Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

Uyurma  bo'ronlar

.  Momaqaldiroq  hosil  qiluvchi  bulutlar  paydo 

bo'lganda  pastdan  yuqoriga  qarab  yo'nalgan  bahaybat  yengsimon  yoki 

---

 

 

308 

xartumsimon 

havo 

harakati 

paydo 

bo'ladi, 

uning 

markazi 

siyraklashtirilgan  havo  bosimiga  ega  bo'ladi  va  u  yer  yuzasiga 

yaqinlashganda  uning  asosi  30  m  va  balandligi  800—1500  m  bo'lgan 

bahaybat  aylanuvchi  voronkaga  o'xshash  havo  harakati  vujudga  keladi 

hamda  40—60  km  masofaga  harakatlanib  boradi.  Uning  markazidagi 

bosimning  siyraklashishi  shunday  kattaki,  uning  yo'lida  uchragan 

qurilmalar o'z ichki bosimlari natijasida portlab ketishi mumkin. 

Uyurma  bo'ronlar  hayron  qolarli  darajada  katta  havo  harakati 

tezligiga  ega  bo'ladi,  ba'zi  hollarda  uning  tezligi  tovush  tezligidan  ham 

oshib  ketishi  mumkin.  Uning  so'rish  kuchi  shunday  kattaki,  yo'lida 

uchragan  binolami  o'z  o'qi  bo'ylab  aylantirib  yuborishi,  daraxtlarni  ildizi 

bilan  sug'irib  olishi,  binolar  tomini  olib  ketishi  mumkin.  Yo'lida  uchrab 

qolgan narsalarni, hattoki hayvonlar va odamlarni ham bir necha kilometr 

masofaga  ko'chirib  borishi  mumkin.  Yo'lida  uchragan  suv  havzalari  va 

ko'llarni  suvini  va  undagi  o'simlik  hamda  hayvonot  dunyosini  butunlay 

so'rib  olib,  juda  katta  masofalarga  eltib  tashlashi  mumkin,  ba'zi  narsalar 

bir necha muddat o'tgandan keyin yomg'ir bilan birga yog'ishi mumkin. 

Uyurma  bo'ronlarning  veitikal  ko'tariladigan  turlari  ham  bo'ladi. 

Ular  yuqorida  aytib  o'tilganidan  farqi  shuki  birinchisi  momaqaldiroqli 

bulutlardan hosil bo'lsa, bunisi butunlay bulutsiz ochiq havoda ham paydo 

bo'ladi  va  butunlay  mustaqil  pastdan  tepaga  qarab  harakatlana  boshlaydi. 

Ularning  so'rib  ko'tarib  ketayotgan  narsasining  turiga  qarab  changli, 

qumli, olovli va qorli turlari bo'ladi. 

Dovullar,    bo'ronlar  va  uyurma    bo'ronlar  oqibatlarini    tugatishda 

quyidagi ishlar bajariladi: tabiiy ofat yuz beigan rayonga olib boriladigan 

yo'llar  va  ko'priklar  tuzatiladi;  undan  keyin  injenerlik  qutqarish  ishlari 

amalga  oshiriladi  bunda  bosib  qolgan  va  buzilib  tushgan  vayronalar 

orasidan 

jabrlanganlarni 

qutqazib 

oladi, 

yong'inlarni 

o'chiradi, 

jabrlanganlaiga suv, oziq-ovqat va kiyim-boshlar bilan ta'minlaydi. Undan 

keyin  buzilgan  joylarni  tartibga  keltirish  ortiqcha  narsalardan  tozalash, 

buzilgan joylar orasidagi yo'llar tiklanadi. Bo'ronlar ta'siridan zararlangan 

binolar  aniqlanadi.  Bo'ron  keltirib  chiqaigan  tepalar  va  boshqa  qurilish 

konstruksiyalar  bo'laklaridan  o'tadigan  yo'llar  tiklanadi.  Turar  joylar, 

korxonalar  va  suv  bilan  ta'minlash  vositalari,  skladlar  va  boshqa  hayot 

faoliyati  uchun  zarur  bo'lgan  obyektlar  tekshirilib,  yaroqliligi  aniqlanadi. 

Elektr  ta'minoti  va  aloqa  vositalari  tiklanadi,  kommunal  —  xo'jalik 

obyektlarining  ishlash  imkoniyati  tiklanadi.  Ishdan  chiqqan  va  yiqilishi 

mumkin  bo'lgan  binolar  buzib  tashlanadi.  Undan  keyin  kundalik  hayot 

faoliyatini tiklashga qaratilgan ishlar bajariladi. 

---

 

 

309 

   Bo'ronlarning  qanday  xili  bo'lishidan  qat'i  nazar,  ulardan  asosan 

aholini,  uy  hayvonlarini  va  moddiy  boyliklarni  saqlab  qolish 

qutqaruvchilarning 

va 

boshqa 

favqulodda 

hodisalar 

sohasida 

ishlovchilarning  asosiy  va  bosh  vazifasi  hisoblanadi.  Aholini  bu  kabi 

tabiiy ofatlardan saqlashning asosiy imkoniyati ularni bu xavfdan xabardor 

qilish  va  imkon  boricha  ularni  xavfsiz  oldindan  tayyorlangan  joylarga 

yuborish,  mustahkam  qurilgan  podval  va  yerto'lalarda  saqlanish 

kerakligini  oldindan  tayinlash  kerak  bo'ladi.  Bo'ronlar  bo'lishini  oldindan 

aytib  berish  hozirgi  zamon  obi-havo  xizmati  xodimlarining  qo'lidan 

keladi.  Buning  uchun  yerning  sun'iy  yo'ldoshlari  orqali  olingan 

ma'lumotlar ham bularning aniq ishlash imkoniyatini beradi.