Кўчмас мулк иқтисодиёти

Махсус қўриқланадиган ҳудудлар ерлари
– бу махсус табиатни муҳофазаси, 
илмий, тарихий-маданий, эстетик, рекреация, соғломлаштириш аҳамиятларига эга бўлган 
ерлардир (5.4 - расм). 

---

65 
5.4 – расм. Махсус кўрикланадиган худуд ва объектлар ерлари турлари
Рекреация ерлари 
Тарихий-маданий ерлар 
Табиатни мухофазалашга каратилган ерлар
Даволаш-согломлаштириш ва оромгохлар худудлари 
Махсус кўрикланадиган табиий худудлар 
Махсус кўрикланадиган худуд ва объектлар ерлари 
(ЎзР ЕК 71 мод.) 
Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар жумласига давлат 
қўриқхоналари, миллий ва дендрология боғлари, ботаника боғлари, қўриқхоналар киради. 
Бу ерлар умуммиллий бойлик объектларига киради ва давлат мулкида бўлишлари 
мумкин. 
Бу ерларда табиат объектлари ва комплексларини ўрганиш ва уларни сақлаш билан 
боғлиқ бўлмаган фаолият қонунга биноан таъқиқланади, шунингдек қуйидагиларга рухсат 
этилмайди: 
•
боғдорчилик ва дала ҳовли участкаларини ажратиш;
•
автомобиль йўллар, қувурлар, электр узатиш тизимлари ва бошқа 
коммуникациялар қуриш, шунингдек, махсус қўриқланадиган ҳудудлар вазифаси билан 
боғлиқ бўлмаган саноат, хўжалик ва турар-жой объектларини қуриш; 
•
махсус қўриқланадиган табиат ҳудудлари вазифаси билан боғлиқ бўлмаган 
механик транспорт воситалари тўхташи ва ҳаракати, автомобиль йўллари бўлмаган 
ерларда чорва ўтказиш;
•
бошқа фаолият турлари қонунчиликка асосан таъқиқланади. 
Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар алоҳида ҳимоя қилинадиган 
ерлар жумласига киради ва у фуқароларнинг даволаниши ва дам олиши учун 
мўлжалланган.
 
Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларга табиий шифобахш 
омилларга (минерал сув булоқлари, даволовчи лойлар) эга бўлган, касалликларнинг 
олдини олиш ва даволашни ташкил этиш учун қулай ер участкалари киради. 
Соғломлаштириш масканлари ва курортлар ҳудудларида қонунга биноан санитар 
қўриқлаш хизматлари ўрнатилади. Бундай хизматларнинг чегаралари ва иш тартиби 
давлат аҳамиятига молик бўлган курортлар учун Ўзбекистон Республикаси бошқармаси 
томонидан ўрнатилади. 
Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерларга қуйидагилар 
киради: 
•
сув қўриқлаш зоналари, кўл ва ҳавза ерлари;
•
миллий қўриқдаги ерлар; 
•
балиқ тухум қўядиган қирғоқлар;
•
тупроқ емирилиши(эррозия)га қарши, ихота ва яримихота экинлари 
(дарахтлари)га ҳимоя вазифасини бажарадиган ўрмон ерлари; 

---

66 
•
табиатни муҳофаза қилиш вазифаларини бажарадиган бошқа ерлар. 
Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерларда чекланган хўжалик 
фаолияти юритишга - уларни муҳофаза қилиш бўйича ЎзР ВМ ва маҳаллий ҳокимликлар 
қарорлари, Ўзбекистон Республикаси қонунлари ва вазирликларнинг меъёрий–ҳуқуқий 
актлари асосида ўрнатилган тартибга риоя қилган ҳолда йўл қўйилади. 
Манфаатларида махсус фойдаланиш шартларига эга ер участкалари бўлган юридик 
шахслар уларнинг чегараларини махсус ахборот белгилари билан белгилашлари шарт. 
Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар чегарасида ердан 
фойдаланишнинг бу ерларнинг асосий вазифасига тўғри келмайдиган фаолиятни 
чеклайдиган ёки таъқиқлайдиган махсус ҳуқуқий тартиби киритилади. 
Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерларга аҳолининг оммавий дам олиши ва 
туризмни, жисмоний-соғломлаштириш ва спорт фаолиятини ташкил этиш учун
мўлжалланган ерлар киради. 
Бу турдаги ерлар таркибига дам олиш масканлари, пансионатлар, кемпинглар, 
жисмоний тарбия ва спорт объектлари, туристик базалар, стационар ва палатали туристик-
соғломлаштириш лагерлари, балиқчилар ва овчиларнинг уйлари, болалар туристик 
станциялари, туристик боғлар, ўрмон боғлари, ўқув-туристик сўқмоқлар, трассалар, 
болалар ва спорт лагерлари ва бошқа аналог объектлар жойлашган участкалар киради. 
Ер участкаларининг мулкдорлари, ер участкаларидан фойдаланувчилар, ер эгалари 
ва ижарачилар билан келишилган ҳолда ўрнатилган ўқув-туристик сўқмоқлар ва 
трассалардан фойдаланиш сервитутлар асосида амалга оширилиши мумкин; бунда 
кўрсатилган ер участкалари фойдаланишдан олиб қўйилмайди. 
Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерларга шаҳар атрофи ер ҳудудлари ерлари 
ҳам киради. 
Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерларда улардан белгиланган мақсадда 
фойдаланишга ҳалақит берадиган фаолият тақиқланади. 
Тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар жумласига Ўзбекистон Республикаси 
халқининг тарихий ва маданий ёдгорликлари ерлари киради, шу жумладан, тарихий-
маданий қўриқхоналар, мемориал боғлар, мозорлар, археология, тарих ва маданият 
ёдгорликларининг тегишли муассасалар ва ташкилотларга доимий фойдаланишга 
берилган ерлари киради. Бу турдаги ерлар қатъий равишда фақатгина мўлжалланган 
мақсадларда ишлатилади. Уларнинг баъзиларида барча хўжалик фаолиятлари тақиқланган 
бўлади.
Тарихий ландшафт ва шаҳар қурилиши муҳитини сақлаб қолиш мақсадида далат 
қонунлари, маҳаллий ҳокимият қарорлари асосида тарихий-маданий объектларни 
қўриқлаш ҳудудлари ўрнатилади. Аҳоли пунктлари ерлари чегарасида, тарихий-маданий 
мақсадларга мўлжалланган ерларга тегишли бўлмаган, аммо қўриқлаш ҳудудларида 
жойлашган ерлардан фойдаланишнинг махсус ҳуқуқий тартиби киритилади. У, тарихий ва 
маданий ёдгорликларни қўриқлаш талабларига мувофиқ, ердан фойдаланиш ва қуриш 
қоидалари асосида аниқланади. 
Махсус ноёб ерларга махсус илмий, тарихий-маданий бойликларни (типик ёки камёб 
ландшафтлар, маданий ландшафтлар, камёб геологик ҳосилалар, илмий-тадқиқот 
ташкилотлари фаолиятини амалга оширишга мўлжалланган ер участкалари) 
ифодалайдиган табиат объектлари ва маданий объектлар жойлашган ерлар киради. 
Мулкдорлар, ердан фойдаланувчилар, ер эгалари ва ижарачиларга уларнинг сақланиши 
бўйича мажбуриятлар юклатилади. Махсус қимматбаҳо ерлар ҳақида маълумотлар ер 
кадастри ҳужжатларида, кўчмас мулкка эгалик ҳуқуқини давлат рўйхатидан ўтказиш 
ҳужжатларида ва ерга эгалик ҳуқуқини тасдиқловчи бошқа ҳужжатларда акс этиши зарур. 
5.