Кимёвий технология Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус талим вазирлиги н. Каттаев, М. Мухаммадиев, Х. Мирзохидов

U =dх/dt = K·ΔC
Жараённинг харакатлантирувчи кучи ΔC реакция тартибини кўрсатувчи кинетик тенгламага асосан, реакцияга киришувчи моддаларнинг концентрациялари кўпайтмасига тенг. Тезлик константаси эса Аррениус тенгламасига бўйсинади.
Органик синтез жараенида бир вақтнинг ўзида бир қанча параллел ва кетмағкет реакциялар боради. Кетма-кет реакцияларда кўпчилик ҳолларда улардан бири жараен тезлигини лимитлайди, белгилайди. Жараеннинг умумий тезлик контантаси К элементлар реакциялар тезлигининг мураккаб функциялари билан ифодаланиш мумкин.
Мақсадли махсулот бўйича (олиниши мақсад қилиб қўйилган махсулот) жараеннинг селективлиги, асосий ва қўшимча реакциялар тезлик константаларининг нисбатларибилан аниқланади. Шу сабабли органик синтез жараени интенсизлаштириш учун фақат асосий реакцияни тезлаштирадиган ёки кетма-кет борувчи реактивларнинг меёрли босқичларини тезлаштирувчи селектив катализаторлардан фойдаланилади. Органик синтезда кимёвий-технологик жараенларни интенсивлаш методларини қўллашда кўпчилик ҳолларда дастлабки, охирги ёки оралиқ бирикмаларини барқарорлаштириш билан чегараланади, чунки улар термик парчаланадилар ёки қўшимча махсулотларга айланиб қолади. Бундай холларда жараеннинг тезлик константасини ошириш учун катализатор билан бир қатордатурли ион ёки радикал характердаги, фотосинтез, радиакцион нурлантириш, лазерли нурлантириш,электросинтез каби турли инициаторлардан фойдаланилади. Масалан, кўпгина мономерларни полимерлаш учун турли хилдаги пероксидлардан фойдаланилади, ювиш воситасининг таркибий қисмларидан бирини олиш учун ультрабинавша нурлар билан нурлантириб, сульфохлорланади, полимерларни “тиқиш” ва каучукни вулканлашда рацион нурлантиришдан фойдаланилади.
Органик синтез саноатнинг муҳим аҳамиятлардан бири яқин йиллар ичида совун,олиф, сурков мойлари, спирт каби ўнлаб махсулотлар ишлаб чиқариш учун катта миқдорда озиқ-овқат махсулотлари ишлатилишига чек қўйиш, яъни бу мақсад учун озиқ-овқат махсулотларини нозик махсулотларга айлантиришдан иборатдир.
Хозирги замон органик синтез саноати корхоналари хар турли технологик цехларнинг бирлаштирилган комплексидан иборатдир. У нафақат мақсадли махсулотлар ишлаб чиқаради, балки кўпгина қўшимча махсулотларни ушлаб қолиш ва қайта ишлаш қурилмаларини ҳам ўз ичига олади.

Органик синтез ўз тараққийтининг бошланғич этапларида охирги асосий маҳсулот билан оралиқ ярим маҳсулотлар (алкенлар, геногенлик ҳосилалар, спиртлар, альдегидлар, кетонлар, феноллар, аминлар ва бошқалар) ишлаб чиқаришни қўшиб олиб борди. Кейинчалик органик синтездан бир қанча ўзига хос ишлаб чиқаришлар: пластмассалар, синтетик каучуклар, кимёвий толалар, бўёқлар, дори-дармонлар технологиялари ажралиб чиқди. Хозир замон органик синтез саноати икки мухим мақсадга қаратилган. 1) кенг кўламли ишлаб чиқариш, бунда (ўн ва юз минг тонналаб ишлаб чиқарилади.) Саноатнинг бошқа тармоқлари учун ярим махсулотлар (масалан, юқори молекуляр бирикмалар учун мономерлар) ишлаб чиқарилади. 2) бир қанча тайёр махсулот (ювиш воситалари, кимёвий захарли бирикмалар, эритувчилар ва бошқалар) ишлаб чиқариш. Бугунги кунда органик синтез махсулотларидан у ёки бу даражада фойдаланмайдиган халқ хўжалигининг бирор тармоғи йўқ. Буни 122-расмда яққол кўриш мумкин.