Кимёвий жараёнлар энергетикаси

Koordinatsion birikmalar kimyosining muhim qoidalari

1. 
   Peyrone qoidasi. Atsido komplekslar ammiak yoki aminlar bilan reaktsiyaga kirishganda tsis- izomer holatidagi mahsulotlar hosil bo’ladi. Masalan, agar eritmada kaliy tetraxlorplatina (II)- K₂[PtCl₄] ning 1 mol miqdoriga 2 mol ammiak qo’shsak, tsisdixlorodiaminplatina hosil bo’lib KCl ajralib chiqadi:
   

2. 
   Iorgensen qoidasi. Ammiakatlar kislotalar ta’sirida parchalanganida, ko’pincha trans- izomer holatida atsido birikmalar hosil bo’ladi. Masalan, tetraaminplatina (II) xlorid [Pt(NH)]Cl –ni HCl bilan parchalaganimizda trans- dixlordiamin platina (II) hosil bo’ladi:
   

3. 
   Kurnakov qoidasi. Trans- va tsis shakllarni bir-biridan farq qilishda N.S. Kurnakov tsis- va trans- diaminlarning tiokarbamid SC(NH) bilan reaktsiyaga kirshishini tekshirdi, natijada tsis-izomerdagi ligandlarning tiokarbamidga to’liq almashinishi aniqlandi:
   

Trans izomerlarda esa ligandlar tiokarbamidga to’liq almashinmaydi:

Trans izomer

4. 
   I.I. CHernyaevning trans-ta’sir qoidasi. 1926 yilda CHernyaev quyidagi qoidani ta’riflaydi: “Koordinatsion birikmalarda biror ligand bilan markaziy ion orasidagi bog’lanishning nisbiy mustahkamligi o’sha ligandga nisbatan trans-holatda turgan boshqa ligand tabiatiga bog’liq”.
   

Markaziy atom bilan ligand orasidagi bog’ning kovalentlik tabiatini kuchaytiradigan ligand o’zining qarshisidagi ligand bilan bog’langan atom bog’ining ionli darajasini kuchaytiradi va uning boshqa ligandlarga almashishini osonlashtiradi. Masalan, NO₂ gruppa Cl^- ga nisbatan kuchliroq trans ta’sir ko’rsatish sababli Cl^- ning reaktsion faolligi ortadi:

bunday jarayon tezligi tsis-izomer

da sust boradi.