«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Metallarning kimyoviy xossalari. Metallarning ximiyaviy xossasi shuki, ularning atomlari valent elektronini berib, musbat zaryadlangan ionlarga aylana oladi. Demak, metallar erkin holda qaytaruvchilardir. Elementlar davriy sistemasining asosiy gruppachalarida yuqoridan pastga tomon atomlarning radiusi ortishi bilan metallarning qaytarish xossalari ortib boradi. Mn, II gruppaning asosiy gruppachasida berilliydan bariyga o’tilgan sari elementlarning qaytarish xossasi kuchayib boradi. Bitta davrning o’zidagi elementlar atomlarida elektron qavatlar soni bir xil bo’ladi. Biroq chapdan o’ngga elementdan elementga o’tgan sari yadro zaryadi ortib borgani uchun elektron qavatlar yadroga kuchliroq tortiladi va atomlarning radiuslari kichrayib boradi. Atomning radiusi kichrayishi bilan metallarning qaytarish xususiyati susayadi. Mn, magniy atomining radiusi 1,60Ǻ, natriy atomining radiusi esa 1,92Ǻ. Shuning uchun magniy atomi natriy atomiga qaraganda kuchsizroq qaytaruvchidir.
Metallarning muhim ximiyaviy xossasi ularning kislorod, suv hamda tuzlar, asoslar va kislotalarning suvdagi eritmalari bilan o’zaro ta’sir etishidir. Ba’zi metallar, mn, ishqoriy metallar hatto suv molekulasini ham shiddatli ravishda qaytaradi.
2Na + 2H₂O = 2NaOH + H₂
2Na⁰ – 2e = 2Na⁺ (oksidlanish)
2H₂O + 2e = H₂↑ + 2OH^– (qaytarilish)
Ishqoriy yer metallar ham reaksiyaga xuddi shunday kirishadi:
Ca + 2H₂O = Ca(OH)₂ + H₂
Suv bilan reaksiyaga kirisha oladigan ko’pchilik metallar undan amalda vodorodni siqib chiqarmaydi. Buning sababi shuki, ular suvda qiyin eruvchan gidroksidlar hosilq qiladi, bu gidroksidlar metall sirtiga cho’kib, mustahkam himoya parda hosil qiladi, Mn:
2Mg + 2H₂O = 2Mg(OH)₂↓+ H₂
Deyarli barcha metallar kislotalar ta’sirida oksidlanib tuzlar hosil qiladi. eng muhim kislotalar normal tuzlarining nomi 11-jadvalda keltirilgan. Kislotali va gidroksid tuzlarning nomlari normal tuzlarning nomidan keltirib chiqariladi, chunonchi: nordon tuzning nomini aytishda, tegishli norml tuzning nomiga old qo’shimcha-gidro so’zi qo’shiladi. Mn, NaHSO₄-natriy gidrosulfat yoki natriy bisulfat; Co(OH)(NO₃)₂–kobalt gidroksinitrat.
Metallning kislota bilan o’zaro ta’sir xususiyati metallning aktivligiga, kislotaning xossalariga hamda konsentratsiyasiga bog’liq.