455
bir tarafdan foydalanuvchilarning sub`ektiv sezgilari bilan, ikkinchi
tarafdan u yoki bu ishlab chiqarish faktorlarining turli xil reaktsiyalarini
izlash bilan tasdilanayapti.
Kompyuterlarda ishlash birinchi navbatda ekrandagi tasvirni
qo’lyozma yoki bosma materiallar matnini ajratish, mashina yozuvi,
grafika ishlari va boshqa operatsiyalarni birgalikda o’zlashtirish bilan
bogliq bo’lib, ko’zni toliqishiga olib kelishi yaltirash, lipillash va boshqa
shu kabi ekran ko’rish parametrlarining, xamda hona muhitining
o’zgarishlari bilan kuchayadi.
Bu ish diqqatni yuqori kontsentratsiyasi, ko’rish noqulayliklari,
berilgan
vazifaning
sifatiga
javobgarlik
kabi
zo’riqishning
psixoemotsional darajasini yuqoriligi bilan xarakterlanadi. Katta xajmdagi
axborotni qayta ishlash, murakkab masalalarni yechish ko’pincha vaqt
tig’izligi bilan bog’liq bo’lib, aqliy va asabiy zo’riqishning kuchayishini
talab qiladi. Bundan tashqari qimirlamay bir xil o’tirish turli gurux
muskullarni zo’riqishiga, klaviaturadagi bir xil xarakatlar esa qo’lning
butin va muskullarida shamollash jarayonini rivojlanishiga olib keladi.
mq:
Keltirilgan faktorlar shuni ko’rsatadiki, xususiy komp'terda doimiy
ishlash toliqishga olib keladi, u rivojlanish darajasi bo’yicha boshqa
faoliyatlar ichida ikkinchi o’rinni egallaydi (birinchisi-avtobus xaydash).
Bolalarni va o’smirlarni gigienasi soxasidagi yaqindagi tekshiruvlar
ko’pgina o’quvchilarning informatika darsidan so’ng ishlash qobiliyati
ikki marta, uchdan bir qismida esa ko’zning o’kirligi pasaygan.
VDT bilan bir xaftada kamida bir kun ishlovchi 1025 kishini
so’rovidan shu ma`lum bo’ldiki, 74 % - ko’zini charchaganini, 31 % -
ko’zini o’tkirligi pasayganini, 39 % -asabi taranglashganini, 16 % -
umuman sog’ligi yomonlashganini qayd etdilar.
Bir necha davlatlar, misol uchun GFR operator kasbini xavfli
kasblar qatoriga kiritgan.. AKDTTda ancha vaqtdan beri bu kasb ish
sharoitining zararligi tufayli nufuzsiz bo’lib qoldi.
Videoterminallar bilan ishlash xususiyatlari: ko’rish organlariga
yuqori talabchanlik, asabiy zo’riqishlar, ish xarakterining bir zayildaligi,
badanning ish xolatini majburiyligi, xamda zararli ishlab chiqarish
faktorlari, birinchi navbatda displeini elektron-nurli trubkasining
elektromagnit nurlanishi turli xil kasalliklarni shakllanishiga yordam
berdi.
Misol tariqasida Kentukki universitetining (AQSH) tibbiyot
profilaktikasi va atrof-muhitni sog’lomlashtirish kafedrasi tomonidan 1000
456
operatorni anketalashtirish natijalarini keltirish mumkin: VDT operatorlari
VDTdan foydalanmaydigan operatorlarga nisbatan ko’pincha ko’rishni
zaiflashishidan, bosh og’rig’idan, ko’rak muskullarining og’rishidan
qiynaladilar. Ularda ish jarayonida toliqish va asabiy zo’riqish sezilib,
tungi uyqudan so’ng xam yetarlicha charchog’i bosilmaydi.
Gigiena va mexnat Muhofazasi ilmiy-tekshirish instituti (Osaka sh,
Yaponiya) mutaxassislari 3148 dan 1700 tasi VDT bilan kuniga 4 soat
ishlaidigan operatorlarni tekshiruvdan o’tkazdi. Deyarli barchasi ko’zini
toliqishidan shikoyat qilgan.
Shveytsariya
kredit
banki
tomonidan
800
operatorlarni
anketalashtirishi
ko’rishni
bo’zilganligini,
bosh
og’rig’i,
elka
muskullaridagi og’rig’i, bir xildagi ish xarakteridan toliqish yuzaga
kelishini ko’rsatdi.
Operatorlarning ko’rsatgan shikoyatlarini jamlaganda, VDT ekrani
oldida ish paytining yarmidan ortig’ida bo’luvchilarda yetakchi o’rinni, 62
dan 94 %, ko’rishni zaiflashuvi egallaydi. Bu birinchi navbatda ko’zning
charchashi (45 %), ko’zda qum borligi (31 %), qichishi, ko’zning
ifloslashuvidir (24 %). Buning ustiga og’riqlar ish vaqtining tugashiga
yaqin seziladi(46 %). Butun ish mobaynida VDT bilan band xodimlarda
VDT da 4-5 ishlaydiganlardan ko’rishni buzulishi 1,7 marta ortiq ekan.
E`tiborni VDT bilan ishlash mobayniga bo’ladigan shikoyatlarga
qaratamiz. Ko’rishni buzulishiga birinchi shikoyatlar 1,5- 2 soat uzluksiz
ishlagandan so’ng paydo bo’ladi. 2-2,5 soatdan so’ng uning o’sishi
kuzatiladi. Shu davr mobaynida bosh, ko’rak og’rishiga shikoyatlar orta
boradi, lekin ko’rishni buzulishidan shikoyatlar ustunligicha qolaveradi. .
Do'stlaringiz bilan baham: 
