbidni suv bilan tahsirlashtirib olinadi . AI4C3 + 12 H2O → AI(OH)3 + CH4 CH3COONa + NaOH → CH4 + Na2CO3 ( Kol’be reaktsiyasi )	Laboratoriya sharoitida metilxlorid va etilxlorid ni natriy metali ishtirokida reaktsiyaga kirishtirib oligadi. Bu reaktsiya Vyurs reaktsiyasi deyiladi. CH3CI + 2Na+ CIC2H5→ CH3-CH2-CH3 + NaCI Canoatda olish neftning yo’ldosh gazlaridan olinadi.	Butan Vyurs reaktsiyasi asosida olinadi. Buning etilxlorid natriy metali bilan tahsirlashadi. C2H5CI + 2Na →C4H10 + 2NaCI Magniy organik birikmalar yordamida olinadi C4H9MgCI + HOH → C4H10 + MgOHCI