«kimyo texnologiya» fakulteti oziq-ovqat texnologiyasi kafedrasi oziq-ovqat texnologiya asoslari fanidan

Etil spirtini organoleptik ko’rsatkichlari jadval 18

Ko’rsatkichlar	Ifodalanishi
Tashqi ko’rinishi	Tiniq, begona zarrachalarsiz suyuqlik
Rangi	Rangsiz
Ta’mi va hidi	Begona ta’mi yoki bo’lmasligi kerak.

Don va kartoshkadan etil spirti ishlab chiqarish texnologik jarayonini sxemasi:

Cpirtni kraxmalga bo’lgan don kartoshka xom ashyolaridan va qand lavlagi melassasidan olinadi. SHuningdek texnik maqsadlar uchun yog’och gidrolizatidan va sulfit birikmalaridan oz miqdorda olinadi. Donli xom ashyolardan bug’doy, javdar, arpa, suli, tariq, makkajo’xori va boshqa shunga o’xshash boshoqli ekinlardan olinadi. Bu xom ashyolardan spirtni uzluksiz va uzlukli holda olish mumkin. Ko’pchilik korxonalar uzluksiz bijg’ish sxemasi bo’yicha ishlaydilar. Uzlukli spirt olish tartibi quyidagi etaplar, bosqichlardan iborat. Xom ashyoni tayyorlash (pishirish), qandlashtiruvchi xom ashyolarini tayyorlash (osaxirivayuhie) material, tarkibida kraxmal moddasi bo’lgan materiallarni qandlashtirish va pishirish achitqilarni madaniylashtirish (kultivirovanie), bijg’itish brajkadan spirtni ajratib olish, va maxus jihozlarda (brakgorektifasion apparatlar) xaydash.
Spirt ishlab chiqarish korxonalarini xom ashyosi bo’lmish kartoshka va don maxsulotlari temir yo’l yoki avtomashinalarda olib kelinadi va elevator omborlarida saqlanadi.
Dastlab, don xom ashyosi magnit va xavoli separatorlarda tozalanadi. Turli maydalash apparatlarida maydalanadi. Maydalangan donga 280-300% kartoshkaga 15-20% suv quyiladi. Don va suv aralashmasiga “Zernovoy zames” –“Don qorishmasi” kartoshka bilan suv aralashmasiga esa “Kartofelnaya kasha” (Kartoshka horishmasi) deyiladi. Xom ashyoni pishirishdan oldin 45-90^oS gacha qizdiriladi. Don aralashmasiga alfa-amilaza fermenti qo’shiladi. Don va kartoshkani pishirish maxsus jihozlarda maydalash darajasiga qarab, isitish davomiga qarab 100-176 haroratda yarim mahsulot (rezvrennaya massa) olinadi. 57-58 haroratgacha sovitilib, amiloliptik ferment bilan kraxmalni bijg’itiladigan qandlargacha parchalash maqsadida «nieia» suti yoki ferment preparatining eritmasi qo’shiladi. Pishgan massasini shira tortishi – osaxarivanie natijasida- «suslo» bijg’ishga tayyor bo’lgan xom-ashyo olinadi. Bijg’ishga tayyor bo’lgan xom- ashyoning asosiy qismi 24-26 haroratgacha sovitilib bijg’ish uchun «batareyalarga» yuboriladi. Sovitilmagan qismi esa qandlash haroratida ekin achitqisini va ishlab chiqarish achitqisini tayyorlash uchun «drojjankalarga» nasos bilan chiqariladi. Achitqini ko’paytirish uchun quruq moddalar rN=3,84; 17-18% ga teng suslo «drojjevoe suslo»- «achitqi suslosi» deyiladi. Bijg’ish natijasida quruq moddalari 2/3 kamaygan achitqi suslosiga «ishlab chiqarish achitqisi» deyiladi. Asosiy bijg’itish va bijg’itish oxiri 27-30 xaroratda 56-72 soat davom etadi. Spirt ishlab chiqarishda bijg’itiladigan aralashma suslo achitqi bilan birga brajka deyiladi. Bijg’ib bo’lgan aralashmaga «etilgan brajka» (zrelaya brajka) deyiladi. Keyincha etilgan brajka reftifikasiyalangan etil spirti qo’shimcha va bardaga ajratib olinishi «bragorektifikasiya» deyiladi va maxsus bragorektifikasion jixozlarda birinchi nav spirt- rektifikati ajratib olinadi. Aldegid – efirli qismi engil uchuvchi aralashmalardan, sivush moyi (tarkibiga yuqori spirtlardan izoamil, izobutil, amil, propil va boshqalar kiradi) Barda (etil spirti xaydab olingandan keyin qolgan maxsulot) lyuter suvi (etil spirti etilgan brajkadan qolgan qoldig’i) olinadi.
Bijg’igan aralashma (brajka) quvvati etil spirti 8-9,5 ob. % ga teng.
Ko’rinish to’plami shartli son bo’lib, saxaroimetr ko’rsatkichiga teng bo’lgan brajka filtratidagi eruvchi quruq moddalarni miqdorini xarakterlaydigan son.
Xaqiqiy to’plami saxarometr quruq moddalar ko’rsatkichi, filtrdan o’tgan spirti xaydab, xajmi oldingi holatga etkazilgan brajkadagi quruq moddalar to’plamini xaqiqiy to’plami ko’rinish to’plamidan doim kam bo’ladi.
Brajkadan 40-50 ob.% li spirti sыres xom ashyo spirti olinadi. Xom ashyo spirtidan rektifikasiya yordamida «Golovnaya primes Bosh aralashmasi» olinadi. Uning xajmi umumiy xajmini 3-5% ni tashkil qiladi. Keyin spirtning qismi (fraksiya) 6-12 olinadi, u bosh aralashmasi bilan ifloslangan bo’ladi. Keyin standartga javob bersa I nav spirt rektifikat olinadi (65-80%). Uchinchi qismidan spirt II navi olinadi. Etil spirtini to’g’ridan to’g’ri etilgan brajkadan olish uslubi ham bor. Absolyut spirtni quvvati >=99,8% aldegidlar miqdori <=5 mg/dm³ , organik kislotalar <=10mg/dm³. Etil spirti S₂N₅ON to’yingan bir atomlik spirt. Molekulyar og’irligi 46,07 rangsiz, tez uchuvchan quyuqlik o’ziga xos hidi va ma’dasi bilan kimyoviy toza bo’lgan etil spirti – neytral, texnikaviy etil spirti kuchsiz kislota muhitiga ega. Suv bilan yaxshi aralashadi. Normal bosimda qaynash harorati 7-8^oS, muzlash -117 ^oS. Nisbiy zichligi d_no²⁰ =0,79067. Spirt bug’lari organizm uchun zaxarli, spirt miqdori 1 mg/l ruxsat qilingan, organizm uchun zararsiz miqdor bo’ladi, 16 mg/dm³ zararlik.
Spirt gidroskopikli modda (suv bug’ini shimib olish qobiliyatiga-gidroskopiklik deyiladi): zaharli, hujayralar buzulishini chaqiradi. Spirt bilan suv aralashganda aralashma xajmi adiabatik chiqaradi va issiqlik ajralib chiqadi. 50 l etil spirt bilan 53,65 litr suv aralashtirilsa aralashmaning umumiy xajmi 100 litrga teng bo’ladi, aralashmaning qisqarishi 3,65 litrga to’g’ri keladi.