«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Alohida vakillari. Nitrobenzol ko’p miqdorda benzolni nitrolab olinadi. Toza nitrobenzol achchiq danak xidiga ega bo’lgan rangsiz suyuqlik. Suvda erimaydi. Zaharli. Asosan anilin ishlab chiqarishiga sarflanadi.
Trinitrobenzol benzoldan qiyin hosil bo’ladi. Asosan, trinitrotoluolni oksidlab va dekarboksillab olinadi. 172⁰C da suyuqlanadi, kuchli portlovchi modda.
Nitrotoluollar. Toluollarni nitrolab olinadi. Ular bo’yoqlar uchun xom ashyo bo’lgan taloidinlarni olishda ishlatiladi.
Trinitrotoluol (trotil). Toluolni nitrolab olinadi. 80,6⁰C da suyuqlanadigan sariq rangli kristall, portlovchi modda.


AMINO BIRIKMALAR
1. To’yingan aminobirikmalar
Aminobirikmalarni ammiak molekulasidagi vodorod atomlarini uglevodorod radikallariga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin.
Ammiakdagi bitta vodorod radikalga almashsa birlamchi, ikkita vodorod almashsa ikkilamchi va uchta vodorod almashsa uchlamchi amin hosil bo’ladi:

Birlamchi amin	Ikkilamchi amin	Uchlamchi amin

Nomlanishi va izomeriyasi. Aminobirikmalarni emperik nomenklatura bo’yicha nomlashda aminoguruh bilan bog’langan radikal nomi oxiriga amin so’zi qo’shib o’qiladi. Sistematik nomenklatura bo’yicha nomalshda esa aminobirikma molekulasidagi uglerod atomining soniga qarab, unga mos keladigan to’yingan uglevodorod nomi oldiga «amino» so’zi qo’shib o’qiladi va aminoguruhning holati raqamlar bilan ko’rsatiladi.

Aminobirikmalar formulasi	Empirik nomenklatura bo’yicha nomi	Sistematik nomenklatura bo’yicha nomi
CH3NH2	Metilamin	Aminometan
CH3CH2NH2	Etilamin	Aminoetan
CH3CH2CH2NH2	Propilamin	1-aminopropan
(CH3)2CHNH2	Izopropilamin	2-aminopropan
CH3NHCH3	Dimetilamin	Metilaminometan
CH3NHCH2CH3	Metiletilamin	Metilaminoetan
(CH3)2N-CH2CH3	Dimetiletiamin	N,N-dimetilaminoetan