85
PISTACHI
U guzardagi
bozorchaning kiraverishida, tagiga pastak kursicha qo‗yib o‗tiradi.
Oldida ikkita xalta. Bittasida pista, bittasida qurut. Qish paytlari yonboshida tagi mix
bilan teshilgan paqirda cho‗g‗ ham bo‗ladi: qo‗lini isitish uchun. Uning moli xuddi
magazindagi singari qat'iy narx bilan sotiladi. Chumchuqning tuxumidek qurutning
ikkitasi о‘n tiyin, pistaning stakani yigirma tiyin. Stakan ham «zakaznoy» bir kaft
pista solishi bilan to‗lib chiqadi. Ertalablari uning kayfiyati yomon bo‗ladi. Kulrang
ko‗zlari siyrak qoshi ostidan odamga o‗qrayib qaraydi. Qurut sanayotganda, stakanga
pista solayotganda qo‗li titraydi. Bilganlar u bilan savdolashib o‗tirmaydi.
Mabodo
biron xaridor molining qimmatligini aytsa, baloga qoladi.
Menga о‘rgatma, o‗v! - deydi ko‗zlari g'azabdan yonib. Jahli chiqqanidan sariq
mo‗ylov uchib- uchib qo‗yadi. - Zakunni sendan yaxshi bilaman! Senga
o‗xshaganlarni deb qon to‗kkanman! - U gapining isboti
uchun tarashadek qotib
qolgan, bukilmaydigan o‗ng oyog‗ining tovonini o‗tirgan joyida yerga urib-urib
qo‗yadi. - Ko‗rdingmi?!
Kechqurunga borib sal chiroyi ochiladi.
- Ja-a-areniy semichka!- deydi ovozini baralla qo‗yib. O‗tgan-ketganga iljayib
qaraydi. Silliqroq juvonlar o‗tsa sariq mo‗ylovini burib boshini sarak-sarak qilib
qo‗yadi. Yaqinroq kelgan kishi og‗zidan arzon vino hidi gupillayotganini sezadi...
Bu - Dalavoy. Bir vaqtlar dadam tomorqadagi
daraxtni kesgani uchun
qamatmoqchi bo‗lgan, keyin pora so‗ragan Dalavoyning o‗zi. Uni deyarli har kuni
ko‗raman. Har ko‗rganda ko‗nglimda g‗alati xotiralar uyg‘onadi.
* * *
Dalavoy nalugchi bo‗lganidan keyin ayniqsa quturib ketdi. Yaqin atrofda
―Dalavoy kelyapti‖, desa cho‗chimaydigab odam yo‗q edi. U gijinglagan qizil jiyron
minib yurar, yaraqlab turgan etigi ham, galife shimi, ―po‗rim‖ qilib qo‗yilgan sarg‗ish
sochi ham o‗ziga xo‗p yarashgan edi. Yelkasidan oshirib tashlab olingan charm
tasmali sumkasi, qolidagi qamchisi kishida qandaydir qo‗rquvga o‗xshagan
narsa
uyg‗otardi. Odamlar uni ko‗rganda azbaroyi hurmat qilganidan emas, qo‗rqqanidan
salom berardi.
,
Urush endi bitgan, hammaning ahvoli о‘ziga ma‘lum... Dalavoy nalugchi soliqni
o‗z vaqtida to‗lay olmagan odamlarning hovlisiga to‗ppa- to‗g‗ri otda kirib kelar, adi-
badi aytishib vaqtini o‗tkazib o‗tirmas, namat bormi, samovar bormi, xullas,
yaroqliroq biron buyumni baholab olib ketardi.
Odatdagi yoz oqshomlaridan biri edi. Oyim echkini sog‗ib bolib, «nasibasini»
emsin, deb uloqchalarni qo‗yib yubordi-da, oshxonaga kirib ketdi. Biri qora, biri oq
ikki uloqcha onasining yeliniga yopishgancha oldingi oyoqlari bilan cho‗kkalab
dumchalarini likillatib-likillatib emishar, echki uzun, oqish kipriklarini yarim yumib
86
maza qilib kavshanar edi. Oyim oshxonada go‗ja pishirar,
havoda tutun aralash
piyozdog' hidi kezar, akam bilan men supada turib kim uzoqqa sakrash o‗ynayotgan
edik.
Bir mahal ko‗cha tomondan tuyoq tovushi eshitildi. Darvoza sharaqlab ochildi-da,
qizil jiyronning jilovidan tutgan Dalavoy nalugchi kirib keldi. Akam bir zum
angrayib turdi, keyin ovozi boricha qichqirdi:
•
Oyi!
Oshxonadan achishgan ko‗zini ishqalab oyim chiqdi. Dalavoyni ko‗rdi-yu shoshib
qoldi.
•
Voy, voy, aylanay, - dedi ovozi titrab. - Assalomu alaykum. Yaxshi
o‗tiribsizlarmi, o‗rgilay? Kelinim eson-omonmilar?
Dalavoy indamay bosh irg‗ab qo‗ydi. Uning avzoyi buzuq edi. Kulrang ko‗zlari
qisilib turar, qo‗lidagi ilondek qamchisini o‗ynatib-o‗ynatib qo‗yar edi.
•
Voy esim qursin. - Oyim endi hushini to‗plagandek jilmaydi. – Nimaga
qarab
turibman? O‗tiring, o‗rgilay. Hali zamon ovqatim pishib qoladi. Men hozir…
Oyim ko‗rpacha opchiqish uchun bo‗lsa kerak, uy tomon yo‗nalgan edi, Dalavoy
qat‘iy bosh chayqadi:
•
Yo‗q, mundoq keling.
Oyim taraddudlanib hovli o‗rtasida to‗xtab qoldi.
•
Xo‗-o‗sh, - dedi Dalavoy ma‘nodor qilib. - Bu, naluglar ko‗payib ketibdi-ku, bu
yog'iga nima qilamiz?
Oyim jilmayishga urindi:
•
Bilmasam, opovsi. Uch kundan keyin adasi maosh oladilar.
•
Unisi uch kun deydi, bunisi besh kun deydi! - Dalavoy jahl bilan sariq qoshini
chimirdi. - Nima, mening jonim temirdanmi? Yuraveramanmi u eshikdan kirib, bu
eshikdan chiqib!
Oyimning ko‗zlari tashvish bilan javdiradi:
•
Nima qilaylik, opovsi, o‗tgan safar barkashni olib ketdingiz...
Oyimning gapi negadir Dalavoyni g'azablantirib yubordi. Kulrang ko‗zlari qisilib,
allaqanday ko‗kish o‗t sachrab ketgandek bo‗ldi.
•
Nima, barkashingizni uyimga oborib qo‗yibmanmi? - dedi ovozi jaranglab. -
Zakun bor, bildingizmi?
Shu payt osmondan tushdimi,
yerdan chiqdimi, allaqayoqdan gurji kuchugimiz
paydo bo‗ldi. Xuddi hozir g‗ajib tashlaydigandek to‗ppa-to‗g‗ri otning oyog'iga
yopishib ovozi boricha akillay boshladi. Jiyron yer tepinib pishqirdi. Boshini shiddat
bilan ko‗targan edi, Dalavoyning jilov tutgan qo‗li siltanib qayrilib ketdi.
•
Yo‗qol-e, padaringga la‘nat! - u jahl bilan jilovni tortdi. Itga qamchi o‗qtaldi.
Kuchuk angillab qochdi. Biroq nariroqqa borib battar vovillashga tushdi. - Yeching
anavini! - Dalavoy dag‗dag‗a bilan oyimga buyurdi.
87
Oyim bir zum ko‗zlarini pirpiratib turdi-da, sekin, entikib so‗radi.
•
Nimani, opovsi?
•
Anavi govmish sigirni! - Dalavoy labining bir cheti bilan istehzoli kuldi. - Qo‗tir
echkidan boshqa nimangiz bor o‗zi?
•
Insof qiling, opovsi. О‗zi bolalarning og‗zini oqartirib turgan bisotimizda bor
molimiz shu. Buniyam opketsangiz holimiz nima kechadi?
Bir joylik odammiz-ku,
o‗rgilay.
•
Qanaqa g‗alcha odam bular o‗zi?
-
Jahli chiqqanidan Dalavoyning ingichka
mo‗ylovi ucha boshladi. - Nima, sendaqalardan boshqa ishim yo‗qmi?! Davlat bor,
zakun bor! Mana! - U qamchisini qoltig‗iga qistirdi-da, yelkasidan oshirib taqib olgan
charm sumkasini ochdi. - Mana, - dedi oyimning burniga allaqanday qog‗ozni
tiqishtirib. - O‗ttiz kilo go‗sht, o‗n besh kilo yog‗, yuz litr sut... O‗qing, savod bormi
o‗zi?
Oyim qog‗ozga emas, Dalavoyning ko‗ziga termildi:
Qo‗tir echki qanaqa qilib yuz
litr sut bersin, opovsi, - dedi sekin.
•
Iya! - Dalavoyning kulrang ko‗zlari qisilib ketdi. - Hali davlatning zakuni
bekor ekan-da! Tegishli joyda gaplashib qo‗ymaylik tag‘in.
Oyimning rangi quv o‗chib ketdi.
•
Jon ukam, - dedi yalinib. - Iloyo martatbangiz bundan ham ulug‗ bo‗lsin.
Ko‗rib turibsiz-ku…
•
E
Do'stlaringiz bilan baham: 
