Kelib chiqishi yoki birlamchi ashyosi bo‘yicha

Transmission moylarning qovushqoqlik bo‘yicha sinflari

Qovushqoqlik sinfi	Kinematik qovushqoqlik, 100 ºC da, mm2/s (sSt)	Dinamik qovushqoqlik, 150 Pas dan oshmaydi, harorat, ... dan yuqori emas
9	7,0…10, 9	-45
12	11,0…13, 9	-35
18	14,0…24, 9	-18
34	25,0…41,0	–

ikkinchisi – raqamlar – ekspluatatsion xossalari bo‘yicha qaysi guruhga taalluqli ekanligini va 3 indeksi quyuqlashtirilganligini tavsiflaydi (4.1-jadval);

uchinchisi – kinematik qovushqoqlik sinfi (4.2-jadval).

Transmission moylarning qovushqoqligi, ekspluatatsion xossalari

va qo‘llanish harorati bo‘yicha klassifikatsiyasi

Qovushqoqlik sinfi		GOST 17479.2-85 va API bo‘yicha ekspluatatsion xossalar bo‘yicha					Qo‘llanishning harorat sharoitlari, ºC
GOST 17479.2-85 bo‘yicha	SAE 1306V bo‘yicha	TM-1 GL-1	TM-2 GL-2	TM-3 GL-3	TM-4 GL-4	TM-5 GL-5
		GOST 23652-79
		TS-14,5, AK-15	TEp-15, TSp-10EFO, TS	TSp-10, TAP-15V, TSp-15K	TSz-9gip, TSp-14gip	TAD-17i
6	–	–		TM-3-6	TM-4-6	TM-5-6	–65÷+15
9	75W	–	TM-2-9	TM-3-9	TM-4-9	TM-5-9	–60÷+25
12	80W/85W	–	TM-2-12	TM-3-12	TM-4-12	TM-5-12	–50÷+30
18	90	TM-1 -18	TM-2-18	TM-3-18	TM-4-18	TM-5-18	–35÷+35
34	140	TM-1 -34	TM-2-34	TM-2-34	TM-4-34	TM-5-34	–20÷+45
43	–	TM-1-43	TM-2-43	TM-3-43	TM-4-43	TM-5-43	–5÷+55

4.4-jadval

Transmission moylarga SAE talablari

Ko‘rsatkich	SAE bo‘yicha qovushqoqlik
	75W	80W	85W	90	140
Qovushqoqlik, 100 °C da, sSt:
minimal	4,1	7	11	13,5	24
maksimal	–	–	–	24	41

SAE va API bo‘yicha transmission moylarning belgilanishiga misollar:

1. 
   Norsi SAE 85W-90 API GL-5, bu yerda Norsi – firma nomi, 85W – past haroratdagi qovushqoqligi, 90 – 100 ºC dagi qovushqoqligi, GL – uzatmalar uchun moylovchi material, 5 – moy kategoriyasi;
   
2. 
   Teboyl SAE 10W-30 API CD/SF GL-4. Bu universal moy dvigatellarda (asosan dizellarda), transmissiyalarda va gidravlikada ishlatiladi.
   

4.5-jadval

Transmission moylar ekspluatatsiyasi kategoriyalari

API bo‘yicha kategoriya	Mineral moyda prisadka mavjudligi	Qo‘llanilishi jabhalari
GL-1	Prisadkasiz	Yuk avtomobillarining qo‘lda boshqariladigan uzatmalar qutilari
GL-2	Tabiiy yog‘ qo‘shilmalari	Chervyakli uzatmalar
GL-3	Tirnalishga qarshi prisadkalar	Qo‘lda boshqariladigan uzatmalar qutilari va orqa ko‘priklarning spiralsimon-konussimon uzatmalari
GL-4	Yuqori samarali tirnalishga qarshi prisadkalar	Qo‘lda boshqariladigan uzatmalar qutisi, ekspluatatsiyasi mo‘tadil sharoilarda bo‘lgan spiralsimon-konussimon va gipoidli uzatmalar
GL-5	Yuqoridagidek, faqat prisadkalari yanada samaraliroq	Gipoidli va boshqa turdagi uzatmalar mo‘tadil va og‘ir ish sharoitlarida. Qo‘lda boshqariladigan uzatmalar qutisida foydalanish mumkin

14. Гидравлик мойлар (ишчи суюқликлар) классификацияси ва белгиланиш тизими. Гидравлик мойлар ассортименти.

Avtomobillar, traktorlar va turli qishloq xo‘jalik mashinalarining ko‘p agregatlari va mexanizmlari harakatga gidravlik uzatmalar yordamida keltiriladi. Ularga gidromexanik transmissiyalar, gidrotransformatorlar, rulning gidrokuchaytirgichlari va boshqalar kiradi. Ular quvvatning yuqori FIK bilan (taxminan 95%) mayin va bir tekisda uzatilishini ta’minlaydilar.

Avtomobillar, traktorlar va qishloq xo‘jalik mashinalarining gidravlik tizimlari va gidromexanik uzatmalari uchun ishchi jism vazifasini yengil qo‘zg‘aluvchan va amalda siqilmaydigan suyuqliklar – gidravlik suyuqliklar o‘taydi.

Ishlash sharoiti. Gidravlik moylar juda og‘ir sharoitda – +70 dan –40 ºC gacha harorat oralig‘ida, 10 MPa gacha bosimda, rangli va qora metallardan tayyorlangan detallar, rezinali va charmli zichlagichlar, shlangalar bilan kontaktda ishlaydi.

Talablar. Gidravlik moylarning qotish harorati past, qovushqoqligi nisbatan kichik va qaynash harorati, tizimda bug‘ tiqinlari hosil bo‘lmasligi uchun, ishchi haroratdan taxminan 30 ºC yuqori bo‘lishi kerak. Suyuqlik harorati pasayganda hajmining o‘zgarishi juda kichik bo‘lishi zarur.

Gidravlik moylar yaxshi moylovchi xossalarga, kimyoviy stabillikka ega bo‘lishi, parchalanmasligi va qatlamlarga ajralmasligi hamda rangli va qora metallarga, rezina va charmga ta’sir qilmasligi kerak.

Gidrotizimlarni to‘ldirish uchun ko‘pincha kam qovushqoqli neft moylaridan yoki ularning aralashmalaridan foydalaniladi. Ba’zan qovushqoqli, yeyilishga qarshi va oksidlanishga qarshi prisadkalar bo‘shiladi.

Belgilanishi va klassifikatsiyasi. Gidravlik moylarning belgilanish tizimi ularning qovushqoqligi va ekspluatatsion xossalarining darajasiga asoslangan. 40 ºC dagi kinematik qovushqoqlik qiymati bo‘yicha gidravlik moylar sinflarga (5.3-jadval) va ekspluatatsion xossalari bo‘yicha guruhlarga (5.4-jadval) bo‘linadi.

Hamma guruh moylari tarkibiga quyuqlashtiruvchi va ko‘pikka qarshi prisadkalar kiritiladi.

Gidravlik moylar belgilanishi tizimi:

birinchi belgi – MG – gidravlik moy;

ikkinchisi – raqamlar – kinematik qovushqoqlik sinfi (moylarning xalqaro qovushqoqlik gradatsiyasi ISO ga o‘xshash);

uchinchisi – harf – ekspluatatsion xossalari bo‘yicha moyning qaysi guruh (A, B, V)ga taalluqli ekanligini ko‘rsatadi.

5.3-jadval

Gidravlik moylar sinflari

Qovushqoqlik sinfi	40 ºC da kinematik qovushqoqligi, mm^2/s
5	4,14...5,06
7	6,12...7,48
10	9,00... 11,00
15	13,50...16,50
22	19,80...24,20
32	28,80...35,20
46	41,40...50,60
68	61,20...74,80
100	90,00...110,00
150	135,00...165,00

5.4-jadval

Gidravlik moylar guruhlari

Guruh	Moy tarkibi	Qo‘llanilishi tavsiya qilinadigan jabha
A	Prisadkasiz mineral moylar	15 MPa bosimgacha va moy harorati 80 ºC gacha bo‘lgan sharoitda ishlaydigan shesternyali yoki porshenli nasosli gidrotizimlar
B	Oksidlanishga qarshi va korroziyaga qarshi prisadkali mineral moylar	25 MPa bosimgacha va moy harorati 80 ºC gacha bo‘lgan sharoitda ishlaydigan nasoslari istalgan turdagi gidrotizimlar
V	Oksidlanishga qarshi va korroziyaga qarshi prisadkali mineral moylar	25 MPa bosimgacha va moy harorati, 90 ºC gacha bo‘lgan sharoitda ishlaydigan nasoslari istalgan turdagi gidrotizimlar

15. Нефт. Нефтдан ёнилғи ва мойлаш материалларини олиш.

Neft yonilg‘i va moylash materiallari, parafinlar, vazelinlar, konservatsiya materiallari, oliflar, loklar, sintetik kauchuk, spirtlar, bitum, plastmassa, tibbiyot preparatlari va boshqa ko‘pgina mahsulotlar uchun xom-ashyodir.

Neft haqida qisqa ma’lumotlar

Tabiiy neft yoqimsiz hidli quyuq suyuqlik bo‘lib, rangi va fizikaviy-kimyoviy xususiyatlari neft qazib olinadigan joyga bog‘liq. Rangi bo‘yicha to‘q jigarrang, sariq va och rangli neftlar mavjud. Uning zichligi 750...1000 kg/m³. Ba’zan zichligi 1300 kg/m³ gacha bo‘lgan og‘ir neftlar ham uchrab turadi. Neftning yonish issiqligi 43200...45700 kJkg, issiqlik sig‘imi – 1,66...2,09 kJ/(kgK). Neftning qotish harorati uning tarkibidagi qattiq uglevodorodlar va smolali moddalarga bog‘liq bo‘lib, +20 ºC dan –80 ºC gacha oraliqda bo‘ladi.

Neft – turli tarkibli va tuzilmali uglevodorodlar, ya’ni uglerod C va vodorod H dan tashkil topgan moddalarning aralashmasidir. U yer ostidan qazib olinadi. Respublikamizning Qashqadaryo, Surxondaryo, Buxoro viloyatlari hamda Farg‘ona vodiysi hududlarida neft konlari mavjud.