|
Azotli
|
Kaliyli
|
Ammiakli selitra
Ammoniy sulfat
Natnyli selitra
Kalsiyli selitra
Ammiak (suvsiz suyuq)
Ammiakli suv
|
NH4N03
(NH4)2S04
NaN03
Ca(N03)2
NH3
NH3
|
Silvinit
Kaliy xlorid
Kaliy sulfat
|
KCl • NaCl
KCl
K2S04
|
Fosforli
|
Kompleks
|
Fosforit uni
Oddiy superfosfat
Qo’sh superfosfat
Pretsipitat
|
Ca3(P04)3
Ca(H2P04)2 • CaS04
Ca(H2P04)2
CaHPO4 • 2H20
|
Ammofos
Kaliyli selitra
Nitrofoska
|
NH4H2P04, (NH4)2HP04
KN03
CaHP04, NH4N03, KC1,
ammoniy fosfatlari
|
№
|
номи
|
мисол
|
1
|
Оддий
|
K2CO3, NH4NO3, NaNO3, Ca(NO3)2, KCl, (NH4)2CO3,NH4Cl, CO(NO3)2,
Ca3(PO4)2, Ca(H2PO4)2, CaHPO4
|
2
|
Мураккаб
|
KNO3, NH4H2PO4, (NH4)2HPO4, K3PO4
|
3
|
аралаш
|
NH4H2PO4, (NH4)2HPO4, Ca(H2PO4)2*CaSO4, KCl* KNO3
|
Inson tanasining 99,4% ini H, O, C, N, Ca tashkil etadi. Ularning barchasi makrobiogen elementlar deb ataladi.
Tirik organizmda 0,01% dan kam miqdorda uchraydigan 10 ta element: Fe, Mn, Co, Cu, Mo, Zn, F, Br, J, B mikrobiogen elementlar deb ataladi.
SUVNING QATTIQLIGI
Vaqtinchalik qattiqlik-suvda magniy va kalsiy gidrokarbonatlar [Ca(HCO3)2; Mg(HC03)2] mavjudligi bilan bog’liq.
Doimiy qattiqlik-suvda magniy va kalsiy sulfatlar va xloridlar [CaS04, CaCl2; MgS04, MgCl2] mavjudligi bilan bog’liq.
Kalsiy qattiqligi-suvda kalsiy tuzlari mavjudligi bilan bog’liq.
Magniy qattiqligi-suvda magniy tuzlari mavjudligi bilan bog’liq.
Umumiy qattiqlik-suvning kalsiy va magniy qattiqligi yig’indisi.
ORGANIK BIRIKMALARNING TUZILISH NAZARIYASI.
Organik kimyoning ilmiy asosini kimyoviy tuzilish nazariyasi tashkil qiladi.
1858-1861-yillarda rus olimi A.M.Butlerov Parij va Shpeyer (1861-yil 16-sentabr) shaharlarida kimyoviy tuzilish nazariyasi asoslariga doir ma'ruza qilgan:
1. Atom va molekulalar real mavjud. Atomlar molekulada tartibsiz holda emas, balki valentliklariga mos ravishda ma'lum izchillikda bir-biri bilan kimyoviy bog’lar orqali birikadi;
2. Moddaning xossalari nafaqat sifat va miqdoriy tarkibga, balki molekulalarning kimyoviy tuzilishiga ham bog’liq;
3. Molekuladagi atom yoki atomlar guruhi bir-biriga bevosita va bilvosita ta'sir ko’rsatadi.
• Geometrik stereoizomeriya-o’rinbosarlarning qo’shbog’ atrofida fazoviy joylashuvining turlichaligi natijasida vujudga keladigan izomeriya.
• Strukturaviy izomeriya-uglerod zanjirining tarmoqlanishi va qo’shbog’ning joylashishi bilan bog’liq bo’lgan izomeriya.
Formulasi
|
Nomlanishi
|
Empirik
|
Tarixiy
|
Xalqaro
|
HCOOH
|
Chumoli kislota
|
Metan kislota
|
CH3COOH
|
Sirka kislota
|
Etan kislota
|
C2H5COOH
|
Propion kislota
|
Propan kislota
|
C3H7COOH
|
Moy kislota
|
Butan kislota
|
C3H7COOH
|
Izomoy kislota
|
2-metilpropan kislota
|
C4H9COOH
4 9
|
Valerian kislota
|
Pentan kislota
|
C5H11COOH
|
Kapron kislota
|
Geksan kislota
|
Cl5H31COOH
|
Palmitin kislota
|
Geksadekan kislota
|
C16H33COOH
! 16 33
|
Margarin kislota
|
Geptadekan kislota
|
C17H35COOH
|
Stearin kislota
|
Oktadekan kislota
|
Tabiatda uchraydigan ayrim aminokislotalar
Formulasi
|
Nomlanishi
|
Empirik
|
Tarixiy
|
Xalqaro
|
NH2CH2COOH
|
Glitsin
|
Aminoetan kislota
|
CH3CH(NH2)COOH
|
Alanin
|
-aminopropankarbon kislota
|
CH3CH(CH3)CH2CH(NH2)COOH
|
Leysin
|
-amino-p-metilpentan-karbon kislota
|
CH3CH2CH(CH3)CH(NH2)COOH
|
Izoleysin
|
-amino-p-metilpentan-karbon kislota
|
NH2(CH2)4CH(NH2)COOH
|
Lizin
|
,e-diaminogeksankarbon kislota
|
HOOC(CH2)2CH(NH2)COOH
|
Glutamin
|
-aminopentadikarbon kislota
|
C6H5-CH2CH(NH2)COOH
|
Fenilalanin
|
-amino--fenilpropan-karbon kislota
|
HO-CH2CH(NH2)COOH
|
Serin
|
-amino--gidroksipro-pankarbon kislota
|
HS-CH2CH(NH2)COOH
|
Sistein
|
-amino--tiolpropan-karbon kislota
|
XXIII. Organik moddalar.
1. Изомерия
Бир хил атомлардан ташкил топган моддалар турлича тузилган бўлиши мумкин:
Органик бирикмаларда учрайдиган изомерия турлари:
1. Структуравий (тузилиш) изомерияси.
а) углерод занжиридаги изомерия б) ҳолат изомерия
в) метамерия
2. Фазовий изомерия
а) геометрик изомерия
б) оптик изомерия
Органик бирикмалар таркибидаги бир углерод атоми тўрт хил гуруҳ билан боғланган бўлади.
3.Dinamik izomeriya (Tautomeriya)
Parafinlar (alkanlar)da
|
To’yingan bir atomli spirtlarda
|
Modda
|
Izomerlar soni
|
Modda
|
Izomerlar soni
|
CH4
|
1
|
CH3OH
|
1
|
C2H6
|
1
|
C2H5OH
|
1
|
C3H8
|
1
|
C3H7OH
|
2
|
C4H10
|
2
|
C4H9OH
|
4
|
C5H12
|
3
|
C5H11OH
|
8
|
C6H14
|
5
|
C6H13OH
|
17
|
C7H16
|
9
|
C10H21OH
|
543
|
C8H18
|
18
|
C4H9N
|
7
|
C9H20
|
35
|
|
|
C10H22
|
75
|
|
|
C11H24
|
159
|
|
|
C12H26
|
355
|
|
|
C13H28
|
802
|
|
|
C20H42
|
366319
|
|
|
Izomerlar (bir-biriga izomer sinflar).
Alkanlar - Alkanlar
Alkenlar - Sikloparafinlarga
Alkadienlar - Alkinlarga
Spirtlar - Oddiy e’firlarga
Karbon kislotalar - Murakkab efirlarga
Aldegidlar - Ketonlar va to’yinmagan spirtlar
Aminokislotalar - Nitrobirikmalarga
Organik birikmalarning nomenklaturasi.
Tarixiy nomenklatura
Organik birikmalarning olinishi,xossalari rangi va boshqa xossalariga ko’ra tasodifan nomlanishi.
Masalan “chumoli kislotasi”, “sirka kislotasi”, “metan”, “etan”, “propan”, “butan” va xakozo.
Rasiptan nomenklatura.
Masalan barcha to’yingan uglevodorodlar metanining xosilalari deb olinadi.
CH3
CH2-C-CH3 Tetremetil metan CH3-CH2-CH-CH3 Dimetil etil metan
CH3 CH3
Jeneva nomenklaturasi.
1892 yilda kimyogarlarning xalqaro yig’ilishida qabul qilingan bu nomenklatura 1930 yilda so’ngra 1937 yilda qayta ishlandi va takomillshtirildi.
1) Asosiy (eng uzun zanjir tanlanadi)
2) Tarmoqlangan zanjir asosiy zanjirni qaysi biriga yaqin bo’lsa o’sha tomondan boshlab uglerod atomlari nomerlanadi.
Asosiy zanjirda funksional guruxlar bo’lsa nomlash funksional gurux turgan tomondan boshlanadi.
Funksional guruxlar ikkita va undan ko’p bo’lsa asosiy funksional gurux modda nomidan keyin, qo’shimcha funksional gurux esa ola qo’shimcha tarzda o’qiladi.
Funksional gurux
|
Old qo’shimcha (prefiks)
|
Keyingi ko’shimcha(suffiks)
|
-COOH
|
Karboksi
|
Karbon kislota
|
-OH
|
Oksid
|
ol
|
-COH
|
Oksid
|
al
|
-NH2
|
Amino
|
amin
|
-CN
|
Siano
|
Nitril
|
-SH
|
Merkanto
|
Tiol
|
NO2
|
Nitro
|
|
Organik birikmalardagi uglerod atomlari nechta qo’shni uglerod atomi bilan birikkanligiga qarab birlamchi,ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi uglerod atolari deyiladi.
Номенклатура
№
|
Модданинг формуласи
|
Тарихий номенклатура
|
Рационал номенклатура
|
Систематик номенклатура
|
алкан
|
|
неогексан
|
триметилэтилметан
|
2,2-диметилбутан
|
алкен
|
|
Изоамилен ёки изопентилен
|
Носимметрик метилэтилэтилен
|
2-метилбутен-1
|
диен
|
|
изопрен
|
|
2-метилбутадиен-1,3
|
алкин
|
|
|
диметилацетилен
|
Бутин-2
|
ароматик
|
|
кумол
|
Диметилфенилметан (изопропилбензол)
|
2-фенилпропан
|
Галогенли ҳосила
|
|
Иккиламчи изоамил (изопентил) хлорид
|
Метилизопропилхлорметан
|
3-метил-2-хлорбутан
|
спирт
|
|
Изопропил спирт
|
Диметил карбинол
|
Пропанол-2
|
Спирт кўп атомли
|
|
|
пропиленгликол
|
Пропандиол-1,3
|
Спирт кўп атомли
|
|
|
глицерин
|
Пропантриол-1,2,3
|
альдегид
|
|
Изовалериан альдегид
|
Изопропилсирка альдегид
|
3-метилбутаналь
|
кетон
|
|
ацетон
|
диметилкетон
|
Пропанон-2
|
Карбон кислота
|
|
Изомой кислота
|
Диметилсирка кислота ёки -метилпропион кислота
|
2-метилпропан кислота
|
Оддий эфир
|
|
|
Метилэтил эфир
|
метоксиэтан
|
Мураккаб эфир
|
|
|
|
Сирка метил эфири ёки метилацетат
|
аминлар
|
|
|
Иккиламчи бутиламин
|
2-аминобутан
|
|
|
Триметиламин
|
|
аминокислота
|
|
аланин
|
-аминопропион кислота
|
2-аминопропан кислота
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
