Kimyo fanidan -“А ” sinf soatlik ochiq dars ishlanmasi Mavzu: 16& Massaning saqlanish qonuni Dars maqsadi

s)”To’xtab qolma !“ tezkor savol-javoblar
1- o’quvchiga savollar

1. 
   Suvo’tlar tanasi qanday ataladi ? - tallom
   
2. 
   Tanasi ipsimon , zanjirsimon hujayralardan iborat tallomdan iborat yashil suvo’ti - ulotriks
   
3. 
   Yo’sinlarni o’rganadigan bo’lim – briologiya
   
4. 
   Xara tallomining uzunligi - 30-60 sm
   
5. 
   Qizil suvo’tining nomi ? – fillofora
   
6. 
   Funariyani bo’yi qancha ? – 1-3 sm
   
7. 
   O’zbekistonda qirqbo’g’imlsrni qancha turi bor ? – 2 turi
   
8. 
   Zuxrasochni hayotiy shakli ? – ko’p yillik o’t
   

2- o’quvchiga savollar

1. 
   Iflos va azotli birikmalarga boy suvlarda o’suvchi bir hujayrali suvo’ti ? - xlamidomonada
   
2. 
   Xromatofori belbog’simon bo’lgan suvo’ti - ulotriks
   
3. 
   Suvo’tlarni o’rganadigan bo’lim – allogiya
   
4. 
   Kladofora tallomining uzunligi - 1 m
   
5. 
   Qizil suvo’tining qanday modda olinadi ? – agar-agar
   
6. 
   Yapon laminariyasini bo’yi qancha ? – 6-12 m
   
7. 
   O’zbekistonda yo’sinlarni qancha turi bor ? – 20 000
   
8. 
   Suv qiqqulog’ini hayotiy shakli ? – bir yillik o’t
   

3- o’quvchiga savollar

1. 
   Suvo’tlarning qancha turi bor ? - 30 000
   
2. 
   Zoosporalar hosil qiluvchi suvo’ti - ulotriks
   
3. 
   Lishayniklarni o’rganadigan bo’lim – lixenologiya
   
4. 
   Yirik silindrsimon hujayrali suvo’ti - spirogira
   
5. 
   Yosinlarni urg’ochilik a’zosi qanday ataladi ? – arxegoniy
   
6. 
   Yapon laminariyasi tallomini pastki qismi qanday shaklda ? – novsimon
   
7. 
   Funariya barglari poyada qanday joylashgan? – ketma-ket
   
8. 
   Dala qirqbo’g’imi sporangiylari soni ? – 6-8 ta
   

3.Yangi dars bayoni
Yer yuzida ochiq urug’li o’simliklarning 700 ga turi borligi aniqlangan.
Ochiq urug’li o’simliklar bo’limi daraxt va butalardan tashkil topgan. Ular urug’laridan ko’payadi. Ochiq urug’li o’simliklarning urug’lari gulli o’simliklarnikiga o’xshash meva ichida yoipiq holda emas , balki qubbalarining tangachalarida ochiq holda yetishadi . Ochiq urug’li o’simliklarga misol qilib archa, saur,qarag’ay,qoraqarag’ay ,sekvoyadendron kabi o’simliklarni keltirish mumkin.
Archalar bo’yi 20 m gacha yetadigan , doimo yashil daraxtlardir. Tog’larning 3500-4500 m balandlikdagi yonbag’irlarida, sovuq va doimiy shamol ta’sirida archaning yer bag’irlab o’sishga moslashgan turlari ham uchraydi.
Archalarning barglari juda mayda , yashil rangli , tangachasimon yoki ignasimon.
Zarafshon archasi ikki uyli o’simlik. Bahor oxirlarida ayrim archa tuplarining yosh novdalarida mayda qubbachalar hosil bo’lib , ularda juda ko’p miqdorda chang yetishadi. Bu qubbachalar changchili qubbalar deb ataladi. Shu vaqtda archaning boshqa tuplarida uzunligi 0.5 -1 sm keladigan sharsimon qubbalar hosil bo’ladi.Bu qubbalar urug’kurtakli qubbalar deb ataladi. Urug’chi qubbaning tangachalarida urug’kurtak joylashadi. Urug’kurtakdagi arxegoniy ichida esa tuxum hujayra yetishadi. Changchi qubbalarga kelib tushadi va uni changlantiradi.
Urug’kurtakka tushgan chang donasining vegetativ hujayrasi o’sib chang nayini hosil qiladi. Generativ hujayradan hosil bo’ladigan hosil bo’ladigan spermiylardan biri arxegoniydagi tuxum hujayradan murtak , urug’kurtakdan urug’ rivojlanadi.
Urug’lanishdan so’ng urug’chi qubbani tashkil qilgan tangachalar texda o’sadi , yo’g’onlashadi va o’zlartidan ajralib chiqqan mum (smola) orqali bir-birlari bilan qo’shiliob, qubbani o’rab turuvchi etdor , yumshoq po’stga aylanadi.
Archaning urug’chi qubbalari urug’langandan keyin ikkinchi yoki uchinchi yilda pishadi.
O’rta Osiyoda archaning 7 ta yovvoyi turi o’sadi, bulardan 3 tasi O’zbekiston tog’larida o’sadi (Zarafshon archasi ,Turkiston archasi va Saur archa ) . Bundan tashqari, shahar ko’chalarida , manzarali daraxt sifatida Virgin archasi ekiladi. Virgin archasining vatani Shimoliy Amerika.
Manzarali o’simlik sifatida yana Sharq sauri ham ekiladi. U tana va bargaining tuzilishi bilan archaga o’xshaydi, lekin yosh novdalarining o’ziga xos shoxlanishi va pishgan qubbalarining notekis ochilishi bilan archalardan farq qiladi.
Qarag’ay turkumi qarag’aydoshlar oilasiga mansub bo’lib,yer yuzida turkumning 100 ga yaqin turi o’sadi. Ular , asosan Shimoliy Yarimsharlarda tarqalgan. Yevropa, Osiyo va Amerikada katta- katta maydonlarda qarag’ay o’rmonlari mavjud.
O’zbekistonda qarag’aylar tabiiy holda o’smaydi. Ularning 10 ga yaqin turi O’zbekistonda eng yaxshi xushmanzara va yog’ochbop o’simlik sifatida ekib o’stiriladi. Oddiy qarag’ay bir uyli yorug’sevar , doimo yashil daraxt. Ochiq joylarda o’sgan tuplari juda ham sershox va salobatli bo’ladi. Barglari novdalarda 2 tadan bo’lib o’rnashgan , uzunligi 5-7 sm , och yashil rangli. Oddiy qarag’ay urug’idan yaxshi o’sadi.
Changchili qubbalar bahor oylarida yosh novdalarning pastki qismida hosil bo’ladi. Qubbalarning o’rtasidan o’tadigan o’qdabn