Kimyo-texnologiya

Pomidorni ko‘chasiz yetirish. Pomidorni dalaga bevosita urug‘ini ekib o‘stirish ham mumkinmi? Bunda ularni yetishtirishga qilinadigan harajatlar ancha kamayadi. Dalaga bevosita urug‘i ekilgan pomidor o‘simligining sovuqqa, qurg‘oqchilikka hamda stolbur kasalligiga chidamliligi bir oz oshadi. Pomidor urug‘ini martda va aprelning boshlarida chigit yoki sabzavot seyalkasida (SKON-4,2,SO-4,2), (SON-2,8;SKO‘P-4,2 va SPU-6) gektariga 2-3 kg normada ekiladi. Urug‘ni oddiy usulda qatorlab yoki kvadrat uyalab ekish mumkin.

Hosilni yig‘ib-terib olish. Pomidor hosili, respublikamiz mintaqasi sm yetishtirilayotgan navlariga qarab, may oxiri - iyunь boshida kuzgi birlamchi qora sovuqlargacha 7-12 martgacha terib boriladi. Ko‘pincha iste’mol uchun to‘liq yetilgan, uzoq masofaga jo‘natish, tuzlashlar uchun oqish-nimqizil mevalari teriladi.

Dastlabki kuzgi qora sovuqlar tushishi oldidan pomidorlarning hammasi terib olinadi, chunki sovuq urgan mevalar saqlash va tuzlash uchun yaramaydi. Terib olingan pomidor mevalarning pishganlari hamda dimlab yetiltirishga va tuzlashga yaraydiganlari saralanib ajratiladi, brak qilingan (mayda, kasal tekkan)lari mollarga beriladi. Pomidor terishda har xil tipdagi tirkalma (TT-12,PSU-2) yoki o‘rnatma (PNOSH-12) platformalardan, shuningdek, UPKS-10 markali o‘zi tushiradigan universal platforma, T-16 yoki DVSSH-16 va boshqa o‘zi yurar shassilardan foydalanishni qisman mexanizasiyalashtirish imkonini beradi.

Urug‘lik. Urug‘larni mexanizasiyalashtirilgan usulda ajratib olish uchun VST-1,5 tomat ezgich mashinadan foydalaniladi. Bu mashina 2,8 kvt quvvatga ega bo‘lgan elektrodvigateldan harakatga keladi, u urug‘ni pomidor pusti va sharbatidan ajratadi. Ish unumi soatiga 1t pomidorni ezib urug‘ini ajaratadi. Mashinaga 4 kishi xizmat qiladi. Pomidor gektaridan 50-80 kg urug‘ beradi.

Qalampirlar: Achchiq qalampirlar tarkibida ko‘p miqdorda achchiq modda-kapsaisin (S18N2803) bo‘lishi, po‘stining yupqa mevalarining maydaligi bilan farq qiladi. Achchiq qalampir quruq yanchilgan holda ovqatga ishlatiladi, shuningdek, sabzavotlarni sirkalashda, tuzlashda va konservalashda dorivor sifatida foydalaniladi. Chuchuq qalampirning mevalari yirik, seret, tarkibida bir oz kapsaisin moddasi bor, mazasi ko‘pincha chuchuq bo‘ladi. Chuchuk qalampirlar ovqatga shuningdek undan turli xil konservalar tayyorlashda foydalaniladi.

Qalampirning navlari morfologik belgilardan tashqari tezpisharligi, serhosilligi, xush-ta’mligi, tarkibidagi shakar va vitaminlarning miqdori jixatidan ham farq qiladi. O‘zbekistonda achchiq va chuchuq qalampirlarning quyidagi navlari tumanlashtirilgan:

Marg‘ilon 330 kechpishar, achchiq Pikantno‘y-yarim achchiq, Lastochka tezpishar, Dar Tashkenta va Zarya Vostoka - o‘rtapishar, Zumrad-kechpishar.

Baqlajon. Baqlajon oziq moddalar va vitaminlar unchalik emas. Mevasining tarkibida 6-11 quruq moddalar, 2,5-4 shakar; 0,6-1,4 oqsil va 0,2-0,4 yog‘lar bo‘ladi. Undagi vitamin S ning miqdori 1,5-7 mg % atrofida o‘zgarib turadi. Baqlajonning barra mevasi ovqatga ishlatiladi va konserva sanoatida keng miqiyosda foydalaniladi. To‘liq yetilgan mevalarida solaning M (molongen) deb ataluvchi taxir modda to‘planib ular iste’molga yaroqsizlanadi.