Kesish elementlari va keskich kesuvchi qismining geometrik parametrlari

Erkin va noerkin kesish. Keskichga nisbatan qirrindining kUchishga qarab erkin kesish va noerkin (murakkablashgan) kesishlarga ajratiladi. erkin kesishda qirindi bitta tugri chiziqli kesuvchi qirra yordamida kesiladi va uning qismlari bir yunalishda kuchiriladi(shakl-7,a). Noerkin (murakkablashgan) kesishda qirindi kesuvchi qirralarning turli bUlimlari yordamida kesib olinadi va uning qismlari turli yUnalishda kUchishga intiladi (shakl-7, b). Kesuvchi asboblar yordamida deyarli xamma ishlov berish turlari noerkin kesimni namoyon etadi. Qirindi xosil bulish jarayonini soddalashtirish maqsadida erkin kesish sxemalariga murojaat etib Urganiladi.



Qirindi kUchishning yUnalishi kesuvchi qirraning kesish xarakatiga nisbatan joylashishiga xam bog’liq buladi. Kesuvchi qirraning kesish tezligi vektoriga perpendikulyar bulishini tugri chiziqli (ortogonal) kesish deb ataladi (shakl-7 a,b). Bunda qirindi tekis spiral kurinishda buladi.
Qiya (qiyaburchak) kesishda kesuvchi qirra kesish tezligi vektoriga perpendikulyar bUlmaydi, qirindi vintli spiral kurinishda buladi (shakl-8).
Keskichning geometrik parametrlari keskichni charxlash burchaklari. Keskich ishchi qismida oldingi - 1, asosiy - 2 va yordamchi - 3 ketingi yuzalar, asosiy - 4 va yordamchi - 5 kesuvchi qirralar va chUqqi-6 joylashgan buladi (shakl-9). Keskichni ishchi yuzasi va kesuvchi qirralarining fazoviy joylashishini aniqlovchi burchaklar uning geometrik parametrlarini yoki geometriyasini tashqil etadi.

P assiv xolatda (sta-tistik burchaklar, charxlash burchaklari) va aktiv xolatda (kinematik burchaklar, ishchi burchaklar) keskichni geomet-rik parametrlari xaqidagi tushunchalar mavjuddir. Bun-day tushunchalarni kiritishda kupchilik ishlov berish tur-lari statik va kinematik geo-metriyali kattaligi buyicha farqlanishi bilan bog’liq buladi.

Keskichni statik bur-chaklari uni tayyorlashda va charxlashda foydalaniladi. Kinematik burchaklar kesish jarayonida amalga oshiriladi.
Keskichning burchakla-rini aniqlash uchun ikkita koordinata (I va II) va ikkita kesuvchi (III va IV) tekis-liklaridan foydalaniladi (shakl-10). Koordinata tekisligi (I) bUylama (S_bUy) va kundalang (S_kUn) surishlarga parallel qilib Utkaziladi. Bu tekislikni asosiy tekislik deb yuritiladi. Koordinata tekisligi (II) asosiy kesuvchi qirradan Utib, asosiy tekislikka pependikulyar buladi.

Kesish yuzasi vintli yuzani tashqil etadi. Bu Uz Urnida asosiy kesuvchi qirraga urinib Utadi va asosiy tekislikka perpendikulyar bulishi mumkin. Kesuvchi qirraning barcha nuqtalarida kesish tekisligi Uzining xolatiga ega. Bu xolat kesuvchi qirralarning Uzaro joylashishi va zagotovkaning aylanish Uqi va shu bilan bir qatorda zagotovkaning aylanish tezligi va keskichni surishning Uzaro munosabatidan iborat buladi.
Asosiy III va yordamchi IV kesuvchi tekisliklar, asosiy tekislikdagi, asosiy va yordamchi kesuvchi qirralar proektsiyalariga perpendikulyar Utkaziladi.
Asosiy tekislikda plandagi burchaklar Ulchanadi: -asosiy, ₁-yordamchi, -chUqqidagi burchak. Plandagi asosiy va yordamchi buchaklar, asosiy tekislikdagi kesuvchi qirralar proektsiyalari va surish yUnalishi orasida Ulchanadi. CHUqqidagi burchak esa asosiy tekislikdagi kesuvchi qirralar proektsiyalari orasida Ulchanadi.
Koordinata tekisligida (II) asosiy kesuvchi qirraning qiyalik burchagi-  Ulchanadi, bu kesuvchi qirra va keskichni chuqqisidan utgan asosiy tekislikka paralel tekislik orasidagi burchakdir (shakl-10). Burchak musbat, manfiy va nolga teng bulishi mumkin (shakl-11). Asosiy kesuvchi tekislikda oldingi burchak Ulchanadi (shakl-10). Bu keskichni oldingi yuzasi va keskichni chuqqisi asosiy tekislikka paralel tekislik. Ketingi burchak - asosiy keyingi yuza va II koordinata tekisligi orasidagi burchak. Utkirlik burchagi -oldingi va keyingi yuzalar orasidagi burchak, kesish burchagi -oldingi yuza va II koordinata tekisligi orasidagi burchak.



Asosiy burchaklar deb ataluvchi bu burchaklar quyidagi munosabatlar orqali bir-biri bilan bog’langan:
= -=+.
Oldingi burchak musbat va manfiy bulishi mumkin (shakl-12). IV tekisligida yordamchi ketingi burchak Ulchanadi. Bu burchak asosiy tekislikga perpendikulyar bulgan yordamchi kesuvchi qirra orqali utgan tekislik yordamchi ketingi yuza orasidagi burchakdir.

Ayrim xollarda bUylama V va kundalang VI kesuvchi tekisliklarda Ulchangan oldingi va keyingi burchaklar kattaliklarini bilish shart bulib qoladi. (shakl. 13). II tekislikka parallel va asosiy I tekislikga kundalang VII tekislikni Utkazamiz.

FK





IV

A, S,
F nuqtalar III, V, VI, tekisliklar bilan VII tekislikning kesib Utuvchi chizig’ida etadilar, V, D, K nuqtalar esa keskichni oldingi yuzasiga etadilar.

O S D uchburchagidan:

SD=SEDE tuzilgandan sUng bu erda SE=AV=OA tg (AVO uchburchagidan), DE= VEtg=AStg=OAtgtg (VDE va ASO uchburagidan) va OS = (ASO uchburchagidan) quyidagini tenglikni olishimiz mumkin: