Kerakli asboblar va matiryallar Tarozi toshi bilan Peknometr Toza suv quyilgan idish

---

Kerakli asboblar va matiryallar
1.
Tarozi toshi bilan
2.
Peknometr
3.
Toza suv quyilgan idish
4.
Tekshiriladigan qattiq jism(ohak tosh,osh tuzi,vahokazo)
5.
Termometr
6.
Filtir qog’oz
Ishning maqsadi
– qatiq jismlarning zichligi piknometr vositasida aniqlashni 
o’rganish. 
Qattiq jismni zichligini topishda keltirilgan piknometrdan 
Foydalaniladi Bunda yana shunga e’tibor berish kerakli 
Piknometrga suyuqlikquyish jiism solinganda suyuqlik piknometrga bo’ynidagi 
chiziqdan yuqoriga ko’tarilmasligi 
Kerak. 
Faraz qilaylik toza suv quyilgan peknometrning suvi bilan 
Birgalikda massasi 
, ichidagi toza suvning massasi 
bo’lsa, u holda M=
+
bo’ladi. Endi suvli piknometrga tekshirilayotgan qattiq jismni solamiz . Bunda 
qattiq jism suvning bir qismini siqib chiqaradi, uni shprits yoki pipetka yordamida 
olib tashlanadi. Piknometrning toza suv va qattiq bilan birlikdagi massasi 
bo’lsin. 
Agar qattiq jismning massasini m bilan, piknometr ichida qolgan suvning 
massasini 
bilan belgilasak, u holda 
=
+m+
bo’ladi. 
M
-
ayirma quyidagi ifodaga teng bo’ladi: 
M-
=
-
-m, 
bundan qattiq jism hajmiga teng hajmli suyuqlikning, ya’ni qattiq jism siqib chiqargan 

---

suyuqlikning massasi 
-
=
M +m
ga teng ekanligi kelib chiqadi. Binobarin, qattiq jismning egallagan hajmi quyidagicha 
bo’ladi: 
bunda 
- toza suvning muayyan temperaturadagi zichligi. 
Hajmning (1) formuladagi qiymatini (1) ifodaga qo’ysak, qattiq jismning zichligi 
quyidagiga tengdir 
(2) 
Qattiq jismning (2) formulayordamida hisoblangan zichligi taqribiy bo’ladi, chunki bu 
formulaga jismni havoda tortganda uning og’irligining kamayishi hisobga oluvchi 
tuzatma kiritilmagan. P ning haqiqiy qiymatini topishga imkon beradigan formulani 
keltirib chiqaramiz. 
Agar aytaylik P V tekshirilayotgan qattiq jismning haqiqiy massasi, 
qattiq jism 
siqib chiqargan havoning massasi, 
qattiq jismni muvozanatlovchi tarozi toshlari 
siqiq chiqargan havoning massasi 
toza suvni mmmuvozanatlovchi 
toshlar siqib chiqargan havoning massasi uchun bo’lsin, bunda 
-havoning zichligi. 
Qattiq jism havoda tarozida tortilganda quyidagi muvozanatlik sharti bajarilishi kerak: 
Bundan 
(3) 
Bu formulani suv uchun yozamiz: 

---

(4) 
(3) va (4) tengliklarni hadma-had bo’lib, 
Ni hosil qilamiz. 
Bundan 
(5) 
Ishchi formula hosil bo’ladi. 
Ishni bajarish tartibi 
1 Qattiq jismni m massasi tarozida 3-4 marta tortib olinadi. 
2 Piknometrga toza suv quyib, toza suv bilan piknometrning birgalikdagi M massasi 
tarozida 3-4 marta tortiladi. 
3 Toza suv quyilgan piknometrga qattiq jism siqib chiqargan suvning bir qismini olib 
tashlab (hajm o’zgarmas bo’lishhi kerak), piknometrning toza suv va qattiq jism bilan 
birgalikdagi M, massasi tarozida 3-4 marta tortiladi. 
4 
ning muayyan temperaturadagi va atmosfera bosimida mos keluvchi 
qiymatlarini jadvaldan yozib olinadi. 
5 O’lcchab topilgan va jadvaldan olingan kattaliklarning qiymatlarini (5) formulaga 
keltirib qo’yib, qattiq jism zichligini qiymati hisoblab topiladi. 
6 Jadvaldan foydalannib, zichlikning bu qiymati qaysi moddaga mansub ekanligini 
aniqlanadi. 
7 Masalani o’lchashdagi absalyut vaq nisbiy xatoliklar hisoblab aniqlanadi. 
Shu masalani 3 xil holatda ko’ramiz. 

---

Birinchi holat: m=3 bo’lgganda 
M=363 M,=365. 
Uchinchi navbatdagi 
Uchinmichichi ho’lat: