«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Azotli o`g`itlar. Tuproqdagi organik moddalarning chirishda azot ammiakga, ammiak oksidlanib HNO₃ aylanadi. Tuproqda HNO₃ hosil bo’lishi bakteriyalar ta’sirida boradi va nitrolanish deyiladi.
CaCO₃ + 2HNO₃ = Ca(NO₃)₂ + CO₂ + H₂O
O'simliklar HNO₃ ning suvda eriydigan birikmalaridan, masalan kalsiy nitratdan azotni yaxshi o'zlashtiradi. Tuproqdagi kamaygan azotli moddalar o'rnini to’ldirish maqsadida tuproqqa quyidagi mineral o'g'itlar; (NH₄)₂SO₄, NH₄NO₃, Ca(NO₃)₂, CO(NH₂)₂, CaCN₂ olinadi. Tuproqda CaCN₂ parchalanib ammiak ajratadi.
CaCN₂ + 3H₂O = CaCO₃ + 2NH₃
Fosfor birikmalari. Fosfor vodorod bilan o’zaro ta’sirlashmaydi. Uning vodorid bilan hosil qilgan birikmalari bevosita yo’l bilan olinadi. PH₃ fosforning metallar bilan hosil qilgan birikmalariga HCl ta’sir ettirilgandahosil bo’ladi.
Mg₃P₂ + 6HCl = 2PH₃ + 3MgCl₂
PH₃-rangsiz, zaharli gazdir. Fosfor kislorod bilan birikib P₂O₃, P₂O₅ hosil qiladi. P₂O₅ sovuq suvda eriganda HPO₃ hosil bo’ladi.
P₂O₅ + H₂O = 2HPO₃
HPO₃ qizdirib H₃PO₄ olish mumkin:
HPO₃ + H₂O = H₃PO₄ 2H₃PO₄ = H₄P₂O₇+ H₂O
P₂O₅ + H₂O = 2HPO₃ metafosfat kislota
P₂O₅ + 2H₂O = H₄P₂O₇ pirofosfat kislota
P₂O₅ + H₂O = H₃PO₄ ortofostat kislota
Sanoatda H₃PO₄ olinishi.
Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂SO₄ = 3CaSO₄ + 2H₃PO₄
H₃PO₄ suvda yaxshi eriydigan rangsiz kristalldir. H₃PO₄ yuqori musbat valentlik namoyon qilganligi uchun qaytaruvchi bo’la olmaydi. H₃PO₄ uch negizli kislota bo’lganligi uchun normal tuzlar Ms: uchlamchi va ikkilamchi qator nordon tuzlar, Na₂HPO₄ va NaH₂PO₄ birlamchi Na₃PO₄ ya’ni natriy digidrofosfat hosil qiladi.