Кичик гуруҳ (3-4 ёш)

билимларга эга бўлиш 
(5-6 ёш) 
Элементар математик кўникмалар ва билимларни ривожлантириш. 
Сон ва саноқ. Боланинг 1, 2, 3, 4, 5 сонлари ҳақидаги тасаввурини 
аниқлаш ва 5 гача санаш кўникмасини мустаҳкамлаш. 

---

127 
Болани 6, 7, 8, 9, 10 сонларининг ҳосил бўлиши билан таништириш 
(ҳар бир сон алоҳида машғулотда ўргатилади). Бу сонлар доирасида 
санашни ўргатиш: бир қатор қўйилган буюмларни санаб, сонни тартиб 
билан айтиш, сонни от билан мослаштириб, охирги сонни саналган 
буюмларга тааллуқли қилиб умумлаштириб айтишга ўргатиш. Масалан, 
“Бир, икки, уч, тўрт, беш, олти – ҳаммаси бўлиб олтита китоб”. 
Болага буюмларнинг икки гуруҳини қиёслашни машқ қилдириш 
(“Бир, икки, уч, тўрт, беш, олти, етти – ҳаммаси бўлиб еттита сабзи, 
иккинчи гуруҳда бир, икки, уч, тўрт, беш, олти – ҳаммаси бўлиб олтита 
қуён. Еттита сабзи кўп, олтита қуён кам. Агар қуёнларга сабзиларни 
бериб чиқсак, битта сабзи ортиб қолади”). 
“Нечта?”, “Нечанчи?”, “Саноқ бўйича нечанчи”, “Қанча?”, “Қайси?”, 
“Нечанчиси?”, “Жами қанча?” саволларига жавоб бериб, 10 гача бўлган 
саноқ ва тартиб сонлардан тўғри фойдаланишни ўргатиш. 
Сони 10 гача бўлган икки гуруҳдаги буюмлар сонини таққослаш 
тенглаштириш, биттага камайтириш ва биттага орттириш. 
Буюмларнинг кам гуруҳига етишмаган буюмни қўшишни ёки кўп 
гуруҳдан битта ортиқча буюмни олишни ва гуруҳлар ўртасида бир хил 
миқдордаги ҳар хил буюмлардан иборат тенглик ҳосил қилишни ўргатиш. 
(“Карточканинг юқори қаторида олтита олма, пастки қаторида еттита 
нок, ноклар олмалардан битта кам. Агар яна битта нок қўйсак олмалар ва 
ноклар сони тенг бўлади”). 
Турли ҳолатда жойлашган (доира, квадрат, учбурчак ичида, бир 
қатор) буюмларнинг сонини аниқлашни машқ қилиш орқали сон 
буюмнинг 
жойлашишига 
боғлиқ 
эмаслиги 
ҳақида 
тасаввурни 
шакллантириш. 
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 рақамлари ёзилган карточкалар ёрдамида 
рақамлар билан таништириш, уларни ёзиб, бу қандай рақам эканлигини 
болага айтиб бериш. 10 гача бўлган сонларни бирликлардан иборат 
таркиби билан таништириш, масалан: 4 бу – 1, 1, 1 ва яна 1; 9 бу – 1, 1, 1, 1, 
1, 1, 1, 1 ва яна 1.
10 гача бўлган сонларни ўзидан кичик бўлган 2 та сондан ҳосил 
қилишни ўргатиш, масалан: 4 бу – 3 ва 1; 1 ва 3; 2 ва 2 каби.
Олдин 5 дан 1 гача, сўнг 10 дан 1 гача тескари санашни ўргатиш. 
10 сони ичида сонларнинг қўшниларини – олдинги ва кейингисини 
топишни машқ қилиш. Масалан, “5 дан олдин 4, 5 дан кейин 6 сони 
келади. 4 ва 6 сонлари 5 сонининг қўшнилари”. 
Ёнма-ён турган 10 гача бўлган сонларни қиёслашга ўргатиш.
Тенгсизликдан тенгликни (ёки тенгликдан тенгсизликни) ҳосил 
қилиш – кам буюмга битта буюмни қўшиб ёки кўп буюмдан битта буюмни 
олиб, тенгликка ва тенгсизликка эришишга ўргатиш, масалан: “Саккиз – 
саккизга тенг, саккизта буюмга битта буюм қўшилса, тўққизта бўлади, 
битта буюмга кўпаяди.”, “Ўн ўнга тенг: агар ўнта буюмдан битта буюм 
олинса, тўққизта қолади, биттага камаяди”.

---

128 
Берилган сон бўйича гуруҳлар тузишга ўргатиш, масалан: 8 тадан, 9 
тадан, 10 тадан. 
Арифметик масала (санашга асосланган) тузилиши билан, қўшиш ва 
айиришга доир масалаларни ечишда битталаб қўшиб ва битталаб айириб 
ҳисоблаш усули билан таништириш. 
Ўзбек миллий сўмлари (100 сўм, 200 сўм, 500 сўм, 1000 сўм) билан 
таништириш. 
Боланинг ўз манзили ва уйининг рақамини ёдлаб олиш истагини 
қўллаб-қувватлаш ва айтишни ўргатиш. 
10 ичида бармоқ, саноқ чўпи ва буюмлар ёрдамида санаш, қўшиш ва 
айириш керак бўлган турли ўйинларни ўйнаш.