Keys texnologiya
Download 50,44 Kb.
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- KEYS - TEXNOLOGIYa O`quv mavzusi №1: « Bosh miya shikastlari. » KEYS talaba taktikasi qanday, shu muammoni yechadi.
- Rejalashtirilgan o`quv natijalari
- Ushbu keysning muvaffaqiyatli yechilishi uchun
- Ushbu keys
- Tipologik belgilariga ko`ra keys xarakteristikasi
- Klinik turiga kura
- Amaliy vaziyatni ҳal qilish va analiz qilish bo`yicha mustaqil ishlashga yo`riqnoma Vaziyat analizi listi
|
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi “Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha prorektor t.f.d. Teshaev O.R.___________ “___” _____________2012y.. O`qitishning innovatsion texnologiyalari KEYS - TEXNOLOGIYa O`quv mavzusi №1: « Bosh miya shikastlari.» KEYS talaba taktikasi qanday, shu muammoni yechadi. Toshkent - 2012 PEDAGOGIK ANNOTATSIYa O`quv fani: « Neyroxirurgiya» O`quv mavzusi: «Bosh miya shikastlari». Ushbu keysning maqsadi: Bosh miya o`smalarida tekshiruv metodlarining asosiy printsiplarini, shikoyatlarni, anamnezini, umumiy va nevrologik ko`rik mahlumotlarini maqsadga muvofiq analiz qilishni, instrumental tekshiruv rejasini aniqlashni, kliniko-laborator va instrumental tekshiruv natijalarini taҳlil qilishni, klinik manzara va yordam ko`rsatishning o`ziga xosliklarini ajratishni talabalarga o`rgatish. Bosh miya va orka miya usmalarini rentgenda,KT,MRTda interpritatsiya kilish,angiografik rasmlarni ukishni urgatish. Rejalashtirilgan o`quv natijalari – keys bilan ishlash natijasida talabalar quyidagilarga ega bo`lishadi:
Ushbu keysning muvaffaqiyatli yechilishi uchun talaba bilishi kerak:
Ushbu keys neyroxirurgiyadagi real vaziyatni aks ettiradi. Keys mahlumotlarining manbasi: 1. Neyrotravmatologiya(kullanma)A.N.KONOVALOV-M-1998 2. Irger P.M.Neyroxirurgiya:kitob-1982 3. Romodanov A.P.,Mosiychuk N.M.rudyak K.E.-Neyroxirurgiya:kullanma-Kiev-1992 4. Xudayberdiev X.X. Asab kasalliklar jarroxligi,1999 5. Yumashev A.P.,Umurtka Osteoxondrozi M.1984 6. Livshits A.V.,Orka miya xirurgiyasi 1990 7. Umurtka pogonasi xirurgiyasi,M 1982 Lutsik A.A.,KRYuCHKOV V.V. 8. Vereo’agina G.A.,KT-DIAGNOSTIKA. 9. Gusev Konovalov A.N.,Nevrologiya va xirurgiya ,2000
WWW.jbjs org.uk WWW.traumatic.ru WWW.trauma.bd.ru Tipologik belgilariga ko`ra keys xarakteristikasi Ushbu keys kabinetli, syujetli kategoriyaga kiradi. U ҳajmli, strukturalangan. Bu keys – so`roq. Didaktik maqsadlariga ko`ra keys treningli, o`sma bo`lgan real ҳolatda stimulyatsiyalovchi fikrlashga o`rgatadi. I KEYS Mavzuni asoslash Bosh miya jaroxati eng kup tarkalgan shikastlanishlar katoriga kirib, xamma shikastlanishlarning 40%ga yakinini tashkil kiladi. Butun dunyo soglikni saklash statistikasiga kura, u yiliga urtacha 2% usish kobiliyatiga ega. Bunda 20 yoshdan 60 yoshgacha bulgan shikastlanganlar, yahni eng kup mexnatga yarokli yoshdagilar, ustun turadi. Buyuk Britaniyada yiliga 1 mln axoli bosh miya jaroxatining u yoki bu turi bilan tibbiy yordamga murojaat kilsa, ulardan 150 mingtasi kasalxonalarga yotkiziladi, 5%ga yakini esa malakali neyroxirurg yordamiga muxtoj buladi. XX asrning oxiriga kelib, bosh miya jaroxati fakat soglikni saklashdagina emas, balki turli jamoat tizimlarida xam dolzarb muammo bulib kolmokda. Bosh miya jaroxati kup uchrar edi, degan ibora xozirgi davrga tugri kelmaydi. Biz xozir bosh miya jaroxatining uchrash darajasini, uning tarkalganligini, tarkibini, sabablarini va xokazolarni anik bilishimiz kerak. 80-90 yillarda, 80ta ilgor Tibbiet institutlarining neyroxirurgiya kafedralari, ilmiy-tekshirish institutlari klinikalari va 11 respublika turli tashkilotlari, xamda Leningrad va Kiev neyroxirurgiya institutlari, shular katorida I Toshkent davlat tibbiyot institutining neyroxirurgiya kafedrasi akad. N.N.Burdenko nomidagi neyroxirurgiya instituti boshchiligida, ilgarigi Sovet Ittifoki respublikalarida bosh miya jaroxati epidemiologiyasini urganishdi. Natijada xar yili 1 mln 200 ming kishi jaroxat olishi, ulardan 100 000 dan oshigi olamdan utishi va shunchasi nogiron bulishi aniklandi. Uzbekistonda xar yili 120 000 atrofida bosh miya jaroxati xodisasi ruyxatga olinadi, ulardan 6-9%ga bosh miya sikilishi buyicha turli operatsiyalar amalga oshiriladi. Bosh miya jaroxati natijasida xar yili 10 000 gacha odam olamdan utadi va shunchasi nogiron buladi. Jaxonda bosh miya jaroxatidan xar yili 1,5 mln. axoli olamdan utadi, 2,4 mln. bulsa, nogiron buladi. XX asr oxiriga kelib, bosh miya jaroxati natijasida nogiron bulganlar Rossiyada 2 mln, AKSHda 3 mln, butun dunyoda esa 150 mln axolini tashkil kildi. Bosh miya jaroxati urtacha xisobda 1000 axoliga 33,4 ni tashkil kiladi. Kasalxonaga yotish kursatkichi - 1000 axoliga 2tani tashkil kiladi. Bosh miya jaroxatining sabablari turli mamlakat va xududlarda turlichadir, ular ijtimoiy, geografik, obi-xavo, demografik va boshka omillarga boglikdir. Masalan, AKSHda yul-transport xodisalari natijasida olingan shikastlar- 80% kup bulsa, Rossiyada turmushda olingan shikastlar - 75%, ular orasida 30-40% kriminal, Tayvanda - motoroller va SHotlandiyada - yikilishlar kup uchraydi va x.k. Bosh miya jaroxati bosh miya va uning kavatlariga infektsiya tushishiga kura yopik va ochik turlarga bulinadi. Yopik bosh miya jaroxatida yumshok katlamlarning butunligi buzilmaydi, yoki aponevroz shikastlanmagan yuzaki yaralar buladi. KLASSIFIKATSIYa Bosh miya shikastlanishi klassifikatsiyasini birinchi bulib ‘etit 1773 yilda taklif kilgan bulib, u asosan bosh miya shikastlanishini uchtaga: yahni bosh miya chaykalishi (commocio cerebri), bosh miya lat yeyishi (contusio cerebri) va bosh miya ezilishi (com’ressio cerebri)ga ajratgan. Keyingi uch yuz yil davomida taklif etilgan klassifikatsiyalarning asosini ushbu klassifikatsiya tashkil etadi. Bosh miya shikastlanishida kechadigan patologo-anatomik, gisto- va bioximik uzgarishlar, tserebral gemodinamikani uzgarishi, bosh miya elektrofiziologik aktivligini uzgarishi, bosh miyadagi metobolizm uzgarishlarini chukur urganish, bosh miya shikastlanishidan tashkari bemorlarda kuzatiladigan yendosh kasalliklarni bulishi bosh miya shikastlanishining zamonaviy klassifikatsiyasini ishlab chikilishini talab kilar edi. Kuyida bosh miya shikastlanishining zamonaviy klassifikatsiyasini keltiramiz. I. Ogirlik darajasi buyicha: 1. yengil (bosh miya chaykalishi, bosh miya lat yeyishi yengil darajasi) 2. urta ogir (bosh miya lat yeyishi urta ogir darajasi) 3. ogir (bosh miya lat yeyishi ogir darajasi, DAP, bosh miya ezilishi) II. Xarakteri buyicha: (bosh miyaga infektsiya tushish xavfi) 1. yepik BMSH (kala suyagi miya kutisi usti terisidagi aponevrozgacha bulgan jaroxatlar) 2. ochik BMSH (kala suyagi miya kutisi usti terisidagi va aponevroz zararlanishi, otogemolikvoreya yeki rinoreya kuzatilishi) a) ochik teshib utuvchi (kattik miya pardasi zararlanishi bilan) b) teshib utmagan (kattik miya pardasi zararlanishisiz) III. Patogenezi buyicha:
IV. Turi buyicha:
V. Klinik turiga kura:
a) yengil daraja b) urta ogir daraja v) ogir daraja 3. bosh miya ezilishi (gematomalar, gidromalar, botib singan suyak siniklari, miya shishi, pnevmotsefaliya) 4. Diffuz aksonal shikastlanish 5. Boshning ezilishi Yukorida keltirilgandan tashkari tashxis kuyishda miya pardalari osti bushligi xolati;
kala suyagidagi, yumshok tukimalardagi uzgarishlar, intoksikatsiya belgilari bor-yukligi xakida yeritib ketilishi shart. BOSH YuMSHOK TUKIMALARINING SHIKASTLANISHI Bosh yumshok koplamalarining shikasti yopik va ochik buladi. Yopiklariga urilishlar, ochiklariga - yaralanishlar kiradi. Urilishlar bosh kattik predmetlarga urilganda, boshga kattik predmet bilan urganda, yikilganda va boshkalarda yuz beradi. Yikilish va urilish natijasida teri va teri osti kletchatkasi shikastlanadi. SHikastlangan kon tomirlaridan kon teri osti kletchatkasiga kuyiladi. Galea a’oneurotica sog kolganda, kuyilgan kon burtib turadigan shish (gurra) kurinishida chegaralangan gematomani xosil kiladi. Yumshok tukimalarning katta shikastlarida, galea a’oneurotica yorilib ketsa, kon tomirlaridan kuyilayotgan kon yoyilgan shishni xosil kiladi. Bu katta kon kuyilishlarning (gematomalar) urtasi yumshok va bahzan unda likillab turish (flyuktuatsiya) seziladi. Bunday gematomalar uchun kon kuyilgan joyning atrofida kattik kutarmaning bulishi xarakterlidir. Kon kuyilgan joyning atrofidagi kattik kutramani tutib kurilganda kalla suyagi sinib, ichiga botib ketgandak seziladi. Sinchiklab tekshirish, xamda rentgen suratlari, shikastlanish xarakterini tugri aniklashga imkon beradi. P a r v a r i sh. Boshdagi sochni yara atrofi terisini ifloslantirishi va xirurgik ishlovga zarar berishi mumkin ekanligini xisobga olib, sochni yara atrofida kengrok olib tashlash kerak. Soch olayotganda yaraga infektsiya tushirmaslik uchun extiyot bulish kerak - yarani steril salfetka bilan yopib kuyish kerak. Sochni yaradan tashkariga kilib olish kerak, aksincha yaraga karab emas.
Bosh yumshok tukimalarining yaralanishi utkir, xamda utmas kurollar bilan shikastlanish natijasida ruy beradi. Boshdagi yumshok koplamlarning yaralanishi shu jixatdan xavfliki, suyaklarning butun bulishiga karamasdan, maxalliy infektsiya boshning ichiga tarkalib, meningit, entsefalit va miya abstsesslariga olib kelishi mumkin, chunki boshning ustida va ichida joylashgan venalar uzaro birldashgan buladi. SHuningdek infektsiya limfa tomirlari buylab xam tarkalishi mumkin. Yumshok tukimalarning yaralanishi bilan birga kalla suyaklari va miya shikastlanishi xam mumkin. S i m p t o m l a r i. Kasallik belgilari shikastlanishning xarakteriga boglik buladi. Kesilgan va chopilgan yaralar nixoyatda kup konaydi va ochilib turadi. Teshilgan yaralar ozrok konaydi. Infektsiyalar bilan murakkablanishlar bilan bulmagan vaktda yaralanishlar yengil utadi. Agarda yara birinchi soatlar ichida tozalangan bulsa, birlamchi bitish xoil kilib, tuzalishi mumkin. Urib olishdan paydo bulgan yaralarning belgilari yaraning xarakteriga tugri keladi. Urib olishdan paydo bulgan yaralarning chetlari tekis bulmaydi, urilishning izlari (ezilib ketgan joylar) kurinib turadi. U konga shimilgan buladi, bahzi bir xollarda ular suyakdan yoki ostdagi tukimalardan ajralgan buladi. Ezilgan va uzilgan kon tomirlari trombozga uchrashi sababli kon okish unchalik kup bulmaydi. Urib olishdan paydo blgan yaralar suyakkacha yetishi yoki yumshok tukimalarning shikastlanishi bilangina cheklanib kolishi mumkin. Yirtilgan yaralar ostidagi tukimalardan anchagina ajralib ketishi va osilgan parchalar xosil kilish bilan xarakterlanadi. Boshning yumshok koplamlari shikastlanishining aloxida turi - bu skalpellangan yaralardir. Bunda bosh terisidagi sochli kismning oz yoki kup kismi yulingan buladi. D a v o l a sh. Kupchilik xollarda yaraning uzini va uning yonidagi soxalarini yaxshilab tozalagandan sung yarani tikishning, kichik yaralarni esa kisib boglashning uzi kifoya kiladi. Kup kon okkanda kon okib turgan tomirlarni boglab kuyish kerak. Fakat yangi ifloslanmagan yaralarnigina tikish mumkin. Yara ifloslanib ketganda yaraga tushgan narsalar pintset bilan olib tashlanadi, yaraning chetlariga yod eritmasi surtiladi, chetlari kesib olib tashlanadi (yara birlamchi tozalanadi), yaraga penitsillin eritmasi kuyiladi (0,5% novokain eritmasida 50 000-100 000 YeD) yoki yaraning chetlariga penitsillin eritmasidan ukol kilinadi. SHundan keyin yara butunlay yoki kisman tikiladi. Kisman tikilgan xolatda teri ostiga yiring okizgich kuyiladi. Yalliglanish protsessi tuxtagandan keyin yarani ikkinchi marta tikish mumkin. Bahzi bir xollarda penitsillin eritmasini mushak ichiga ukol kilish buyuriladi. Agarda yara butunlay tikilgan bulib, keyingi kunlarda unda yalliglanish belgilari paydo bulsa, iplarini olib, yarani ochish zarurdir. Profilaktika maksadida xamma yaradorlarga koksholga karshi zardob yuboriladi, ogir yaradorlarga, ayniksa yara tuprok bilan ifloslashgan xollarda, gangrenaga karshi zardob yuboriladi. Parvarish kilish. Boshdagi sochlar yaraning ifloslanishiga yordamlashadi va yarani tozalashni kiyinlashtiradi, shening uchun yaraning atrofidagi soch va tuklarni mumkin kadar kengrok kilib, kirib olib tashlash kerak. Sochni olganda yaraga infektsiyaning kirib ketmasligi uchun extiyot kilish kerak - uni sterillangan salfetka bilan yopib kuyish zarur. Soch olishni yaradan tashkariga karab boshlash kerak, aksincha yaraga karab emas.
Kalla suyaklarining sinishi tez-tez uchrab turadi (xamma sinishlarning 1,5-3%ni tashkil kiladi). Kalla suyaklarining sinishi kupincha kuchada olingan travmalar natijasida (tramvay, avtomobilg’, mototsikl) va temir yullarda ruy beradi. Kallaning sanoatda shikastlanishi kuprok ogir sanoatda (kon sanoati, shaxtalar va boshkalar) va kurilishlarda uchraydi. Kalla suyaklarining sinishi ularning miyaga yakin joylashgani uchun aloxida axamiyatga ega. Kalla suyaklari sinishining bir necha turi farklanadi: 1) yorik va darz shaklidagi sinishlar; 2) parchalanib sinishlar, bunda xar xil kattalikka ega suyak parchalari xosil bulib, ular miya kattik pardasiga va miyaga kirib ketishi mumkin; bunda ichga botgan va botmagan sinishlar farklanadi; 3) teshik va kovakli sinishlar; bular yumalokrok shaklga ega bulib, bunda suyak moddasi yukotilgan buladi; bunday sinishlarga kallaga uk tegib sinishlar, utkir narsalardan - mixlar, ilmokli narsalardan sinishlar kiradi; bunday sinishlar miya moddasining majaklanishi bilan kechishi mumkin. Kalla suyaklari sinishining yopik va ochik turlari, yoki asoratlangan kalla suyagi sinishlari farklanadi. Asoratlangan sinishlarda infektsiyaning katta xavfi bor, bunda infektsiya singan joyga va miyaga kirishi mumkin. Kalla suyaklarning yopik sinishlari. Kalla suyaklarining yopik sinishlarida uning tashkari koplamlari butun koladi. Bosh gumbazining yopik sinishlaridagi belgilar bahzida unchalik anik ifodalangan bulmaydi. Singan joyni, uning chetlarini yoki botib ketgan yerdagi chukurlikni aniklashni singan joyning ustida paydo yuulgan kon (gematoma) kiyinlashtiradi. Lekin shunga karamasdan, bahzi xollarda ushlab kurilganda chukurlikni (ichga botib kolgan yerni) va xatto singan parchalarning xarakatchanligini aniklash mumkin. Boshning sinishlari miya chaykalishining xar xil ifodalangan xolatlari bilan birga yuz beradi, bu tugrida pastrokda aytiladi. Bosh suyaklarining singanligini aniklashda falajlik, parezlar (bular uchokli siptomlardir), bosh ichi bosimining oshishi xolatlari v rentgenografiya yordamlashadi. Peshona kislarining shikastlanishi uchokli belgilar bermaydi. Bolalarda bosh gumbazining suyaklari aloxida elastik bulganligi sababli kupincha cheklangan botik joylar paydo buladi. Kalla suyaklarining ochik sinishlari. Boshning ochik sinishlari ochik yara bilan xarakterlanadi. Bosh gumbazining ochik sinishini aniklash kiyin emas. Buning uchun sochni kirib olib tashlab, teriga va yaraning chetlariga yod eritmasi surkalgandan keyin yaraning chetlarini extiyotlik blan ochish kerak. Yaraning ichiga infektsiyaning kirib ketish xavfi bulganligidan diagnoz kuyish maksadida yaraga zond tikib kurishga mutlako yul kuyilmaydi. Kallaning singanligini aniklashda rentgenografiya yordam beradi. U sinishning xarakterini, yunalishini, darz ketishini, sinib, ichiga botib ketish va shunga uxshashlarni aniklashga imkoniyat beradi. Kalla suyagining ochik sinishlari fakat kattik miya pardasinigina shikastlashi, bahzan esa shu parda va miyani zararlashi bilan kechishi mumkin. Birinchi yordvam. Boshning sinishlarida birinchi yordam berish va miyaning chaykalishiga, xamda boshlangich shokka karshi kurashish katta axamiyatga egadir. Bemorni gorizontal xolatda yotkizib, boshiga muz kuyish kerak. Nafas tuxtab kolgan xolatda, sunhiy yul bilan nafas oldirish va lobeli ukolini kilish kerak (1% eritmadan 1 ml). Bemor xushiga kelib, boshlangich shok xolatlari utgandan sung uni davoalsh muassasiga yuborish lozim. D a v o l a sh. Bosh ichidagi bosimning kutarilganligini kursatadigan (pulg’sning sekin urishi) miya xolatlari yuk bulgandagi yopik sinishlar konservativ yul bilan davolanadi, lekin bemorlar vrach tomonidan kuzatilib turiladi. Bemorga tulik tinchlik kerak. Bosh ichidagi bosim yukori bulganda, sinib, parchalar ichiga botib ketgan choglarda bosimni yukotish va ichiga botib ketgan parchalarni olib tashlash uchun bosh trepanatsiya kilinadi (teshiladi). K a l l a s u ya k l a r i o ch i k s i n i sh i n i d a v ol a sh. Kalla suyaklari ochik singanda darxol operatsiya kilish zarur. Operatsiya avval terini tozalagandan sung yarani birlamchi tozalashdan iboratdir. Bu operatsiyada chetdan kirib kolgan zarralar, tukimalarning jonsiz kismlari, suyakusti pardasidan ajralgan suyak parchalari olib tashlanadi. Suyakdagi teshik kiskichlar yordamida kengaytiriladi. Agarda zarurat bulmasa, shikastlanmagan kattik parda yorilmaydi. Yaralar fakat yangiligidagina tikiladi. Tikishdan oldin yaraga penitsillin kuyiladi yoki kuruk penitsillin sepiladi, yumshok tukimalarga esa penitsillin eritmasi ukol orkali yuboriladi. Ifloslangan yaralar tikilmaydi, ularga yupka tampon kuyiladi. O p ye r a ts i ya d a n k ye y i n g i d a v r. Operatsiyadan keyingi davrda, asosan, infektsiyaning paydo bulish mumkinligini kuzdan kechirib turiladi. Yaraning chetlari yalliglangan tus olsa, tikilgan iplarni olib tashlab, yarani keng ochib, yiring okizuvchi kirgizish kerak. Kalla suyaklari tubining sinishlari. Kalla suyaklarining tubi (asosi) kupincha bosh bilan yoki oyok bilan yikilib tushganda sinadi. Bu singishlarni kul bilan ushlab bilib bulmaydi. Rentgenologik tekshirish diagnozni aniklashga yordam beradi. A n i k l a sh. Diagnozni anamnez asosida shuningdek, miya xamda kalla nervlaridagi ikkilamchi uzgarishlar asosida kuyish mumkin. SHikastlanishdan keyin bir sutka utgach, mahlum joylarda paydo buladigan kukarishlar (kon kuyilishlar) sinishni aniklashga yordamlashadi: 1) oldingi kalla suyaklari chukurchasi shikastlanganda - kovoklar soxasida; 2) oldingi va orka kalla suyaklari chukurchasi shikastlanganda - tomokda; 3) orka kalla suyaklari chukurchasi shikastlanganda - emchaksimon usik soxasida kukarish paydo buladi. Burundan kon ketishlar peshona va galvirsimon suyaklarning shikastlanganligini kursatadi; tashki eshituv yulidan kon ketishlar urta kalla suyaklari chukurchasi va chakka suyagi piramidasining sinishida kuzatiladi. Bahzan shu teshiklardan orka miya suyukligi okib chikadi. Bahzida nogora pardasi yorilib ketadi. Kalla suyaklari asosining sinishida bosh miya nervlari va, ayniksa. CHetlashtiruvchi yuz nervi va kuzni xarakatlantiruvchi nerv shikastlanadi. Kalla suyagi asosi singanda miya pardalarining kitiklanishi natijasida kupincha menigeal xolatlar kuzatiladi. Orka miya suyukligida kon bulishi mumkin, bu xam kalla suyaklari asosining singanligini kursatadi. Ogir xolatlarda orka miya punktsiyasi terapevtik axamiyatga ega buladi, chunki u bosh ichidagi bosimni pasaytiradi. O k i b a t i. Bushliklar orkali (kulok, burun, peshona bushliklari) infektsiya kirishi mumkinligi sababli kalla suyaklari asosining sinishlari katta xavf tugdiradi va shuning uchun kupincha okibati yaxshi bulmaydi. Muxim miya markazlarining shikastlanishi darxol ulimga olib keladi. D a v o l a sh. Kasalni mutlako tinch xolatda saklash tavsiya etiladi.Bemorning bosh tomoni yukorirok joylashgan bulishi kerak. Eshitish yullari va burunni yuvish yaramaydi. Fakat nixoyatda kattik kon okkandagina burunga tampon kirgizish mumkin. Tashki eshituv yuliga kichik yiring okizuvchi kuyiladi (lekin unchalik chukur kirgizilmaydi). Kulok soxasi aseptik ravishda boglanadi. Bosh ichidagi kutarilgan bosimni kamaytirish uchun vena kon tomiriga 40%li glyukoza eritmasidan 10,0 - 20,0 ml yuboriladi; ogir xollarda orka miya suyukligidan bir oz mikdor chikariladi, bu bosh ogrishini va bosh aylanishini kamaytiradi. Infektsiya rivojlanishining oldini olish uchun penitsillin bilan streptomitsin eritmasini kushib yuboriladi. Bemorni kam deganda 4-5 xafta davomida, xamma miya belgilari yukolguncha urinda yotkizish zarur. Bosh miya kattik pardasi butunligiga karab, ochik yaralar teshib utuvchi va teshib utmaydigan turlarga bulinadi. Bosh miya jaroxati boshka jaroxatlar bilan kushilib kelsa (kovurgalar shikastlanganda, suyaklar singanda va ichki ahzolar shikastlanganda), u kush jaroxat deyiladi. Energiyaning bir necha turi - mexanik, termik, nur va boshkalar - birga tahsir kilsa, kombinirlangan bosh miya jaroxatiga olib keladi. Xozirgi vaktda neyrotravmatologiya ilmiy asoslangan fan bulib, u tadkikotlar strategiyasini uzgartira oladi. Xozirgi davrda bosh miyaning shikastlanishini urganishda diffuz va uchokli belgilarni urganish kuzda tutiladi. Ular bosh miya shikastlanishi biomexanikasini, patomorfologik substratni, klinik simptomatikani, KT va MRT-suratini, davolashni va davolash natijasini turlicha kurinishda bulishini kursatadi. Bosh miya shikastlanishi olganlarning kupchiligi, ayniksa viloyat tumanlarida, umumiy jarroxlik va travmatologiya bulimlariga yotkiziladi. U yerda bosh miya shikastlanishining eskirib kolgan tasniflari va davolash usullari kullaniladi. Xozir bosh miya shikastining ikki turi farklanadi: uchokli lat yeyishlar, miyaning ezilishi, miya ichi va katlamli gematomalar kirib, ularning asosida urilish-urilishga karshi shikastlanish yotadi; diffuz-aksonal shikastlanish, kup kontuziyali shikastlanishlar, tarkalgan petixial va kam uchokli gemorragiyalar kirib, ularning asosida tezlashish-sekinlashish shikastlanishi yotadi. Agar bemor uchokli shikastlanish natijasida koma xolatida bulsa, uning xayotini saklab koluvchi patologik substratni olib tashlovchi jarroxlik operatsiyasi kilish kursatilgan; agar diffuz-aksonal shikastlanish natijasida koma xolati bulsa, u xolda operatsiya kilishning mahnosi yuk. Bosh miyaning birlamchi va ikkilamchi shikastlari aloxida ehtibor talab etadi. Uning mahnosi shuki, agar mexanik energiya shikastlanish paytida, aynan miyaga tahsir etsa, bu birlamchi shikastlanishlarga kiradi. Keyinchalik paydo buladigan miya shikastlari, uzining kelib chikishiga kura, ikkilamchi buladi va u miyaning va butun organizmning shikastlanishga bulgan javobini, xamda nafas yullari obturatsiyasi, transportirovka masalalari, bemorning notugri joylashtirilishi, notugri medikamentoz terapiya bilan boglik xolatlarga bulgan javobini kursatadi. Miya shishi, gipoksiya, gipotoniya, osmatik gomeostazning buzilishi, shamollash asoratlari va boshkalar shikstlanganlarning nogiron bulib kolishiga va ulim xodisalariga asosiy sabab bulib kolmokdalar. Bular xammasi davolanishi va oldi olinishi mumkin. Birlamchi shikastlarning kelib chikishi tibbiy yordam tashkil kilinishiga va uni kursatilishiga boglik emas. Ikkilamchi shikastlanishlar esa, tibbiy yordam tashkil kilinishiga xam, uni malakali kursatilishiga xam boglik bulib, bu omillar bosh miya shikastini davolash natijalarini yaxshilashga asosiy rezervdirlar. Diagnostik va taktik xatolar bilan birga bu xolatlar bosh miya jaroxatining noxush natijalariga sabab buladilar. Bu makolada bosh miya jaroxatining zamonaviy tasnifi, medikamentoz va xirurgik davolash usullari keltiriladi. Tibbiy institutlarning 80 ilgor neyroxirurgiya kafedralari tajribasiga va taxliliga tayanib, shular katorida I Toshkent davlat tibbiyot institutining neyroxirurgiya kafedrasi, ilmiy-tekshirish institutlari klinikalarining, 11 respublika turli tashkilotlari va akad. N.N.Burdenko nomidagi neyroxirurgiya instituti boshchiligida, bosh miya jaroxati epidemiologiyasi urganilib, uning asosida bosh miya jaroxatining yagona tasnifi ishlab chikildi. Bosh miya jaroxati utkir davri tasnifi asosini jaroxat xarakteri va bosh miyaning jaroxatlanish darajasi tashkil etgan, vaxolanki, bu ikki xolat bosh miya jaroxatining klinik kechishini, davolash taktikasini va natijalarini belgilaydi. Bosh miya jaroxatining kuyidagi asosiy tarlari farklanadi: 1. Bosh miyaning chaykalishi.
3. Bosh miyaning diffuz aksonal shikastlanishi. 4. Bosh miyaning ezilishi 5. Boshning ezilishi Kuyida ularni umumlashtirib keltirilgan misollar bosh miya jaroxati aloxida turlarining umum konuniy kurinishlari borligini kursatadi. Bosh miya jaroxati ogirligiga karab, yengil, urta va ogir darajalarga bulinadi. Yengil bosh miya jaroxatlariga bosh miyaning chaykalishi va bosh miyaning yengil darajada lat yeyishlari kiradi; urta bosh miya jaroxatiga - bosh miyaning urta darajada lat yeyishi kiradi; ogir bosh miya jaroxatiga - bosh miyaning ogir darajada lat yeyishi, diffuz aksonal jaroxat, bosh miyaning sikilishi va boshning sikilishi kiradi. Bosh miya jaroxatlarining 70-80%ni bosh miya chaykalishi tashkil kiladi. Bosh miya chaykalishi es-xushning yukolishi (bir necha sekunddan to bir necha minutgacha) xarakterlanadi. Bahzida es-xushning yukolishi bulmasligi xam mumkin. Bahzida bemor jaroxat olishidan oldingi vokea-xodisalarni eslay olmaydi - retrograd amneziya; jaroxatdan keyingi vokea-xodisalarni - anterograd amneziya; xamda jaroxat olish davrini - kongradamneziya bulishi mumkin. Retro-, kon i anteretrograd amneziyalar juda kiska vakt ichida uchraydi. Bosh miya jaroxatidan sung tez fursat ichida kusish, nafas olishning tezlashuvi, pulg’sning tezlashuvi yoki sekinlashuvi kuzatiladi, lekin bu xolatlar tez orada normaga keladi. Arterial bosim tez fursatda fiziologik normaga kaytadi, lekin bahzida u kutarilishi mumkin, ayniksa anamnezida gipertonik reaktsiyalar va gipertoniya kasalligi bulsa: bu fakat jaroxat olish bilan boglik bulmasdan, balki jaroxat olish davridagi stressga xam boglik. Bosh miya chaykalishida tana xarorati normada koladi. Bahzi xollarda vazomotor xollar xam kuzatiladi: yuz okarishi uning kizarishi bilan almashadi. Es-xush uziga kelishi bilan bemor bosh ogrigiga, bosh aylanishiga, xolsizlikka, kuloklaridagi shovkinga, yuzining bexosdan kizib ketishiga, terlashiga va boshka vegetativ xolatlarga, uykuning buzilishiga shikoyat kiladilar. Kuz korachiklarining xarakatida ogrik, ukishga xarakat kilganda esa korachiklarining turli tomonga xarakatlinishi aniklanadi. Jaroxatning birinchi soatlarida yoruglikka reaktsiya saklangan xolad ikkala kuz korachiklarining torayishi kuzatiladi. Nevrologik statusda, birinchi 3-7 kunda utib ketadigan, pay va teri reflekslarining yengil asimmetriyasi, mayda gorizontal nistagm, yengil miya pardasi simptomlari kuzatiladi. Bosh miya chaykalishida bemorlarning umumiy xolati 2-7 sutka davomida yaxshilanadi. Bosh miyaning chaykalishi bosh miya jaroxatining yengil shakliga kiradi. Kompg’yuter tomografiya bosh miya chaykalishi bulgan bemorlarda bosh miya moddasining xolatida travmatik uzgarishlarni aniklamaydi. Bosh miya chaykalganda, uning patomorfologiyasida makrostruktur uzgarishlar bulmaydi. Davolash. 5-7 kun davomida tushak rejimi. Bosh miya chaykalishi bulgan bemorlar koykani uzok vakt band etishlari kerak emas. Ular 3-4 sutkaga kelib, kasalxonadan chikarilishlari va 7-10 kun davomida ambulator kuzatuvda bulishlari kerak. Yana bir iktisodiy nuktai-nazardan va klinik natijalarga kura uzini oklagan davolash sxemasi - bu klinik tekshiruvdan sung, agar bemorning xolati shunga ruxsat bersa, kasalxonada 24 soat kuzatilgandan sung, uni uy sharoitida davolashni davom ettirish. Lekin bunda bemor vrach nazorati ostida bulishi tahminlanishi kerak, agar kandaydir kutilmagan asoratlar bulsa, bemorni darxol kaytadan kasalxonaga yotkizish kerak. Bunday tajriba AKSH, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Germaniya, Yaponiya va boshka mamlakatlarda tuplangan. Bosh miya lat yeyishining uch darajasi bor: yengil, urta va ogir. Bosh miyaning yengil darajada lat yeyishi bosh miya jaroxati olganlarning 10-15%da uchraydi. Es-xush bir necha minutdan bir soatgacha yukolishi bilan xarakterlanadi. Es-xushi uziga kelgandan sung, bemor bosh ogrigiga, bosh aylanishiga, kungil aynashi va boshkalarga shikoyat kiladi. Retro-, kon-, anteretrograd amneziya kuzatiladi. Kusish kaytalashi mumkin. Xayotiy funktsiya ahzolari uzgarmagan. Taxikardiya, bradikardiya, bahzan arterial gipertenziya uchrab turadi. Nafas olish, xamda tana xarorati tomonidan uzgarishlar yuk. Nevrologik statusda nistagm, yengil anizokoriya, piramidal yetishmovchilik, menigeal simptomlar kuzatiladi. Bosh miya lat yeyishida kalla suyaklari sinishi va subaraxnoidal bushlikka kon kuyilishi mumkin. Bosh miyaning yengil darajada lat yeyishida kompg’yuter tomografiya miya tukimalarining chegaralangan soxalarida zichlikning pasayishini kursatadi. Bosh miyaning yengil lat yeyishida miya shishi chegaralangan emas, balki tarkalgan xam bulishi mumkin. U likvor bushliklari torayishi tarzida kurinadi. Bu uzgarishlar shikastlanishning birinchi soatlaridanok aniklanib, 3-sutkagacha kuchayadi va 2-2,5 xaftadan sung xech kanday iz koldirmay, yukoladi. Bosh miya lat yeyishining yengil darajasi patomorfologiyasi miyadagi chegaralangan shishlar va diapedez kon kuyilishlar, mayda pial tomirlarning uzilishi bilan xarakterlanadi. Bosh miyaning urta darajada lat yeyishi, bosh miya shikastlanishining 8-10%ni tashkil kiladi. Bunda es-xushning bir necha un minutdan bir necha soatgacha yukotilishi kuzatiladi. SHikastlanganlar kuchli bosh ogrigiga, bosh aylanishiga, kungil aynashiga va boshkalarga shikoyat kiladilar. Retro-, kon-, anteretrograd amneziyalar, kayta-kayta kusish kuzatiladi. Psixikaning buzilishi xam kuzatilishi mumkin. Xayotiy organlarning faoliyati buzilishi xam uchrashi mumkin: bradikardiya yoki taxikardiya, kon bosimining kutarilishi, taxipnoe, subfebrilitet. Parda simptomlari kuzga tashlanadi. Bosh miya stvoli belgilari: nistagm, meningeal simptomlar dissotsiatsiyasi, ikki tomonlama piramidal belgilar uchraydi. Miya lat yegan jaoyga boglik uchokli belgilar yakkol namoyon buladi: korachikli belgilarning va kuz xarakatlanishining buzilishlari, parezlar, sezish va nutk buzilishlari va x.k. Uchokli belgilar 3-5 xafta ichida kamayishi, bahzi xollarda esa undan xam uzok saklanib kolishi mumkin. TSerebro-spinal suyuklik bosimi odatda yukori buladi. Bosh miyaning urta darajada lat yeyishida kalla suyaklarining sinishi, xamda subaraxnoidal bushlikka kon kuyulio’i kuzatiladi. Kompg’yuter tomografiya bosh miyaning urta darajada lat yeyishida uchokli belgilar borligini kursatadi. Operatsiya va yorishlarning kursatishicha, KT kursatgan uzgarishlar, miya lat yegan joydagi kichik kon kuyilishlarga yoki miya tukimasining gemorragik uzgarishlariga tugri keladi. Bosh miyaning urta darajada lat yeyishining patomorfologiyasi bosh miya egatlari butunligi saklangan xolda, kichik uchokli kon kuyilishlar va miya tukimasiga konning surilishi belgilari bilan xarakterlanadi. Bosh miyaning ogir darajada lat yeyishi bosh miya shikastlarining 5-7% tashkil kiladi. Es-xushning yukotilishi bir necha soatdan bir necha xaftagacha davom etishi mumkin. Kup xollarda psixo-motor kuzgalish xarakterlidir. Xayotiy organlar faoliyatining kupol buzilishlari kuzatiladi: bradikardiya yoki taxikardiya; arterial gipertenziya, nafas ritmining buzilishi va gipertermiya. Kup xollarda bosh miya ustunining birlamchi shikastlanish simptomlari: kuz sokkasining turli tomonga xarakatlanishi, nigox parezi, tonik nistagm, yutinishning buzilishi, ikki tomonlama midriaz yoki mioz, kuz sokkalarining divergentsiyasi, uzgaruvchan mushak tonuslari, detserebral rigidlik, pay reflekslarining pasayishi, suyak va shillik koplamlar reflekslarining pasayishi, ikki tomonlama patologik tovon va boshka reflekslar va boshkalar uchraydi. Ular shikastlanishning birinchi soatlarida yoki kunlarida uchokli simptomlarni aniklashga tuskinlik kiladi. Bundan tashkari, kul va oyok parezlari, paralilari, mushak tonusining pustlok osti buzilishlari, oral avtomatizmi reflekslari va boshkalar uchrashi mumkin. Bahzida tarkalgan yoki fokal tutkanoklar buladi. Umum miya, ayniksa, uchokli belgilar sekinlik bilan kaytadi; kupchilik xollarda turli asoratlar bulishi mumkin. Bosh miyaning ogir darajada lat yeyishi kalla suyaklarining sinishi, xamda subaraxnoidal bushlikka kup kon kuyilishi bilan kechadi. Bosh miyaning ogir darajada lat yeyishi KTda kon kuyilishi uchoklari sifatida kurinadi. Bosh miyaning ogir darajada lat yeyishida patomorfologik uzgarishlar bosh miyaning travmatik shikasti detritining xosil bulishi, gemorragiyalar, miya egat va pushtalarining shikstlanishi, yumshok miya pardalari bilan bogliklikning buzilishi bilan xarakterlanadi. Bosh miyaning diffuz aksonal shikastlari (DASH) asosida miya yarim sharidagi va miya uzagidagi ok modda aksonlarning uzilishi yotadi. Bosh miya jaroxatining bu turi bolalarda va yoshlarda kuprok uchraydi. U uzok komatoz xolat bilan xarakterlanadi. Odatda bosh miya uzagi simptomlari kuzatiladi. Koma simmetrik yoki asimmetrik detserebratsiya yoki dekortikatsiya bilan kechadi. Bunda mushak tonuslari gormetoniya yoki diffuz gipotoniya kurinishida uzgaruvchan buladi. Kul va oyoklarning piramida-ekstrapiramida parezlari, asimmetrik tetraparezlar bulishi mumkin. Vegshetativ buzilishlar ancha yakkol buladi: arterial gipertenziya, gipergidroz, gipersalivatsiya va boshkalar. Bosh miyaning diffuz aksonal shikastlanish klinikasiga xos xususiyat - bu uzok komadan tranzitor-vegetativ xolatga utishdir. Bunda bemor kuzlarini spontan tarzda yoki turli kuzgatuvchilarga javoban ochish bilan javob beradi, lekin bunda nigox anik bir narsaga karatilmaydi. Vegetativ xolat DASHlarda bir necha sutkadan bir necha oygacha davom etishi mumkin va yangi nevrologik simptomlarning paydo bulishi bilan xarakterlanadi. Kupol ravishda shikastlanmagan miyaning faoliyati simptomlari namoyon bulmasdan oldin pustlok osti, oral-uzak, kaudal-uzak simptomlari paydo buladi. Ular faoliyatining xaotik avtonomizatsiyasi turlicha kuzni xarakatlantiruvchi, korachikli, oral, bulg’bar. Piramid va ekstrapiramid fenomenlar paydo bulishini tahminlaydi. Kompg’yuter tomografiya (KT) DASH utkir davrida miya xajmining kattalashuvi, III va yon korinchalarning, subaraxnoidal bushliklarning va miya asosi tsisternalarining torayishini kursatadi. Kup xollarda miyaning ok moddasi va kuprigida kupgina kichik uchokli kon kuyilishlar kuzatiladi. Patomorfologik diffuzaksonal shikastlanish birlamchi va ikkilamchi aksonlarning uzilishi bilan xarakterlanadi. Bosh miya sikilishi bosh miya shikastlarining 3-5% tashkil kiladi. U, asosan, shikastlanishdan mahlum vakt utgandan sung xayotga xavfli bulgan xolatning paydo bulishi bilan kechadi. Bu xolat shikastlanishdan keyin darxol paydo bulishi xam mumkin. Bunda umummiya simptomlari: es-xushning yukolishi, bosh ogrigining kuchayishi, kayta-kayta kusish va boshkalar; uchokli simptomlar: gemiparezning paydo bulishi yoki uning kuchayishi, bir tomonlama midriaz, epileptik tutkanoklar va boshkalar; miya uzagi simptomlari: bradikardiyaning paydo bulishi yoki uning chukurlashishi, arterial gipertenziya, nigoxning yukoriga karatishning chegaralanishi, tonik spontan nistagm, ikki tomonlama patologik belgilar va boshkalar paydo buladi. Bosh miya sikilishi kaysi fonda rivojlanishiga karab, oralik yorkin vakt (svetlqy promejutok) anik-ravshan, yashirin yoki umuman bulmasligi xam mumkin. Bosh miya sikilishining sabablari: kallaning botik sinishlari, miyaning perifokal shishi, subdural gidromalar, pnevmotsefaliya, epidural, subdural va miya ichi gematomalari. Klinik kechishi buyicha gematomalar kuyidagi turlarga bulinadi: utkir - 3 sutkagacha, utkir osti - 4-13 sutkagacha va surunkali - 14 sutkadan kup. Epidural gematomalar - kattik miya pardasi va ichki suyak plastinkasi orasiga konning tuplanishiga aytiladi. Kon manbai bulib, kattik parda arteriyalari va paxion venalari xisoblanadi. Epidural gematoma shakli va tarkalganligi kalla suyaklarining va u joylashgan kattik miya pardasi bilan anatomik uzaro boglikligiga, kon manbaiga, pustlok osti va miya ichi kon kuyilishlariga boglikdir. Utkir epidural gematoma kompg’yuter-tomografiya tekshiruvida ikki tomonlama burtgan yoki yassi shaklga ega, zichligi yukori soya shaklida kurinadi. U chegaralangan bulib, odatda bosh miyaning bir yoki ikki bulagi soxasida buladi. Subdural gematoma - kattik miya pardasi va urgimchaksimon parda orasida konning yigilishiga aytiladi. Kon manbai bulib, bosh miya kattik pardasi sinuslariga kuyiladigan bosh miya yuzaki venalari xizmat kiladi. Bahzan gematomalar pustlok arteriyalari shikastlanishi natijasida yuzaga keladi. Klinik kurinish bosh miya lat yeyishi darajasiga boglikdir: ogir xollarda shikastlanishning birinchi dakikalaridanok bemor koma xolatiga tushadi. Yorkin vakt bulmaydi, kupincha bir- yoki ikki tomonlama midriaz yoki mioz kuzatiladi. Turli uchokli simptomlar aniklanishi mumkin - epileptik tutkanoklar, parezlar. Subdural gematoma kompg’yuter tomografiyada uroksimon, yassi burtgan, ikki tomonlama burtgan yoki notugri shaklga ega bulishi mumkin. Kupincha subdural gematomalar miya yarim sharlarining xammasiga yoki uning kup kismiga tarkalgan bulishi mumkin. Miya ichi gematomalari - miya tukimasi ichida konning yigilishiga aytiladi. Asosan, miya ichi gematomalari miya lat yegan joyda joylashadi. Odatda u peshona yoki chakka bulaklarida buladi. Avvaliga miya ichi gematomalari kichik uchoklar shaklida buladi. Gipoksiya va tukimalar atsidozi natijasida tomirlar, ayniksa kapillyarlar, utkazuvchanligi oshib, u uzok vakt diapedez kon okishiga olib keladi va miya ichi gematomalari xosil buladi. Uning klinikasi es-xush yukotishning turli darajasi, piramid yetishmovchilik simptomlari, ruxiy xolatning buzilishi bilan kechadi. SHu bilan birga, miya ichi gematomalari miya ichi tomirlarining shikastlanishi natijasida xam bulishi mumkin. Miya ichi gematomalari kompg’yuter tomografiyada aylana yoki notugri shaklga ega bulgan gomogen anik chegaralangan, zichligi yukori soxa kabi kurinadi, ayniksa, tomir tugridan-tugri shikastlangan bulsa. Miya uzagining botik sinishlari, xamda pnevmotsefaliya odatda bosh miyaning lokal ikilishiga olib keladi. Miya sikilishining patomorfologiyasi suyuklik yoki ivigan konning (pustlok osti yoki ustida, miya ichida yoki korinchalar ichida), yoki likvorning (subdural), yoki detrit va konning aralashmasi (miya ichi), yoki xavoning (pustlok osti, u miya moddasining kompressiyasini yuzaga keltirib, miya urta strukturalarining siljishiga, miya uzagi disokatsiyasiga olib keladi) tuplanishi bilan xarakterlanadi. Boshning sikilishi - jaroxatning aloxida turi bulib, kiska (dinamik) va uzok vakt (statik) mexanik tahsir natijasida yuzaga keladi. Morfologik uzgarishlar: jaroxatlar bilan xarakterlanadi (shu jumladan, bosh, miya, kalla yumshok koplamlarining uzok vakt sikilishi), klinikasi - umummiya, tserebral va ekstratserebral belgilar uzaro bir-birlarini ogirlashtirishi bilan kechadi. Ushbu patologiya uchun "boshning uzok sikilishi" (minut, soat, sutkalar davomida) termini xarakterlidir. Boshning uzok vakt ichida sikilishi zilzilalar, portlashlar. Avtomobil katastrofalari va boshkalar natijasida kelib chikadi. Boshning uzok vakt sikilishi biomexanikasini urish-sikilish tarzida tasavvur kilish mumkin. Boshning uzok vakt sikilishi jaroxat olgandan sung yumshok tukimalar shishi bilan ifodalanadi va shikastlanishning 2-3 sutkasiga kelib, uzini kuchli namoyon kiladi. Boshning uzok vakt sikilishi kalla ichi gipertenziyasiga olib keladi va u uz navbatida miya ichi patologiyasini kuchaytiradi. SHikastlanishdan ancha vakt utgandan sung, miya koplamlarining distrofik uzgarishlari - tukimalar nekrozi rivojlana boshlaganda, miyaga tahsir etuvchi patologik tahsirning yangi yullari xosil buladi: yumshok tukimalar nekrozi xosilalari konga surilib infektsiya tarkalishiga va intoksikatsiyaga olib keladi. Bu esa uz navbatida boshning uzok sikilishi bemorlariga xos bulgan, umum organizm intoksikatsion komplekslarning kelib chikishiga sabab buladi. Bu sindrom bosh miya shikastining ogirligiga tugri kelmaydigan es-xushning ancha chukur va uzok vaktga yukolishida, nafas ritmining buzilishida va kiyinligida, 39-40 gacha tana xarorati kutarilishida, darmonsizlikda, kayta-kayta kusish va kungil aynashida kurinadi. Boshning uzok vakt sikilishi natijasida kelib chikadigan umumiy intoksikatsiya simptomlari 3-5 sutkaga kelib, uzining eng yukori nuktasiga yetadi va 9-20 sutkalardan boshlab sunishni boshlaydi, bunda boshning nekroz bulgan tukimalari bilan chegarasida demarkatsion chiziklar paydo buladi. Boshning uzok vakt sikilishida kalla suyaklarining shikastlanganligini aniklashda kraniografiyaning axamiyati katta. Lekin diagnostikada asosiy usul - bu kompg’yuter tomografiyadir. Uning yordamida bir vaktning uzida yumshok tukimalarni kurib, xam ularni baxolash mumkin - shishning tarkalganligi, adenonevrotik gematomalar va x.k.; kalla suyaklari - bir-ikki tomonlama sinish yoki kuplab sinishlar, chizikli yoki botik sinishlar va x.k.; xamda miyaning shikastlanish xarakteri - lat yeyish uchoklari, miya shishi, miyaning sikilishi. Bosh miya shikastlarining diagnostikasi: agar bemor xushida bulsa, shikastlanishning sabablarini, kelib chikish mexanizmani tulik aniklash kerak, chunki shikastlanish insulg’t, epileptik tutkanok va boshkalar natijasida bulishi mumkin. Kup xollarda bemor amneziya sababli shikastlanishning kelib chikishini eslay olmaydi. Bemor boshini, shikastlanish alomatlarini kidirish maksadida, dikkat bilan kuzdan kechirish lozim. Surgichsimon usimta soxasidagi kontalashlar piramida suyagi singanligidan dalolat beradi. Kuz kosasi kletchatkasiga ikki tomonlama kon kuyilish (ochki simptomi) kalla suyagi asosi singanligini kursatadi.Undan tashkari kulok yoki burundan kon va likvor okishi kuzatiladi. Kalla suyagi uzagining sinishida perkussiya aloxida tovush - "tuvakning darz ketishi" tovushini beradi. Nevrologik tekshiruv es-xushning darajasini, nutk buzilishlarining darajasini, korachiklar kattaligi va ularning yoruglikka reaktsiyasini, kul va oyoklarning kuchini, tutkanoklarni aniklashga imkon beradi. Bosh miya shikastlarining diagnostikasida exoentsefalografiya, rentgenografiya va kompg’yuter tomografiya aloxida axamiyat kasb etadi. Bosh miya shikastlarida davolash natijalari kupincha kasalxonagacha bulgan yordam kursatish sifatiga va bemorni kancha tez kasalxonaga yotkizishga boglik. Bosh miya jaroxati olgan bemorlarni maxsus neyroxirurgiya statsionariga kancha tez yotkizilsa, ularning xayotini saklab kolishga shuncha kup imkoniyat yaratilagan buladi. Kasalxonaga yotkizish tezligiga boglik boshka bunday shikastlanish turini topish mumkin emas. Agar utkir miya ichi gematomasini, shikastlanishdan sung birinchi 4 soat mobaynida operatsiya kilinganda, 30% bemor xayotdan kuz yumdi; xuddi shu operatsiya ancha kech amalga oshirilganda 90% ulim kuzatildi. SHuning uchun tez yordam kursatish xizmati bemorlarni tez fursatda, shikaslanishning birinchi soatlarida, neyroxirurgiya kasalxonasiga olib kelmasa, u uz vazifasini yaxshi bajaryapti deb bulmaydi. Kup mamlakatlarda bosh miya shikasti olganlar vertolet yordamida transportirovka kilinadilar. SHikastlanish yuz bergan joyda eng avval nafas yullarining utkazuvchanligini tahminlashga karatilgan birinchi yordam kursatilishi kerak. Gipoksiya bilan birga, bosh miya shikastlanishi asoratlaridan yana biri organizmda karbonat angidrid gazining tuplanishi - giperkapniya xolati yuzaga keladi. Uni oldini olish uchun maska orkali giperventillyatsiya kilish maksadga muvofik bulmaydi. SHikastlanganlar transportirovka vaktida 100%li kislorod bilan nafas olishlari kerak. Bosh miya shikastlanishining urta darajasida kiska muddatli ishemiya, gipoksiya yoki gipotoniya ortga kaytarib bulmaydigan uzgarishlarga olib kelishi mumkin. SHuning uchun bir vaktning uzida shikastlanganlarga eritmalar tomirlarga kuyiladi. Kon okishini tuxtatish uchun kattik boglam kuyiladi. Kasalxonaga yotkizishga es-xushining yukotilishi, amneziya, uchokli nevrologik simptomlarning borligi, kalla suyaklarining ochik sinishlari, burun va kulokdan kon yoki likvor okishi, epileptik tutkanoklar kursatma buladi, xamda bosh ogrigiga shikoyati bulgan bemorlar kiradi. Engil bosh miya shikastlanishida - bosh miya chaykalishida va bosh miyaning yengil darajada lat yeyishida - simptomatik terapiya: analg’getiklar, sedativ moddalar, uyku buzilishida uxlatuvchi dori moddalari kullaniladi. Bosh miya chaykalishida - 3-5 kun yotok rejimi, kasalxonada 3-4 kungacha yotish tavsiya kilinadi. Bosh miyaning yengil darajada lat yeyishi - 5-7 kun. Bosh miya lat yeyishining urta va ogir darajasi bulgan shikastlanganlar kasalxonada uzokrok 3-4 xaftagacha davolanadilar. Bosh miya lat yeyishining urta va ogir darajalarida kalla ichi gipertenziyasini kamaytirish maksadida degidratatsion terapiya - diakarb, laziks kaliy tuzlari bilan, tutkanokka karshi moddalar - fenobarbital, benzonal, desensibilizatsiya moddalari - suprastin, dimedrol, tavegil kullaniladi. Oxirgi yillarda bosh miya shikastini davolashda nootrop moddalar keng kullanilmokda. Ular bosh miyada moddalar almashinuvini yaxshilaydilar. Bunday moddalarga piratsetam, nootropil, entsefabol va boshkalar kiradi. Agar miya sikilishi belgilari, xamda exoentsefaloskopiya mahlumotlariga kura urta strukturalarning siljishi bulmasa, diagnostika va davolash maksadida albatta bosimini ulchash bilan lyumbal punktsiya utkaziladi. Bosim suv ustunining 200 mm dan yukori bulsa, degidratatsiya utkazish lozim. TSerebrospinal suyuklikda kon aniklansa kon tuxtadigan moddalar belgilanadi. Psixomotor kuzgalishlar va tutkanoklar seduksen yoki relanium bilan bostiriladi. Bosh miyaning ochik shikastlanishlarida antibiotik va boshka moddalar buyuriladi. Komada yotgan bemorlarga intubatsiya kilinadi, bir vaktning uzida vena tomirlariga kon, plazma, oksil preparatlari buyuriladi. Miya sikilishi belgilari bulmagan bemorlarga reanimatsiya bulimida giperventillyatsiya rejimida sunhiy upka ventillyatsiyasi va miya shishi, xamda miya gipertenziyasini pasaytirish maksadida degidratatsion terapiya buyuriladi. Bosh miyaning funktsional faolligini tiklash maksadida nootroplar, tomir preparatlari (kavinton, sermion, eufillin), proteinazalar ingibitorlari (kontrikal, gordoks) va boshkalar kullaniladi. Agar bemorda bosh miya sikilishi belgilari bulsa, u jarroxlik amaliyotga yuboriladi. Miya ichi gematomalarini olib tashlash uchun 3 xil operatsiya turi kullaniladi: 1. Suyak plastik trepanatsiyasi - gematoma ustida bajariladi. Bu usul, asosan, utkir osti va surunkali gematomalarda, juda kam xollarda utkir gematomalarda kullaniladi. 2. Rezektsion dekompressiv trepanatsiya. U dekompressiya 6x8 va 8x10 sm kattaligida trepanatsion oyna tashkil kilish uchun kullaniladi. 3. Surunkali subdural gidroma va surunkali gematomalarni bir yoki ikki frezali teshik orkali olib tashlash. Bu usul kariyalarda va bakuvvat bulmagan bemorlarda kullaniladi. Bu operatsiyaning asosiy sharti subdural bushlikni drenajlashni tahminlashdir. Operativ yordamning axamiyati katta bulsa xam, lekin u bosh miya shikastini davolashda fakat bir boskichni tashkil kiladi, xolos. Adekvat medikamentoz terapiyaning axamiyati xam unikidan kam emas. Ogir bosh miya shikastini davolashda individual parvarish katta axamiyat kasb etadi. Parvarish yotok yaralarini va zotiljamni oldini olishga karatiladi (urinda bemorni yon tomonlariga ugirish, vibromassaj, terini parvarish kilish, gorchichniklar kuyish, traxeya sanatsiyasi va boshkalar). Bosh miya shikastining asorati va natijalari kupchilik xollarda bemorning yoshiga boglikdir. Masalan, ogir bosh miya jaroxatida 20 yoshdan yosh 25% bemor olamdan utadi 55 yoshdan yukori yoshdagilar 70%ni tashkil kiladi. Xatto yengil va urta ogirlikdagi bosh miya shikastlarining xam asoratlari uzi xakida bir necha oy va yil utgandan keyin xam bildirishi mumkin. Posttravmatik sindrom deb ataluvchi sindrom bosh ogrigi, bosh aylanishi, darmonsizlik, kayfiyatning pasayishi, eslash kobiliyatining buzilishi bilan xarakterlanadi. Bu xolatlar keyinchalik, ayniksa kariyalarda, nogironlikka olib kelishi mumkin. Reabilitatsiya tadbirlari davolash fizkulg’turasini, fizioterapiyani, nootroplar, kon-tomir preparatlari, tutkanokka karshi preparatlar, darmon dorilar kabul kilishni kuzda tutadi. Davolash natijalari kupincha tibbiy yordamni shikast olingan yerda va kasalxonada uz vaktida tugri kursatilishiga boglik.
2.bemordan tugri anamnez yigishni urganish,obektiv va klinik tekshirishlarni urganish, 3.bosh miya usmasi bor bemorlar uchun xos klinik belgilar TALABALAR UCHUN METODIK KURSATMALAR 2.1.muammo:bosh miya usmasi bor bemorlarning tekshirish usullarining uziga xosligi 2.2.muammo osti 1.bosh miya usmasi bor bemorlarni shikoyatlarini aniklash 2.bemordan tugri anamnez yigish 3.bosh miya usmasi bor bemorlarni klinik va obektiv tekshirish usullari 4.bosh miya usmasi uchun xos klinik belgilar 2.3.xal kilish algoritmi 1.shikoyat 2.anamnez analizi 3.kurig analizi 1.asosiy diagnostikani tanlash: SHunga asosan -subektiv tekshirish usullari:bemorning shikoyatlarini aniklash,kasallikning boshlanish vakti va kechish davomiyligi,usmani kechish mexanizmi. -obektiv tekshirish usullari:instrumental tekshirish usullari-obzor kraniografiya,rentgen kontrast metod usullari,kt yoki mrt. -kushimcha tekshirish usullariga laborator,elektrofiziologik va rentgenografik,diagnostik punktsiya,biopsiya.
5. Mahlum bir muammo yechimiga kelish. -zarur bo`lganda davolash -shoshilinch yordamni ko`rsatish Amaliy vaziyatni ҳal qilish va analiz qilish bo`yicha mustaqil ishlashga yo`riqnoma Vaziyat analizi listi
Keysni xal kilish varianti –keysolog bilan
UKUV TALIMINING TEXNOLOGIK KARTASI
Keys bilan ishlovchilarni baxolash jadvali
2,0-2,5 ball-,,alo,,1,5-2,0 ball ,,yaxshi,, 1,0-1,5ball konikarli 1,0baldan past-konikarsiz Download 50,44 Kb. Do'stlaringiz bilan baham:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish