«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

l=n-1
n = 1 2 3 4 5 6
l = 0 1 2 3 4 5
s p d f g h
Orbital kvant soni elektron bulut shaklini va elektronning energiya zahirasini ifodalaydi. n=1 va l=0 yozuv elektron bulut shakli shar holatda ekanligini va elektron pog’onalar soni birga tengligini ko’rsatadi.
3. Magnit kvant soni m harfi bilan belgilanadi. Elektron bulutlarni fazodagi vaziyatini ko’rsatadi. Magnit kvant soni qiymati orbital kvant soniga bog’liq bo’lib m_l = 2l+1; u –1 dan +1 gacha bo’lgan butun sonlar qiymatini qabul qiladi.

Orbital va magnit kvant son orasidagi bog’liqlik

Elektronlar	Orbital kvant soni, l	Magnit kvant soni (ml)	Orbitallar soni (2I+1)
s p d f	0 1 2 3	0 +1,0,-1 +2,+1,0,-1,-2, +3,+2,+1,0,-1,-2,-3	1 3 5 7

Magnit kvant soni qiymati 0 ni qabul qilgan holda butun sonlar to’plamidan iborat. Uni qiymati ± l qiymatlar to’plamidan iborat bo’ladi.
4. Spin kvant soni s harfi bilan belgilanadi (spin-urchug’). Elektronning o’z o’qi atrofida aylanish yo’nalishini tasniflaydi. Unining qabul qiladigan qiymatlari ikkita +1|2 va – 1|2.
Atomlarning elektron qavatlarini tuzilishi. Atomdagi elektronlarning holati ana shu 4 tala kvant son bilan tavsflanadi. Volfgang Pauli (1925- y.) prinsipiga ko’ra to’rttala kvant soni bir xil bo’lgan ikkita elektron bo’lishi mumkin emas.
Kvant sonlar atomdagi elektronlarning holatini ya’ni spini, energiyasi, fazodagi elektron bulutning hajmi va shakli hamda Yadro atrofida bo’lish ehtimolligini ko’rsatadi.
Atomning bir kvant holatdan ikkinchisiga o’tishida kvant son o’zgarib, elektron bulut o’z tuzilishini o’zgartiradi. Bunda atom energiya kvantlarini yutadi yoki chiqaradi.
Masalan, birinchi energetik pog’onadagi vodorod atomida mavjud elektronlarning kvant sonlarini topamiz. Birinchi pog’onada eng ko’pi bilan 2 ta elektron bo’lishi mumkin. Bu holat uchun bosh kvant son n = 1, l =0, m = 0 va spin kvant soni s = +1/2 ga teng. SHuning uchun ham vodorod atomi elektron formulasi 1s¹.
Geliy atomi uchun Yadro atrofida ikkita elektron aylanadi. n=1, l=0,m=0 elektronlardan biri uchun spin kvant soni +1|2 ga va ikkinchisi uchun -1|2 ga teng. Geliyning elektron formulasi 1s².
Ikkinchi davr elementlari uchun bosh kvant son qiymati 2 ga teng. Bu davrda elementlar litiydan boshlanib neongacha davom etadi. Litiy uchun elektron formula 1s²2s¹. Bu elementdagi tashqi qavatdagi elektron uchun n=2, l=0, m=0, s=+1/2 ga teng.
Berilliyning elektron formulasi 1s²2s². Bor p-elementlar qatoriga kirgani uchun uning elektron formulasi 1s²2s²2p¹. Tashqi qavatdagi p-elektron uchun n=2, l=1, m= 0, s= +1/2 ga teng. Uglerodning elektron formulasi 1s²2s²2p². Uglerodning p- pog’onachasidagi elektronlar 2 ta:
Bu elektronlar uchun n=2,2; l=1,1; m=0 ,-1, va s= +1/2,+1/2.