Kegl cc pechat indd

Ishqalanish kuchini o‘lchash jadvali
Yuksiz dinamometr 
ko‘rsatishi (N)
Taxtachaga qo‘yilgan 
yuk massasi (kg)
Yukli holatda dinamo-
metr ko‘rsatishi (N)
Elastiklik kuchini o‘lchash jadvali
Yuk osilganda 
dinamometr ko‘rsatishi 
(N)
Yuk harakatlanganda 
dinamometr ko‘rsatishi 
(N)
Rezina qo‘yilganda 
dinamometr ko‘rsatishi 
(N)

---

57
1. Nima sababdan taxtacha ustiga yuk qo‘yilganda ishqalanish 
kuchi ortadi?
2. 3-tajribada rezinani ikki buklab bog‘lansa, dinamometr 
ko‘rsatishi qanday o‘zgaradi?
3. Og‘irlik kuchini tarozi yordamida o‘lchasa bo‘ladimi?
23-MAVZU
BOSIM VA UNING BIRLIKLARI
Bitta mixni olib, yupqa taxtaga uchini qaratib, orqasiga bolg‘a bilan 
urilsa, mix taxtaga oson kiradi. Agar taxtaga mixni qalpog‘i tomoni 
bilan qo‘yib uchiga bolg‘a bilan urilsa, mix taxtaga kirmaydi. Har 
ikkala holda ham bolg‘aning zarb kuchi bir xil bo‘lsa-da, natija har 
xil bo‘lishiga sabab nima? Buning sababi shundaki, mixning taxtaga 
kirishi kuch kattaligidan tashqari, qo‘yilgan yuzaga ham bog‘liq bo‘lar 
ekan.
Yuza birligiga tik ravishda qo‘yilgan kuchga to‘g‘ri keladigan fizik 
kattalikka
bosim
 
deyiladi.
Bosim = 
Bosim kuchi
Kuch qo‘yilgan yuza
. 
, 
p
– bosim, 
F
– bosim kuchi, 
S
– kuch qo‘yilgan yuza.
Bosim 

1
Paskal
bilan o‘lchanadi. Qisqacha 
1 Pa.
Bu 
birlik fransuz olimi B. Paskal (1623–1662-y.) sharafiga qo‘yilgan.
Bosim tabiatda va texnikada katta ahamiyatga ega. Pichoqlar va 
qaychilar yaxshi kesishi uchun, bosimni orttirish maqsadida, yuzasini 
qayrab kichik lashtiriladi.
Ignalarning uchlarida, knopkada ham bosimni orttirish uchun yuza 
kichik lashtiriladi (27-rasm).
Aksincha, bosimni kamaytirish uchun yuzani kattalashtiriladi. 
Og‘ir yuk ko‘taradigan mashinalarning ballonlari, yengil mashi-
nalarnikiga nisbatan enliroq bo‘ladi. Qalin qorda yurganda botib 
ketmaslik uchun oyoqqa chang‘i bog‘lanadi. Ko‘p qavatli binolarning 
poydevori ham keng qilib quriladi.

---

58
27-rasm.