«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Alkanlar - hech qanday funksional guruh tutmaydigan birikmalar
Alkanlar molekulada hech qanday funksional guruh tutmaydigan organik molekulalarning oddiy sinfi hisoblanadi. Ular reaksiyaga kirishish faolligi juda past bo’lgan barqaror birikmalardir. Boshqa tomondan ularning nofaolligidan organik kimyoda foydalanish mumkin. YA’ni alkanlar organik inert birikmalar bo’lganligi uchun pentan va geksan kabi vakillari erituvchi sifatida hamda organik birikmalarni tozalashda ishlatiladi. Ammo alkanlar xalq xo’jaligida muhim ahamiyat kasb etadi, masalan metan, propan, butanlar xo’jalik yoqilg’isi sifatida ishlatiladi. Benzin alkanlar aralashmasidan iborat bo’lib, asosiy tarkibi izooktan hisoblanadi.



Alkenlar (olefinlar) tarkibida S=S qo’shbog’ saqlaydi
Bu bog’lani turini (S=S) funksional guruh sifatida qarash mumkin. Ammo shuni unutmaslik kerakki, molekulada S=S bo’la turib kislorod yoki azot atomlari iborat boshqa funksional guruhlar molekulaga asosiy faollikni berishini ko’rishimiz mumkin.

Tirik organizmlar tanasiga rang beradigan zarg’aldoq pigment β-kartonin quyidagi tuzilishga ega bo’lib, 11 ta S=S qo’shboq uning tuzilishidagi eng muhim tomoni hisoblanadi.

β-Kartonin


Alkinlar - S≡S uchbog’ tutgan birikmalar
S=S qo’shbog’ga o’xshab S≡S uchbog’ ham o’ziga xos kimyoviy hususiyatni beradi. SHuning uchun ham organik kimyoda S≡S uchbog’ni alohida funksional guruh sifatida qaraladi. S≡S uchbog’ tutadigan organik birikmalar alkinlar deb atalib, ularning fazoviy holati to’g’ri chiziqli bo’ladi.

Alkinlar alkenlarga o’xshab tabiatda ko’p uchramaydi, lekin 1980 yillarda topilgan alkinlar sinfining bir guruhi o’sma kasalliklariga qarshi agentlar sifatida ishlatilib kelinadi. Masalan kalixeamisin shu guruh birikmalari qatoriga kiradi.

Kalixeamisin