Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

XV. 6. Yordamchi bino va yordamchi xonalar 

 

Sanoat  korxonalarining  yordamchi  bino  va  yordamchi  xonalari 

tarkibiga quyidagilarni kiritish mumkin: sanitar-maishiy xonalari; umumiy 

ovqatlanish  joylari;  sog'liqni  saqlash  bo'limlari;  maishiy  xizmat  qilish, 

konstruktorlik  xizmatlari;  o'quv  xonalari  (agar  kechki  yoshlar  bilim 

yurtlari bo'lsa); jamoat tashkilotlari joylashgan joylar va boshqalar. 

Bularni  me'yoriy  hujjatlarga  asoslangan  holda  sanoat  korxonasi 

yoniga qurilgan binolarda tashkil qilish tavsiya qilinadi. 

Yordamchi  bino  va  xonalarni  sanoat  korxonalari  asosiy  binolari 

tarkibiga  kiritish  ham  mumkin.  Lekin  bu  hollarda  sanitar-maishiy  va 

boshqa  xonalarning  holatiga  sanoat  zararliklari  ta'sirida  sanitar-gigienik 

sharoitni  yomonlashtirishni  oldini  olgan  taqdirdagina  ruxsat  etiladi. 

Bunday xonalar odatda tozalikka e'tibor berilib, yaxshi jihozlangan, devor, 

shift,  pol  kabi  qurilish  yechimlari  yaxshilab  pardozlangan  va  qoniqarli 

holatda saqlash imkoniyatini berishi kerak. 

Har  qanday  yordamchi  bino  eng  kamida  ikkita  yong'in  vaqtida 

odamlarni  chiqarib  yuborish  imkoniyatini  beradigan  eshik  yoki  darvoza 

bilan  jihozlangan  bo'lishi  va  bu  vositalar  iloji  boricha  qarama-qarshi 

tomonga o'rnatilishi kerak. Yordamchi xonalarning ichki hajm birliklarini 

belgilaganda  quyidagi  ma'lumotlarga  asoslaniladi.  Har  bir  qavatning 

balandligi  uning  yuzasi  300  m

2

  gacha  bo'lsa,  3,3  m  dan  kam  bo'lmasligi 

kerak.  Shu  qavatda  joylashtirilgan  xona  balandligi  2,4  m  dan  kam 

bo'lmasligi kerak. 

Agar shu qavatga ovqatlanish, yig'ilish zallari joylashtirilib maydoni 

300  m

2

  gacha,  umumiy  qavatning  60%  qismidan  ko'prog'ini  egallasa, 

uning balandligi 3,6-4,2 m qilib belgilanadi. 

Ayrim xonalarning balandligi ularda bajariladigan ish turiga binoan 

belgilanadi.  Masalan,  ma'muriyat  xonalari  boshqaruvchi  shaxslar  uchun 

belgilangan  xonalar,  jamoat  ishlarini  bajaruvchilar  uchun,  fizkultura 

mashqlarini bajarish, o'qish, o'qitish, xavfsizlik texnikasi xonasi, sexda ish 

---

 

 

284 

boshqaruvchilar  uchun  xonalar  va  boshqalar.  Bu  xonalarning  umumiy 

balandligi  3  m  atrofida  va  maydonlari  ma'muriy  xonalarda  har  bir 

ishlovchi  uchun  4  m

2

,  chizmakashlik  ishlarini  bajaruvchilar  uchun  6  m 

miqdorda belgilanadi. 

Ma'muriy  binolarning  qurilishiga  qo'yiladigan  talablar  ularni  zavod 

hududining  chekkarog'ida  bir  necha  qavatli  qilib  qurish  imkoniyatini 

beradi.  Agar  bunday  imkoniyat  bo'lmasa,  sexlar  yonida  bo'sh  qolgan 

maydonlarga qurish mumkin. 

Ma'muriy  binolarga  kunning  yorug'  vaqtlarida  tabiiy  yorug'likning 

iloji  boricha  ko'proq  vaqt  ta'minlanishini  ko'zda  tutish  kerak.  Chunki  bu 

binolarda  joylashtirilgan  dam  olish,  tibbiyot  xizmati  ko'rsatish,  ayollar 

uchun  bola  emizish,  o'quv  va  maishiy  dam  olish  xonalari  joylashtirilgan 

bo'ladi. 

Sanitar-maishiy  xonalar  qatoriga  garderoblar,  dush  xonalari, 

xojatxonalar,  yuvinish  xonalari,  ish  kiyimlarini  zararsizlantirish,  ish 

kiyimlarini  quritib,    changdan  tozalash,    ayollar  shaxsiy  gigienasi  uchun 

mo'ljallangan  xonalar,  shuningdek,  ayollarga  bola  emizish  uchun 

mo'ljallangan xonalar kiradi.      

 Shuningdek,    sanoat korxonasi   hududida   mehnat   qilayotganlar   

uchun      qish      kunlari  asinish  xonalari  tashkil  etiladi.    Bu  xonalar  sanoat 

korxonasi  yoniga  ijoylashtirilgan  yordamchi  binolarda  bo'lsa  ham,    

albatta  isitilishi,  agar  ayrim  joylashgan      binoda      bo'lsa,        asosiy      ish 

joyiga  o'tish  yo'llari  bilan  ta'minlangan  va  bu  o'tish  joylari  isitiladigan 

bo'lishi kerak. 

Maishiy  xonalar,  albatta  tabiiy  yorug'lik  yordamida  yoritilishi  va 

o'tish joylarida tabiiy yorug'lik tushishi ta'minlanishi va umuman tabiiy va 

sun'iy shamollatish vositalariga ega bo'lishi kerak. 

 

Garderob  xonalarda,  hojatxonalarda,  shuningdek,  dush  va  yuvinish 

xonalarida  suv  bilan  yuvib  tozalash  imkoniyatini  beradigan  plitkalar 

yotqizilgan  pol  bo'lishi  tavsiya  etiladi.  Ayollar  shaxsiy  gigiena  xonalari 

ham  shunday  qilingani  ma'qul.  Ularni  rangli  yoki  ochiq  rangli  plitkalar 

bilan jihozlash yaxshi natija r beradi. Devorlar 1,8 m balandlikda oq rangli 

plitkalar bilan jihozlash, ularni suv bilan (shuningdek, issiq suv bilan ham) 

yuvib  tozalash  imkoniyatini  beradi.  Shiftlarni  yog'och  materiallar,  ba'zi 

hollarda  plastmassa  materiallar  bilan  jihozlanadi.  Bu  esa  shiftdan  suv 

tomchilari  tomishini  oldini  oladi.  Shiftlar,  odatda,  moyli  bo'yoqlar  bilan 

ochiq rang beradigan qilib bo'yaladi. 

Ish  va  uy  kiyimlarini  saqlash  uchun  garderoblar,  hojatxonalar, 

yuvinish  va  dush  xonalari  erkak  va  ayollar  uchun  ayrim  holatda  tashkil 

---

 

 

285 

etiladi. 

Garderoblar  asosan  ish  kiyimlari,  uy  kiyimlari,  kishilik  va  maxsus 

kiyim-boshlar  uchun  mo'ljallanadi.  Garderoblarda  kiyimlar  yopiq  holatda 

(qo'llash  asosida)  yoki  ochiq  holatda,  ya'ni  kiyimlar  maxsus  ilgichlar 

yordamida osib qo'yilgan holda saqlanishi mumkin. 

Garderoblar  hamma  sanoat  korxonalarida  o'z-o'ziga  xizmat 

ko'rsatish tartibi joriy qilingan. 

Har  xil  kiyimlarni  saqlash  uchun  turlicha  shkaflar  tashkil  qilingan. 

Bunda asosan har tomonlama berk, faqat oldi tomoni, yoki butunlay ochiq, 

yoki  qulfsiz  eshikchali,  yoki  qulfli  eshikchalar  o'rnatilgan  bo'lishi 

mumkin. Bunday shkaflarning bo'yi 165 sm, chuqurligi 30 sm va eni 25-

40 sm atrofida tashkil etish tavsiya etiladi. 

Bunday shkaflarning soni ishchilar soniga teng bo'lishi kerak. Agar 

yopilmaydigan  uzun,  bo'linmagan  garderoblar  tashkil  qilingan  bo'lsa, 

bunda  ularga  ilinishi  kerak  bo'lgan  ish  kiyimlar  soniga qarab  belgilanadi. 

Bunda har bir metr masofaga 6-8 ilgich joylashadi deb hisoblanadi. 

Dush xonalari garderoblar joylashgan joyga yonma-yon joylashtirish 

kerak.  Dush  xonalarini  tashqi  devorga  taqab  qurishga  ruxsat  berilmaydi. 

Ochiq dush  xonalari 0,9 x 0,9  m, bekiladiganlari esa  1,8 x 0,9  m bo'lishi 

kerak. Dush xonalari dush setkalari va sovun qo'yish tokchalari, suv ta'sir 

qilmaydigan  pardalar  bilan  ta'minlanadi.  Dush  xonalari  oldida  maxsus 

kiyim almashtirish joylari tashkil qilish kerak. 

Hojatxonalar  boshqa  sanitar-maishiy  xonalardan  farqli  o'laroq,  sex 

joylashgan binoning o'zida joylashtirishga ruxsat etiladi. 

Ular ish joylaridan 75 m dan uzoq bo'lmasligi kerak. Agar hojatxona 

sanoat  korxonasi  hududida  joylashgan  bo'lsa,  umumiy  ish  joylaridan  150 

m  dan  uzoq  bo'lmasligi  kerak.  Agar  sanoat  korxonasi  ko'p  qavatli 

binolardan  tashkil  topgan  bo'lsa,  hojatxonalar  har  qavatda  bo'lishi  kerak. 

Hojatxonalardagi  xonalar  soni  ishchilar  soniga  qarab  belgilanadi.  Bunda 

15 ishchiga bir xona tartibida joylashtiriladi. 

Yuvinish  xonalarini  kishilik  kiyim  garderoblari  joylashgan 

xonalarga yondash qilib ta'minlash kerak. Umuman ba'zi bir bajariladigan 

ishlarning  tavsifiga  qarab,  yuvinish  joylarini  ish  joylari  yaqinida  tashkil 

etishga ruxsat etiladi. 

Umumiy yuvinish joylariga o'rnatilgan kranlar soni ishchilar soniga 

qarab,  ya'ni  erkaklar  uchun  3-15  kishiga,  ayollar  uchun  3-12  kishiga  bir 

kran hisobida ta'minlanadi. 

 

 

---

 

 

286 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

287 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

XVI bob