|
OCHIQ IQTISODIYOT TUSHUNCHASI, MODELLARI VA XAVF OMILLARI
1.1 Ochiq iqtisodiyot nazariy tadqiqot ob'ekti sifatida
Har qanday xo'jalik yurituvchi sub'ekt tashqi iqtisodiy operatsiyalarni amalga oshirish huquqiga ega bo'lgan jahon iqtisodiy aloqalari tizimiga qo'shilgan ochiq iqtisodiyot-iqtisodiyot: tovar va xizmatlarni eksport / import qilish, shuningdek moliyaviy operatsiyalar.
To'liq ochiq iqtisodiyot ham taraqqiyoti jahon iqtisodiyotidagi tendentsiyalar bilan belgilanadigan iqtisodiyot deb tushuniladi. Mamlakatning tashqi aloqalari mustahkamlanib bormoqda va rivojlanishning yuqori darajasiga o'tish bilan ularning mutlaq va nisbiy kengayishi sodir bo'ladi.
Bir mamlakat va boshqa mamlakatlar o'rtasida iqtisodiy aloqalar mavjudligining o'zi uning ochiq iqtisodiyotga ega ekanligini anglatmaydi. Mamlakatning iqtisodiy siyosatida izolyatsiya (avtarkik) tendentsiyalari ustun bo'lgan yoki ustun bo'lgan taqdirda ham, tashqi aloqalar bunday iqtisodiyotda muqarrar ravishda u yoki bu rolni o'ynaydi, garchi, albatta, yopiq (avtarkik) iqtisodiyotda tashqi iqtisodiy aloqalar minimal darajada bo'lsa.1
Ochiq iqtisodiyot - bu shunday milliy iqtisodiyotdir, uning barcha iqtisodiy aloqalari sub'ektlari ichki va xalqaro bozorlarda o'zlari tanlashi mumkin bo'lgan tovarlar, xizmatlar, kapital va uning rivojlanishi ko'p jihatdan jahon iqtisodiyotidagi tendentsiyalar bilan belgilanadi. Shu bilan birga, tashqi savdo aylanmasi (eksport + import) ma'lum bir mamlakatda umumiy iqtisodiy rivojlanishni rag'batlantira boshlaganda shunday darajaga etadi. Ba'zi eksport hisob-kitoblariga ko'ra, zamonaviy sharoitlarda tashqi savdo aloqalarining iqtisodiyotni rivojlanishiga rag'batlantiruvchi ta'siri, ayniqsa tashqi savdo aylanmasi YaIMning kamida 25 foiziga yetganda aniq namoyon bo'ladi. Gap tashqi savdo kvotasining ko'rsatkichi haqida ketmoqda.
Keyns nazariyasiga ko'ra ochiq iqtisodiyotning umumiy tenglamasi quyidagicha:
Y \u003d C + I + G + (eksport - import), bu erda:
Y - samarali talab,
C - iste'mol,
I - investitsiya,
G - davlat buyurtmasi.
Ba'zi mamlakatlarning iqtisodiyoti ochiqroq, boshqalari esa kamroq. Bundan tashqari, yirik mamlakatlarning iqtisodiyoti, qoida tariqasida, unchalik ochiq emas. Iqtisodiyotning ochiqlik darajasi, shuningdek, tabiiy resurslarning ta'minlanishiga, aholi soniga, shuningdek ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasi bilan belgilanadigan uning samarali talabiga bog'liqdir. Agar ishlab chiqaruvchi kuchlar teng darajada rivojlangan bo'lsa, unda iqtisodiyot yanada ochiqroq, iqtisodiy salohiyati kam bo'lib, bu barcha resurslardan samarali foydalanish sharti bilan ishlab chiqarish va nooziq-ishlab chiqarish maqsadlari uchun mehnat va moddiy resurslarning mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarishning maksimal darajasini ta'minlash qobiliyati sifatida tushuniladi. Bundan tashqari, iqtisodiyotning ochiqlik darajasi milliy ishlab chiqarishning tarmoq tuzilishiga ham bog'liqdir. Asosiy sanoat tarmoqlari (metallurgiya, energetika va boshqalar) ning ulushi qanchalik ko'p bo'lsa, mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotiga nisbatan nisbiy ishtiroki kamayadi, ya'ni. uning iqtisodiyotining ochiqligi darajasi. Aksincha, ishlab chiqarish sanoati, ayniqsa uning mashinasozlik, elektronika, kimyo kabi sohalari chuqurroq ixtisoslashishni nazarda tutadi, shu tufayli mamlakatlar texnologik o'zaro bog'liqligi ortadi va shunga muvofiq ravishda iqtisodiyotning ochiq tabiati oshadi. Shunday qilib, milliy iqtisodiyotning ochiqlik darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, uning ishlab chiqarish kuchlari qanchalik rivojlangan bo'lsa, uning tarmoq tarkibida chuqur texnologik mehnat taqsimotiga ega bo'lgan tarmoqlar qanchalik ko'p bo'lsa, uning umumiy iqtisodiy salohiyati va o'z tabiiy resurslari ta'minoti shunchalik kam bo'ladi.
Milliy iqtisodiyotning ochiqligi "o'zaro bog'liqlik" va "zaiflik" tushunchalari bilan bog'liq. "O'zaro kelishuv" paydo bo'layotgan muvozanat va nomutanosibliklarni bartaraf etishni o'z ichiga oladi. Rossiya va G'arbiy Evropa o'rtasidagi ishlab chiqarilgan tovarlar savdosidagi muvozanatning buzilishi va savdo balansini muvozanatlash istagi bunga misoldir.
Zaiflik deganda milliy iqtisodiyotning jahon bozoridagi vaziyatga bog'liqligi, shuningdek tashqi iqtisodiy omillar ta'sirida yo'qotishlarga yo'l qo'yilishi tushuniladi. Shunday qilib, bir mamlakatda iqtisodiy vaziyatning o'zgarishi zanjirli reaktsiyaga sabab bo'lishi mumkin. Milliy iqtisodiyotlar uchun asosiy muammolar jahon narxlari, talab va raqobatga bog'liqlik tufayli yuzaga keladi. Masalan, eksportchilar uchun foydali bo'lgan neft va neft mahsulotlari narxlarining o'sishi importga bog'liq yoki energiya talab qiladigan iqtisodiyotga zarba bo'lib aylanadi.
Iqtisodiyotning ochiqligi kontseptsiyasi bir joyda turmaydi, aksincha iqtisodiy hayotning baynalmilallashuvi rivojlanib boraveradi.
Zamonaviy sharoitda ular tobora ko'proq ochiqlikning ikki turi haqida gaplashmoqdalar:
1. De-yure, bu tashqi iqtisodiy faoliyatning tashqi iqtisodiy faoliyatini amalga oshirishning me'yoriy-huquqiy shartlarini erkinlashtirish bilan bog'liq. Ushbu turdagi ochiqlik bojxona to'siqlari, investitsiya muhiti, migratsiya qonunchiligi, xorijiy investorlarni himoya qilish kafolatlari darajasida va boshqalarda ifodalanadi.
2. Aslida xalqaro almashinuvlarning intensivligi tushuniladi, ushbu turdagi ochiqlik mamlakat va uning ayrim qismlarining jahon iqtisodiyotining xalqaro tizimidagi haqiqiy ishtirokini tavsiflaydi va turli ko'rsatkichlar bilan o'lchanadi.
Jahon iqtisodiy aloqalarida nafaqat mamlakatlar, balki ularning iqtisodiy makonining ayrim qismlari ham turli yo'llar bilan qatnashadilar va bir qator mamlakatlar, shu jumladan yirik davlatlar uchun bu jihat ochiqlik jarayoniga to'sqinlik qiluvchi omillarni o'rganish uchun muhimdir. Mamlakatning ochiqlik darajasi, go'yo, iqtisodiyotning hududiy tuzilishi elementlarining butun to'plami uchun o'rtacha, ammo jalb qilish darajasi bo'yicha mamlakatning alohida mintaqalari o'rtasidagi farqlar juda sezilarli darajada farq qilishi mumkin, bu ularning turli xil raqobatbardoshligi va investitsiya jozibadorligining aksi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
