Kichik biznes va tadbirkorlikning iqtisodiyotda tutgan o ‘rni

Kichik biznes va tadbirkorlikning

iqtisodiyotda tutgan o ‘rni

Inqirozga qarshi choralar dasturida iqtisodiy o'sishni ta ’m in-

lash, yangi ish o ‘rinlarini tashkil qilish, bandlik muammosini hal

etish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishda tobora

m uhim o ‘rin tutayotgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni

rivojlantirish, rag‘batlantirish va qo‘llab-quwatlashga alohida e’tibor

qaratildi.

Amalga oshirilgan cho ra-tad b irlar natijasida kichik biznes

subyektlari yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2010-yilda 52,5 foizga

erishildi. Holbuki, 2000-yilda bu k o ‘rsatkich 31 foiznl tashkil etgan

edi. Bunday natija birinchi navbatda kichik biznes va xususiy

tadbirkorlik davlat to m o n id an doim iy q o ‘llab-quw atlanayotgani

sam arasidir (1.4.1-rasm).

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatining kengayishi

iqtisodiyotning boshqa soha va tarmoqlari ishlab chiqarish hajmidagi

salmog‘ining oshishi orqali ham namoyon bo'ldi. Xususan, mazkur

31

6 3 .0 Т

VI,О

40.0

J0.0

?.•>. о

юл

X о

?noo ?ooi ?оо; го т ?г»« ?оог. ?ооб ?со? ?,чгд гаг; 201а

1.4.1-rasm. Kichik biznes va xususiy tadbirkorkkniHg

YalMdagi ulushi, foizda.

sohaning sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishdagi ulushi 2009

yildagi 16,9 foizdan 2010 yilda 19,6 foizga, qishloq xo‘jaligida

tegishli ravishda 97,8 dan 97,9 foizga, asosiy kapitalga investisiyalar

hajmida 23,1 dan 30,8 foizga, pullik xizmat ko‘rsatish hajmida

48,5 foizdan 49,7 foizga oshdi, eksport hajmida 14,6 dan 13,6

foizga kamaydi (1.4.1 -jadval).

1 .4 .J-ja d va l

0 ‘zbekistonda kichik biznesning iqtisodiyot asosiy tarmoqlarida ishlab

chiqarilgan mahsulot (ish, xizmat)lar hajmidagi ulushi, foizda

Ko‘rsatkichIar 2008-yil 2009-yil 2010-yil

Sanoat 13,9 16,9 19,4

Qishloq xo‘jaligi 97,8 97,9 97,9

Qurilish 48,3 41,6 52,3

Savdo 48,1 46,5 50,5

Asosiy kapitalgainvestisiya 23,1 23,7 30,8

Pullik xizmat 48,5 48,7 49,7

Eksport 12,4 14,6 13,6

Import 35,7 42,5 36,6

32

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatining viloyatlar

kesimida soha va tarmoqlar ishlab chiqarish hajmidagi salmog‘ini tahlil

qilish natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, mazkur sohaning viloyatlar

kesimida notekis rivoj topayotganini ko‘rishimiz mumkin (1,4.2-jadval).

1.4.2-jadval

2010-yiIda hududlar kesimida iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha

kichik tadbirkorlik (bi2nes)ning ulushi

(umumiy hajmga nisbatan foiz hisobida)

Yalpi ichki

mahsulot

Sanoat

mahsuloti

Qurilish

ishlari

Chakana

savdo

aylanmasi

Aholiga

pullik xizmat

ko‘rsatish

0 ‘zbckiston

Rcspublikasi

52,5 19,6 52,3 50,5 47,7

Qoraqalpog'iston

Rcspublikasi

63,6 23,0 64,8 45,1 44,2

viloyatlar:

Andijon 54,7 8,4 94,0 50,9 61,5

Buxoro 64,1 17,9 53,4 48,2 65,5

Jizzax 77,3 34,8 92,6 51,9 46,8

Qashqadaryo 55,0 24,8 65,8 44,3 77,9

Navoiy 34,4 3,4 52,3 49,0 53,7

Namangan 76,0 33,9 85,5 50,5 63,9

Samarqand 73,6 38,6 86,2 62,3 61,3

Surxondaryo 71,7 16,4 79,0 41,2 63,0

Sirdaryo 77,4 34,2 80,6 59,8 53,8

Toshkent 54,7 17,3 61,0 43,2 52,4

Farg‘ona 59,5 12,5 78,4 \ . 48,5 59,4

Xorazm 71,8 30,0 83,3 49,3 64,7

Toshkent sh. 49,9 39,0 45,8 55,2 32,3

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari to m o n id an

ishlab chiqarilgan m ahsulotlar hajm ida xususiy sektorning ulushi

ham ortib bormoqda (1.4.3-jadval).

1.4.3-jadval

2010-yilda kichik tadbirkorlik subyektlari mahsuloti (ishlar, xizmatlar)

hajmidagi xususiy tadbirkorlikning (fuqarolar mulki) ulushi

Kichik tadbirkorlik

subyektlari mahsuloti

(ish, xizmat) hajmi,

mlrd.so'm

Kichik tadbirkorlik

subyektlari mahsuloti

(ish, xizmat) hajmida

xususiy sektor ulushi,

%hisobida

Sanoat 6568,8 33,2

Qishloq xo‘jaligi 15478,7 100,0

Qurilish 4278,5 71,6

Chakanasavdo 10820,9 73,8

Pullik xizmatlar 3776,3 91,7

Yuktashish, rnln.tn 424,9 79,0

Yo‘lovchi tashish,

mln.kishi

4683,5 92,9

Eksport, mJn.AQSh doll. 1774,3 5,2

Import, mln.AQSh doll. 3223,7 16,8

Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning bu

qadar jadal rivojlanishida, aw alo mazkur soha u ch u n belgila-

nayotgan soliq imtiyozlari etarli darajadagi rag'batlantiruvchi rol

o ‘ynayotgan!igi hisoblanadi (1.4.2-rasm).

4 0 % ,^

35% -30%-'

25"?» ■>-

20% -

15% ^

10%

5% • '

0%_

—I

-31'

-r~*~

10"

I ?%

%

M

1990 1997 1999 19?9 2303 2002 2303 20vW 2003 2 0 !» 2007 2008 2009 201020)1

1.4.2-rasm. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari

uchun belgilangan soliq stavkalari.

34

2fim 2GC2 2 ПОЗ 2004 20ЯЪ 20П6 7 CD? 2ГШ 2С09 2С1Г)

yiia r

1.4.3-rasm. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo‘llab-quwatlash

uchun ajratilgan kreditlar miqdori.

Jum ladan, bu borada 2 0 1 1-yilda kichik sanoat korxonalari

uchun yagona soliq to ‘lovi 7 dan 6 foizga pasaytirildi, yakka tartib-

dagi tadbirkorlar u ch u n esa qayd etilgan soliq miqdori o ‘rtacha

1,3 barobar kamaytirildi.

Y uqoridagi m a’lu m o tlard an k o ‘rinadiki, 1996-2010-yillar

mobaynida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun belgilangan

soliq stavkalari 38 dan 7 foizgacha, y a’ni 5,4 marta qisqargan.

Kichik biznes va tadbirkorlik subyektJarini moliyaviy jih atd an

q o ‘llab -q u w atlash tadbirlari kuchaytirildi. X ususan, 2009-yil

davomida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlariga 1 trln.

850 mlrd: so‘m dan ortiq kreditlar ajratildi (1.4.3-rasm).

Bugungi kunda mamlakatim iz kichik biznes sohasiga o ‘ndan

ortiq tu rd ag i 8 m ingga y aq in in fratu zilm a m uassasalari x izm at

k o ‘rsatib , fao liy at u ch u n z a r u r s h a r t- s h a r o itla r n i y aratib b er-

m oqda. Buning n atijasid a k ich ik biznes va xususiy tad b irk o rlik

su b y ek tlarin in g m am lak atim izd a yangi ish o ‘rin larin i tash k il

etish, ah o lin in g d aro m ad lari va farovoniigini o sh irish n in g m u ­

h im o m ili sifatidagi natijalari salm oqli b o ‘lib b o rm o q d a (1.4.4-

jadval).

Jadvaldan ko‘rinadiki, m am lakatim izda 2009-yilda yaratilgan

jam i 940,5 mingdan ortiq yangi ish o'rinlarining 391,8 mingtasi

35

1.4.4-jadval

Kichik biznes subyektlariga xizmat ko‘rsatuvchi infratuzilmalar

soni (2010-yil 1 yanvar holatiga)

Infratuzilma obyekti nomi Soni

Tijorat banklari filiallari 1042

Minibanklar 2318

Axborot-maslahat markazlari 262

Konsalting markazlari 327

Auditor firmalari 113

0 ‘quv markazlari 917

Baholash kompaniyalari 138

Tovar xomashyo birjasining savdo maydonchalari 204

Mikrokredit tashkilotlari 32

Kredit uyushmalari 103

Biznes-inkubatorlar 34

Sug'urtatashkilotlari 32

Brokerlik idoralari 1424

(41,7 foizi) kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga to ‘g ‘ri

kelmoqda. Bu o ‘tgan yildagiga nisbatan 4,7 foizga ko‘proq demakdir.

Jami yangi ish o ‘rinlarining deyarli 21 foizi turli shakllardagi uy

m ehnatini yo‘lga qo'yish, 7,5 foizi yangi obyektlarni ishga tushi-

rish, mavjud ishlab chiqarishlarni qayta qurish va kengaytirish,

deyarli 30 foizi ish joylarini ko‘paytirishning q o ‘shim cha chora-

tadbirlarini amalga oshirish hisobiga tashkil etilgan. Natijada kichik

tadbirkorlikda band b o ‘lganlaming jam i iqtisodiyotdagi band b o ‘l-

ganlaiga nisbatan ulushi 2008-yilda 73,1 foizni tashkil etgan bo‘lsa,

2009-yilga kelib, 74,2 foizga etdi.

2011-yil 1 yanvariga r o ‘yxatga olingan kichik korxona va

mikrofirmalar soni (fermer h o ‘jaliklarisiz) 231717 tani tashkil

etmoqda. 2010-yilning o ‘zida 35050 ta kichik korxona va mikrofir­

m alar tashkil etilgan b o ‘lsa, shu yili turli sabablarga ko‘ra 23187

ta kichik korxona va mikrofirmalar tugatilgan (1,4.5-jadval).

36

1.4.5-jadval

Kichik korxonalar va mikrofirmalar soni

(fermer xo'jaliklarisiz)

2011-yil 1 yanvariga ro'yxatga

olingan

2010-yil yanvar-dekabrida

Tashkil topdi Tugatildi

0 ‘zbekiston Respublikasi 231717 35050 23187

Qoraqaipog‘iston Respublikasi 10172 2047 1518

viloyatlar:

Andijon 19281 2517 1430

Buxoro 14008 2264 3338

Jizzax 6728 1405 598

Qashqadaryo 44439 4147 3143

Navoiy 6179 899 756

Namangan 13225 2112 832

Samarqand 14865 2076 1634

Surxondaryo 11457 1776 1897

Sirdaryo 6074 1309 530

Toshkent 18210 2943 1011

Farg‘ona 19162 2899 1477

Xorazm 11781 1823 840

Toshkent sh. 36136 6833 4183

Amalga oshirilgan tahlil natijalari sh^ni ko‘rsatmoqdaki J a h o n

moliyaviy-i qtisodiy inqirozi sharoitida mamlakatimizda kichik biznes

va xususiy tadbirkorlik faoliyatini jad al rivojlantirish, iqtisodiy

o ‘sishni ta ’minlash, yangi ish o 'rin larin i tashkil etish, aholining

daromadlari va farovonligini oshirishning muhim omili sifatida amal

qilmoqda.