Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

5-мавзу: СОЦИОЛОГИК ТАҲЛИЛНИНГ СИФАТ 
МЕТОДЛАРИ
Мавзуга кириш
Социологик таҳлил ёки эмпирик тадқиқот деганда кўпчилик 
тасаввурида фақат анкета сўрови асосида ўтказилдиган тадқиқот 
гавдаланади. Албатта, бундай тасаввур бугунги кунгача бой тажриба 
асосида шаклланган социологик тадқиқотлар методологиясининг 
ўзига хослиги ва бошқа фан тадқиқотларидан принципиал ажратиб 
турувчи жиҳати сабабли юзага келган. Бироқ академик ва амалий 
социологиянинг бой тажрибаси нафақат миқдорий, балки сифат 
методларига ҳам тааллуқлидир.
Ҳақиқатдан ҳам, эмпирик социологиянинг энг юқори чўққига 
чиққан даврдаги ютуқлари квантификацияга асосланган миқдорий 
тадқиқотлар билан боғлиқ. Айрим академик социологларнинг маълум 
қилишича, ўтган асрнинг 60-йилларига қадар етакчи социологик 
журналларда нашр қилинган социологик тадқиқотларнинг 90 % гача 
бўлган қисми айнан миқдорий методларга асосланган таҳлиллардан 
иборат бўлган. Кейинчалик, социологик тадқиқотларнинг салоҳиятини 
ошириш мақсадида академик социологлар сифат методларини 
такомиллаштиришга алоҳида эътибор қаратишни бошлаган.
Социологик тадқиқотда сифат методларини қўллаш қанчалик 
муҳим? деган савол туғилиши табиий. Чунки миқдорий метод, 
масалан, анкета сўрови давомида ҳам муаммо ташувчиси, ижтимоий 
фактнинг инқироз ҳолати ёки бошқа муҳим масалалар бўйича 
етарлича маълумотлар олиш мумкин. Бу контекстда, тадқиқотчининг 
сифат методларига мурожаати тадқиқотнинг тури ва мақсадига 
боғлиқ бўлади. Агар тадқиқот фақат тавсифий характерга эга бўлиб 
фақат ижтимоий муаммонинг ҳолатига ташхис қўйиш бўлса, бунда 
миқдорий тадқиқотнинг ўзи етарли бўлиши мумкин. Бироқ тадқиқот 
таҳлилий характерга эга бўлса, унинг доирасида нафақат муаммога 
ташхис қўйиш, балки сабаб ва оқибат ўртасидаги узвий боғлиқликни 
аниқлаш ҳамда муаммонинг нафақат “эшигини очиб кўриш”, балки 

---

161
“эшигидан кириб шахсан кузатиш” зарурияти юзага келганда, ал-
батта, сифат методларини қўллаш керак бўлади.
Шу сабабли, мазкур маърузада социологик тадқиқотларда 
қўлланиладиган сифат методлари тўғрисида атрофлича тўхталиб 
ўтилади.