Кўчмас мулк ва мулк ҳУҚУҚи амалий қўлланма

53
№
Шар
тнома т
ури
 
(номи)
Тар
афларнинг асосий 
 
мажбурият
лари
Шар
тнома 
 
об
ъекти 
Қонун нормаси
40.
Топшириқ шар
т-
номаси
Бир тар
аф (вакил) иккинчи тар
аф (т
опшириқ берув
чи)нинг 
номидан ва унинг ҳисобидан муайян юридик ҳар
акат
ларни 
со
дир э
тиш мажбуриятини олади. Вакил т
узг
ан битим бўйича 
ҳуқуқ ва мажбурият
лар бевосита т
опшириқ берув
чида вужу
-
дг
а к
елади.
Топшириқда назар
да 
ту
тилг
ан ҳар
акат
ЎзР Ф
Книнг 
817-мо
дда
си
41.
Восита
чилик 
шар
тномаси
Бир тар
аф (восита
чи) иккинчи тар
афнинг (к
омит
ент) т
оп
-
шириғи бўйича ўз номидан, бироқ к
омит
ент ҳисобидан бир
ёки бир неча битимни ҳақ эвазиг
а т
узиш мажбуриятини
олади.
Топшириқда назар
да 
ту
тилг
ан ҳар
акат
ЎзР Ф
Книнг 
832-мо
дда
си
42.
Мол-му
лкни 
ишончли бош
-
қариш шар
тно
-
маси
Бир тар
аф (бошқарувнинг муассиси) иккинчи тар
афг
а 
(ишончли бошқарув
чиг
а) мол-му
лкини муайян му
ддатг
а 
ишончли бошқарувг
а т
опшир
ади, иккинчи тар
аф эса ушбу
мол-му
лкни бошқарувнинг муассиси ёки у кўрсатг
ан шах
с 
(фойда олув
чи) манф
аат
ларини кўзлаб бошқариш мажбури
-
ятини олади.
Мол-му
лкни бошқа
-
риш
ЎзР Ф
Книнг 
849-мо
дда
си
43.
Комплек
с тад
-
бирк
орлик ли
-
цензияси (фр
ан
-
шизинг) шар
тномаси
Бир тар
аф (к
омплек
с лицензиар) иккинчи тар
афг
а (к
омплек
с 
лицензиатг
а) ҳақ эва
зиг
а лицензиарнинг фирма номидан 
ҳамда қўриқланадиг
ан тиж
ор
ат ахборо
тидан, шунинг
дек 
шар
тномада назар
да т
утилг
ан му
тлақ ҳуқуқларг
а кирув
чи 
бошқа об
ъект
лар
дан (т
ова
р белгиси, хизмат кўрсатиш белгиси 
ва ихтиролар ҳамда бошқалар
дан) лицензиатнинг тадбир
-
корлик ф
аолиятида фойдаланиш ҳуқуқини ўз ичиг
а оладиг
ан 
му
тлақ ҳуқуқлар к
омплек
сини (лицензия к
омплек
си) бериш 
мажбуриятини олади.
Му
тлақ ҳуқуқлар
-
га кирув
чи бошқа 
об
ъект
лар
дан (т
ова
р 
белгиси, хизмат кўр
-
сатиш
белгиси ва
ихтиро
-
лар ҳамда бошқалар
-
дан) лицензиатнинг тадбирк
орлик ф
ао
-
лиятида фойдаланиш 
ҳуқуқи
ЎзР Ф
Книнг 
862-мо
дда
си

---

54
№
Шар
тнома т
ури
 
(номи)
Тар
афларнинг асосий 
 
мажбурият
лари
Шар
тнома 
 
об
ъекти 
Қонун нормаси
44.
Омонат сақлаш шар
тномаси 
Бир тар
аф (омонат сақлов
чи) унг
а иккинчи тар
аф (юк т
опши
-
рув
чи) берг
ан ашёни сақлаш ва бу ашёни т
ўла ҳолида қайта
-
риш мажбуриятини олади.
Ашё
ЎзР Ф
Книнг 
875-мо
дда
си
45.
Омбор
да 
омонат сақлаш шар
тномаси
Това
р омбори (сақлов
чи) т
ова
р эг
аси (юк т
опширув
чи) т
омо
-
нидан ўзиг
а т
опширилг
ан т
ова
рларни ҳақ эва
зиг
а сақлаш ва
уларни т
ўлиқ ҳолича қайтариб бериш мажбуриятини олади.
Това
р
ЎзР Ф
Книнг 
903-мо
дда
си
46.
Му
лкий суғур
та 
шар
тномаси
Бир тар
аф (суғур
талов
чи) шар
тномада шар
тлашилг
ан ҳақ 
(суғур
та мук
офо
ти) эвазиг
а шар
тномада назар
да т
утилг
ан 
воқеа (суғур
та ҳо
дисаси) со
дир бў
лг
анда бошқа тар
афг
а 
(суғур
та қилдирув
чиг
а) ёки шар
тнома қайси шах
снинг фойда
-
сиг
а т
узилг
ан бў
лса, ўша шах
сг
а (наф олув
чиг
а) бу ҳо
диса оқи
-
батида суғур
таланг
ан му
лкка етказилг
ан зар
арни ёху
д суғур
-
таланув
чининг бошқа му
лкий манф
аат
лари билан боғлиқ 
зар
арни шар
тномада белгиланг
ан сумма (суғур
та пу
ли) дои
-
расида т
ўлаш (суғур
та т
овони т
ўлаш) мажбуриятини олади.
Мол-му
лк ёки му
л-
кий манф
аат
ЎзР Ф
Книнг 
915-мо
дда
си
47.
Оддий ширкат шар
тномаси 
(бирг
алик
даги 
фаолият т
ўғри
-
сидаги шар
т-
нома)
Шерик
лар (иштирок
чилар) деб аталув
чи икки ёки ундан ор
-
тиқ шах
с фойда олиш ёки қонунг
а зид бў
лмаг
ан бошқа мақ
-
садг
а эришиш учун ўз ҳиссаларини қўшиш ва
юридик шах
с 
тузмасдан бирг
алик
да иш қилиш мажбуриятини оладилар.
Иш, хизмат
лар
ЎзР Ф
Книнг 
962-мо
дда
си

---

55
2-БОБ
КЎЧМАС МУЛККА БЎЛГАН
МУЛК ҲУҚУҚИНИНГ ШАРТНОМА
АСОСИДА ВУЖУДГА КЕЛИШИ
ВА БЕКОР БЎЛИШИ
ТАРТИБИ

---

---

57
Мулк ҳуқуқини қўлга киритишда шартномаларнинг аҳамияти
Мулк ҳуқуқи ўзида қуйидаги 4 та хусусиятларни акс эттиради:
●
эгалик қилиш;
●
фойдаланиш;
●
тасарруф этиш;
●
ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни 
бартараф этишни талаб қилиш.
Мулк ҳуқуқининг юқорида қайд этилган хусусиятлари мулкдорнинг мулк 
объектига нисбатан мултақ ва махсус (фақат мулкдорга тегишли бўлган) 
ҳуқуқларини белгилайди. Ушбу мутлақ ҳуқуқлар асосида мулкдор ўзига тегиш-
ли мулкка нисбатан қонун ва бошқа ҳуқуқий нормалар билан тақиқланмаган, 
ўзгаларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига зид бўлмаган ҳар қандай 
ҳаракатларни, ўз хоҳишига кўра амалга оширишга ҳақли ҳисобланади. 
Қайд этилган мутлақ ҳуқуқлар мулкдорга ўз мулкини бошқа шахсларга 
бериш, ушбу мулкка нисбатан мулк ҳуқуқини ўзида қолдирган ҳолда бошқа 
шахс ларга фойдаланиш, чекланган тарзда тасарруф қилиш, гаровга қўйиш, 
ишончли бошқарувга бериш, бошқа ҳаракатларни содир этиш ҳуқуқини
эътироф этади. 
Яъни мулк ҳуқуқи мулкдорга ўз эгалигидаги мулкка нисбатан қонун асосида 
ва доирасида ўз истакларидан келиб чиқиб тўлиқ ўз иродасини на моён этиш 
ваколатини беради.
Бироқ қонун бундай мутлақ ҳуқуқларга эга бўлиш учун мулк объектининг 
хусусиятидан келиб чиққан ҳолда ўзининг зарурий талаблари – шартларини 
белгилаган. Фақат ушбу талаблар (шартлар)га риоя қилинган тақдирдагина 
мулк ҳуқуқи тан олинади, эътироф этилади ва ҳимоя қилинади. 
Қонун талаблари (шартлари)нинг асосий қисми мулк ҳуқуқининг вужудга 
келишига (мулк ҳуқуқини қўлга киритишга) оид муносабатларга нисбатан 
ўрнатилган бўлиб, ушбу талаблар мулкнинг хусусияти (аҳамияти, қиймати)дан 
келиб чиққан ҳолда қатъийлашиб, такомиллашиб боради.
Мулк ҳуқуқининг ҳимоясини таъминлаш мақсадида юқоридаги талаблар 
(шартлар) аввало, қиймати (аҳамияти) юқори бўлган мулкларни, хусусан, 
кўчмас мулкларни эгаллашга нисбатан белгиланган бўлиб, ушбу талаблар 
(шартлар)нинг умумийлари қуйидагиларда ўз аксини топади:
1. Битимни ёзма равишда тузиш;
2. Битимни нотариал расмийлаштириш;
3. Давлат рўйхатидан ўтказиш.
Қонунда бундай талабларнинг белгиланишидан мақсад мулк объектига 
нисбатан мулкдорнинг ҳуқуқларини келгусида ҳимоя қилиш, мулкдор 
ҳуқуқларининг мутлақлигини эътироф этишни таъминлаш учун мулк объектига 

---

КЎЧМАС МУЛК ВА МУЛК ҲУҚУҚИ
58
эгалик қилишга оид баҳсли, шубҳали ва низоли ҳолатларнинг олдини олиш 
ҳисобланади. Ушбу мақсадда мулкнинг хусусиятидан келиб чиққан ҳолда 
давлат томонидан юритиладиган реестрлар орқали рўйхатга олиш амалга 
оширилади.
Юқоридаги талаблар (шартлар)га риоя қилмаслик шахснинг мулк 
объектига нисбатан мулк ҳуқуқини белгилашда, шунингдек, низоли ҳолатлар 
юзага келганда ҳамда мулк ҳуқуқини амалга ошириш билан боғлиқ бошқа 
ҳаракатларни содир этишда қийинчиликларни келтириб чиқариши мумкин. 
Зеро, бундай ҳолатда мулк объектига нисбатан мулкий ҳуқуқлари юзасидан 
даъво қилаётган шахс ўзини мулкдор сифатида эътироф этиш учун ҳуқуқий 
асосга (тўлиқ ёки қисман) эга бўлмайди. Қонун талабларига риоя қилган ҳолда 
мулкка эгалик қилаётган шахс бунга асос бўлган ҳуқуқий ҳужжат – қарор, 
шартнома ёки бошқа гувоҳнома асосида ўз мулкий ҳуқуқини амалга ошириш, 
уни ҳимоя қилишда шубҳасиз мутлақ имкониятларга эга бўлади.
Қонунда мулк ҳуқуқини эътироф этиш билан боғлиқ талаблар (шартлар)-
нинг белгиланишидан мақсад мулк эгасининг ҳуқуқларини ҳимоялаш ва мулк 
ҳуқуқини кафолатлаш экан, ушбу талаблар (шартлар)дан хабардор бўлиш, 
уларни тушуниш ва риоя қилиш зарурдир.

---