Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

XVI.4. Momaqaldiroq, chaqmoq, do'l, qurg'oqchilik va 

boshqa tabiat hodisalari 

 

Momaqaldiroq

—quyuq  yomg'ir  bulutlari  va  bulutlar  bilan  yer 

o'rtasida  hosil  bo'ladigan  katta  elektr  zaryadlarining  to'qinishi  natijasida 

chaqmoq  chaqib,  guldirash  bilan  o'tadigan  tabiat  hodisasi  hisoblanadi. 

Bunda  kuchli  jala  quyishi  kuzatiladi,  ko'pincha  do'l  yog'ishi  mumkin, 

bunda  shamolning  katta  kuch  bilan  esishi  bo'ron,  quturgan  bo'ron  va 

aylanma  bo'ronlarni  hosil  qiladiki,  bular  suv  toshqinlariga  va  sellar 

kelishiga  sababchi  bo'ladi.  Momaqaldiroqlar  paydo  bo'lishi  birinchidan, 

quruqiiklar ustida suzayotgan bulutlar va yer o'rtasida konveksiya asosida, 

ko'pincha  peshindan  keyingi  vaqtlarda  va  ikkinchisi  atmosfera 

frontlarining issiq va sovuq frontlar qo'shilgan vaqtda, aksariyat kechalari 

hosil  bo'lishi  mumkin.  Buning  birinchisini  massa  ichkarisida  hosil 

bo'ladigan,  ikkinchisini  bulutlar  qo'shilishidan  hosil  bo'lganlari  frontal 

momaqaldiroqlar deb yuritiladi. 

Mornaqaldiroqlar  7—15  km  balandlikda  yig'ilgan  quyuq  bulutlar 

qatlamida,  uning  harorati  —15—20  °C  dan  kam  bo'lgan  holatda  vujudga 

keladi.  Bu  bulutlar  nihoyatda  sovigan  tomchilar  va  muz  kristallaridan 

tashkil topgan bo'ladi. Momaqaldiroq hosil qiluvchi bulutlarda jamlangan 

potensial  energiya  1013—1014  J  ni,  ya'ni  megatonnali  termoyadro 

portlashidan  hosil  bo'ladigan  energiyaga  teng  bo'ladi.  Chaqmoqlar 

chaqishini  ta'minlayotgan  bulutlarda  yig'ilgan  elektr  zaryadlari  10—100 

Kl  ga  teng  bo'lib 1—  10  km  masofaga  cho'zilgan  bo'ladi  va  bu  zaiyadlar 

hosil qilgan tok kuchi 10—100 A ga boradi. Momaqaldiroq hosil qiluvchi 

bulut markazidagi elektr kuchlanishi (1—3)xl05 V/m dan ham ortiq bo'lib, 

bulutning  elektr  o'tkazuvchanligi,  atrofdagi  atmosferaga  nisbatan  100 

---

 

 

310 

marta katta bo'ladi.