Кўчмас мулк иқтисодиёти

суғурта олди экспертизаси
ни ўтказиш машҳур бўлиб 
бормоқда. Тижорат кўчмас мулк объектлари борасидаги битимлар суммаси турар жой 
кўчмас мулк объектлариникига нисбатан юқори. 
Тайёр уй-жой харид қилиш учун банк ипотека кредитларини суғурталаш
анча 
истиқболлидир. Ипотека кредитини олишдан аввал кредит олувчи ипотека кредитини 
суғурталаши керак. Бунда кредит қарздори суғурталовчи бўлса, фойда олувчи (суғурта 
фойда келтирувчи шахс) – банк-кредитор ҳисобланади. Ипотека кредитини олиш учун 
кўчмас мулк объектини йўқотиш ёки шикастлаш таваккалчилигидан суғурталаш шарт. 
Суғурта суммасининг ҳажми асосий қарз суммасини қайтариш талаби ҳажми билан 
чекланган. 
Кўчмас 
мулк 
бозори 
иштирокчилари 
– 
субъектларининг 
молиявий 
таваккалчиликларини суғурталаш билан боғлиқ хизмат нисбатан янги бўлсада, аммо анча 
талаб қилинадиган хизмат тури ҳисобланади. Пайчи инвесторларни суғурталаш муҳим 
аҳамият касб этади. 
Шерикчилик қурилиши бозори иштирокчиларининг тахминан 60%и
120
у ёки бу 
турдаги муаммолардан холи эмас. Бу фақатгина қурувчининг банкрот бўлиши эмас, балки 
хонадонларнинг икки мароталаб сотилиши ва қурилиш муддатларидаги узилишлар 
ҳамдир. 
Суғурта шартномалари сотиш бошланган вақтда параллел равишда тузилади ва 
қурилиш тугаллангунга қадар кузатилади, шартномаларнинг амал қилиш муддати 1,5-2 
йил. 
Ривожланагн бозор иқтисодиётида 
қурилиш-монтаж таваккалчиликларини 
суғурталаш 
мажбурий эмас, лекин усиз компания подряд савдоларида иштирок эта 
олмайди ва қурилиш шартномаларини тузиш ҳуқуқига эга бўлмайди. Ўзбекистонда бу 
турдаги суғурталаш ихтиёрий бўлиб, давлат суғурталанмаган фирмаларга ҳеч қандай 
даъво қилмайди, аммо бирламчи кўчмас мулк бозорида у кенг тарқалган. Биринчидан, 
пудратчилар 
барча турдаги қурилиш-монтаж таваккалчиликларидан
суғурталанади. Бу 
ҳолда пудратчи суғурталанган объект (“объект” деганда, ускуналар, бино ва иншоотлар, 
қурилиш материалларои, қурилиш машиналари ва бошқалар тушунилади) нинг нобуд 
бўлиши ёки шикастланишидан етган зарарни қопланишига умид қилиши мумкин. Зарар 
етишига сабаб бўла оладиган омиллар жуда кўп – ер қимирлаши ва сув тошқинидан 
тортиб, ишчиларнинг қўполлиги ва учинчи шахсларнинг ноқонуний ҳаракатларигача. 
Қурилиш-монтаж ишларини суғурталаш қурилиш-монтаж ишларини амалга 
оширишда, тасодифий ва кутилмаган ҳодисалар оқибатида қурилаётган (реконструкция 
қилинаётган) объектнинг нобуд бўлиши ёки шикастланиши ҳолатида юзага келадиган 
зарарни қоплаш механизмини ўзида намоён этади. 
Қурилиш олиб борилаётган объектларнинг ўзи, вақтинчалик бино ва иншоотлар, 
қурилиш техникаси ва қурилиш материаллари, ҳамда буюртмачи (пудратчи) нинг учинчи 
шахслар ҳаёти, соғлиги ва мулкига зарар етишига жавобгарлиги суғурталаш объекти бўла 
олади. 
Иккинчидан, 
пудратчиларнинг 
учинчи 
шахслар 
олдидаги 
жавобгарлиги
суғурталанади. 
Учинчидан, 
ишга тушуришдан кейинги кафолатли мажбуриятларни суғурталаш
амалга оширилади, унинг мақсади пудратчининг ушбу мажбуриятларни бажариш 
харажатларини суғурталаш харажатлари кўринишида олдиндан ва шартнома қийматига 
киритишга лойиқ тарзда белгилашдир. 
Ишга тушуришдан кейинги кафолатли мажбуриятларни суғурталаш қурилиш-
монтаж ишларини мажмуавий суғурталашнинг сўнгги якунловчи элементи ҳисобланади. 
У қурилган объектнинг нобуд бўлиши ёки шикастланиши оқибатида таъмирланиши, 
120
ЁАЖ «ALFA INVEST»суғурта компаниясининг маълумотлари бўйича. 

---

202 
алмаштирилиши, тикланиши билан боғлиқ буюртмачи олдидаги кафолатли мажбуриятлар 
билан шартланган пудратчининг олдиндан кутилмаган харажатларини қоплашни 
таъминлайди. 
Субпудратчининг 
профессионал 
жавобгарлигини 
суғурталаш
. 
Қурилиш 
объектининг тайёр қисмларига субпудратчи ташкилотлари томонидан зарар етиши 
оқибатида юзага келиш эҳтимоли бўлган йўқотишларни олдини олиш учун ушбу 
ташкилотларга фуқаролик жавобгарликларини суғурталаш таклиф қилинади. Фуқаролик 
жавобгарлиги – бу ЎзР нинг амалдаги қонунчилигида белгиланган, юридик шахснинг 
қурилиш фаолияти жараёни ёки натижасида учинчи шахсларга, уларнинг мулкларига 
етказилган зарар учун моддий жавобгарлигидир. 
Қурилиш фаолиятини амалга оширишда совуққонлик, хатолик ёки камчилик 
натижаси ҳисобланувчи буюртмачининг мулкий манфаатларига етказилган зарарни 
қоплаш учун суғурталовчининг мажбуриятини юзага келтирувчи ҳодисанинг рўёбга 
чиқиши суғурта ҳодисаси деб ҳисобланади. 
Лойиҳаловчининг фуқаролик ва профессионал жавобгарлигини суғурталаш
. 
Объектни қуриш жараёнини амалга ошириш ва унинг кейинги эксплуатацияси кўпроқ 
қурилиш ва архитектуравий лойиҳалаш бўйича ишларнинг бажарилишининг тўғрилигига 
боғлиқ. Лойиҳаловчилар томонидан йўл қўйилган хатоликлар қурилиш программасини 
амалга оширилишининг тўхтатилиши ва инвесторларнинг ўз қўйилмаларини 
йўқотишларига олиб келиши мумкин. 
Суғурталовчи ролида лойиҳалаш ташкилоти чиқади. Мазкур турдаги суғурталаш 
шартлари бўйича суғурта компанияси қурилиш лойиҳасида йўл қўйилган хатоликлар 
натижасида объектнинг қурилиши ёки эксплуатацияси даврида пудратчи ёки 
буюртмачига етказилган зарарни қоплашни таъминлайди. 
Хулоса қисмида шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, ривожланган бозор иқтисодиётига 
эга мамлакатларда суғурта компаниялари аъзолик бадалларини қабул қилибгина қолмай, 
уларни янги қурилиш инвесторлари сифатида тасарруф этадилар. Бизнинг 
мамлакатимизда эса суғурта компаниялари қонуний асосда бундай фаолиятни юритиш 
ҳуқуқига эга эмас.