Kazus savol 14

Internetni  bepayon bir dengizga qiyoslasak bo’ladi. Undag har qanday  mavzuga 

doir mma’lumotlarni toppish imkoniyati mavjud,  buning uchun esa faqatgina sizga 

as qotadigan web-sahifaning internetdagi adresini bilish kifoyadir. Shuni ta’kidlab 

o’tish kerakki hozirgi zamonda barcha ma’lumotlar, statistikalar o’zgarib, soat sayin 

yangilanib  bormoqda  aynan  shuning  uchun  ham  internetdagi  ma’lumotlar 

yangilanib, eskirgan ma’lumotlar o’chirilib boriladi. Bu esa har bir foydalanuvchiga 

o’zi uchun kerak bo’ladigan ma’lumotlarning eng ishonchlisini va yangisini topish 

imkonini beradi. 

 Axborot  qidiruv  –  bu  axbarotga  bo’lgan  ehtiyojlarni  qondiradigan  tuzilmaviy 

hujjatli ma’lumotlarni qidirish jarayoni va ushbu izlanishlar haqidagi fan

1

. Bunga 

qo’shimcha qilib shuni aytishimiz mumkinki, axbarot qidiruv deganda ma;lum bir 

shaxsning  nuayyan  bir  so’rovda  ko’rsatilgan  va  iste’molchi  uchun  kerak  bo’lgan 

ma’lumotlarni,  hujjatlarni  izlash  va  topish  jarayoni  tushuniladi.    Biz  bunday 

jarayonni ya’ni ma’lum bir ma’lumotlarni topishimiz axborot-qidiruv tizimi(AQT) 

yordamida amalga oshiriladi.  

Ma’lumoytlarni qidirish haqida umumiy ma’lumotlarga ega bo’ldik, shuni ta’kidlab 

o’tish kerakki, axbarot-qidiruv tizimlari dastlab paydo bo’lgan davrlarida faqatgina 

adabiyotlarni qidirishda va ilmiy ma’lumotlarni izlashda ishlatilgan. Dastlab faqat 

bilim  yurtlarida,  tashkilotlarda,  bosmaxonalarda,  jurnal  va  gazitalar  uchun 

ishlatilgan axbarot – qidiruv tizimi, yillar va davrlar o’tib, internetdan foydalanish 

butun dunyo  bo’ylab  keng  tarqala boshlagach  keng  yoyilib,  u  ishlatiladigan doira 

ham ancha keng tarqaldi. Bilamizki internet tarmog’ida ma’lumotlar juda ko’p ular 

                                                           

1

 (ru,wikipedia.org/wiki/информационный поиск) 

---

turli tillarda, turli ko’rinishlarda o’z aksini topgan. Bunda har bir foydalanuvchining 

yonida eng kerakli ma’lumotni toppish degan muammo paydo bo’lishi ta’yin hol. 

Bilamizki  hozirgi  kunda  har  bir  ma’lumot  qidirayotgan  shaxs  turli  xil,  xususan, 

o’zbek, rus, ingliz tillarda o’ziga kerakli ma’lumotning sarlavhasini kiritadi va shu 

bilan  biz  o’rganayotgan  axbarot  qidirish  jarayoni  yuzaga  keladi.  Bunda 

foydalanuvchi  kiritgan  jumla  yoki  sarlavhaga  mos  keluvchi  manbalarni  internet 

foydalanuvchiga  taqdim  etadi  va  shundan  so’ng  foydalanuvchi  qabul  qilgan 

ma’lumotlari orasida o’zi uchun eng kerakli ma;lumotni tanlaydi va yuklab olishi 

mumkin. 

Internet  tarmog’ida  ma’lumotlar  juda  ko’pki  ko’rsatib  o’tilganidek,  jumla  yoki 

sarlavhani kiritish orqali ma’lumotlarni topishning iloji bo’lmasligi ham mumkin. 

Bunday  hollarda  Intеrnеt  qidiruv  tizimlari  qidiruvning  bir  qancha  qo’shimcha 

usullari bo’yicha qidiruvni taqdim etadi, bular: 



 

ma'lumotlarni uning tili bo’yicha qidiruv; 



 

ma'lumotlarni uning turi (matn, rasm, musiqa, vidеo) bo’yicha qidiruv; 



 

ma'lumotlarni uning joylashgan mintaqasi bo’yicha qidiruv; 



 

ma'lumotlarni uning joylashtirilgan sanasi bo’yicha qidiruv; 



 

ma'lumotlarni uning joylashgan Intеrnеt zonasi bo’yicha qidiruv; 



 

ma'lumotlarni xavfsiz qidiruv

2

. 

Hozirgi davrda internet tarmoqlarida axbarot-qidiruv tizimining turli hil turlari va 

tizimlari  mavjud.  Misol  uchun  aytadigan  bo’lsak,  Yandex,  Google  va  boshqalar. 

Hozirgi  kunda  bu  tizimlardan  dunyoda  milliardlab  foydalanuvchilar  foyadalanib 

kelishmoqda. Shuni alohida ta’kidlab o’tish kerakki, bizning mamlakatimizda milliy 

axbarot-qidiruv  rizimi 

WWW.UZ

    hisoblanadi. 

WWW.UZ

  tizimining  asosiy 

xususiyatlari axborotning ko'p tilli (o'zbek, rus) qidiruvi va boshqa milliy axborot 

tizimlari hamda  ma'lumotlar bazalari bilan uzviy  integratsiya  hisoblanadi

3

.  Ushbu 

tizimning  o’ziga  hos  jihatlari  anchagina.  Bularga  misol  qilib  tizimninh  ko’p  tillik 

                                                           

2

( https://tami.uz/matnga_qarang.php?id=239). 

3

( http://old.ccitt.uz/uz/projects/683/) 

---

tizimda  faoliyat  amalga  oshirishi,  boshqa  milliy  axbarot  tizimlari  bilan 

qiyinchiliklarsiz birga ishlay olishini aytishimiz mumkin.  

Yuqorida  Axbarot-qidiruv  tizimi  haqida  yetarlicha  ma’lumotlarga  ega 

bo’ldik  deb  o’ylayman.  Endi  yuqoridagi  muammoli  vaziyatga  bor  etiborimizni 

qaratsak maqsadga muvofiq bo’lar edi. Yuqoridagi muammoli vaziyatda kampaniya 

rahbarining topshirig’iga asosan kampaniya ishchisi qo’ng’iroq qilgan shaxs haqida 

ma’lumotlar  to’plashi  haqida  topshiriq  bergan.  Yuqoridagi  vaziyatda  o’zi 

kampaniya rahbari ishchisiga qo’ng’iroq qilgan shaxs haqida ma’lumotlar to’plashi 

haqida  topshiriq berishga yetarlicha asoslari bormi? Ushbu savolga javob beradigan 

bo’lsak,  Jismoniy  va  yuridik  shaxslarning  murojatlari  to’g’risidagi  qonunda 

jismoniy  shaxsning  murojaatida  jismoniy  shaxsning  familiyasi  (ismi,  otasining 

ismi), uning yashash joyi to‘g‘risidagi ma’lumotlar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerakligi va 

yuridik shaxsning murojaatida yuridik shaxsning to‘liq nomi, uning joylashgan yeri 

(pochta manzili) to‘g‘risidagi ma’lumotlar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerakligi ta’kidlab 

o’tilgan

4

. Yuqoridagi kazusda tasvirlangan  holatda  murojat qilayotgan shaxs aniq 

raqamdan  va  o’zini  tanishtirib  o’tganligi  aytilgan.  Bundan  kelib  chiqadiki 

kompaniya  rahbarining  harakati  ushbu  qonunga  hilof  ekanligi  va  u  muroajat 

qilayotgan shaxning ma’lumotlarini aniqlashtirishga harakat qilayotganligi qonuniy 

tomondan to’g’ri emas. Bu holat asosiy qonunimiz bo’lgan konstitutsiyaga ham hilof 

bo’ladi.  Bilamizki  konstitutsiyamizning  “Shaxsiy  huquq  va  erkinliklar”  bobida 

fuqarolarning  huquqlari  atroflich  himoyalanganligi  ifoda  etilgan.  Shu  bobnig  27-

moddasi 1- qismida har kim o’z sha’ni va obro’siga qilingan tajovuzlardan, shaxsiy 

hayotiga  aralashishdan  himoyalanish  va  turarjoy    daxlsizligi  huquqiga  egaligi 

ta’kidlab  o’tilgan

5

.  Shundan  kelib  chiqib  shuni  ishonch  bilan  ayta  olamizki 

kompaniya rahbari ham uning yordamchisi ham ushbu vaiyatda fuqaro to’g’risidagi 

ma’lumotlarni qidirish, to’plash yoki oshkor qilish huquqiga ega emas. O’zbekiston 

Respublikasida  shaxsga  doir  ma’lumotlar  sohasidagi  vakolatli  davlat  organi  bu 

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi davlat personilashtirish 

                                                           

4

 (https://lex.uz/docs/-3336169) 

5

 “O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi”, Toshkent – “O’zbekiston”-2018. 

---

markazidir. Ushbu masala “Shaxsga doir ma’lumotlar to’g’risida”gi qonunning 8- 

moddasida  o’z  tasdig’ini  topgan.  Yuqoridagi  ma’lumotlardan  kelib  chiqib  shuni 

aytishimiz mumkin, agarda yuqoridagi vaziyatda kompaniya rahbari yohud, uning 

yordamchining  shaxsga  doir  ma’lumotlarni  topish  to’g’risida  vakolati  mavjud 

bo’lganda edi axbarot qidiruv tizimi yordamida shaxsga doir ma’lumotlarni topish 

imkoniyatiga  ega  bo’lar  edi.  Insonning  telefon  raqami  orqali  uning  to’liq  ism, 

familoyasi, tug’ilgan joy, manzili, millati,fuqaroligi haqidagi ma’lumotlarni topish 

mumkin. 

 

 

---

Mantiqiy savol 28: 

Qanday  tizim  quyidagi  masalalarni  hal  qilishni  oʻz  ichiga  oladi:  Firmada 

qanaqa  darajadagi  (yoki  kategoriyali)  lavozimlar  boʻlishi  kerak?  Ular  qanchalik 

vakolat va masʼuliyatga ega boʻlishi kerak? 

 

 

---

Yuqoridagi savolga javob berishimizdan oldin ushbu savolga bog’liq 

tushunchalarning mazmun- mohiyatini anglab olsak maqsadga muvofiq bo’lar edi. 

Masalan, firma deganda nima tushuniladi? Firma- so’zi lotinchadan olingan bo’lib, 

kuchli, ishonchli degan ma’nolarni bildirib, avvalo, fuqarolik huquqida yuridik 

shaxs huquqlariga ega bo’lgan tashkilot yoki, yakka tadbirkorlikning nomi degan 

ma’nonii anglatadi. Bunga qo’shimcha qilib, firma – “tijorat  tashkiloti” 

tushunchasining sinonimi deb ham qaraladi

6

. Yuridik firmlarni misol qilib olaib, 

yuqoridagi masalaga javob beradigan bo’lsak hozirgi kunda bilamizki, internet, 

zamon jadallik bilan rivojlanib bormoqda,  huddi shunday sharoitda turli xil  

tashkilotlarda insonlar bajarishi joiz bo’lgan vazifalar, texnalogiyalarga, 

kompyuterlar tomonidan tezroq hal qilinmoqda..  Lekin bu bilan insonlarning 

o’rnini butunlay texnalogiya egalllab olyapti deya olmaymiz, aksincha 

texnalogiyalarning barchasi huquqshunoslarga yordam berish uchun yartilmoqda, 

insonlarga yanada qulaylik yaratish, ularning ish samaradorligini oshirish uchun 

yaratilmoqda.  Hozirgi kunda yuridik firmalarda asosiy lavozimlardan biri bu 

advakatlardir. Ular ham o’z kasblariga loyiq bo’lishlari va ularga qoyilgan 

talablarni  bajara olishlari lozim. Yuridik firmalarda bo’lishi kerak  bo’lgan 

lavozimlar anchani tashkil qiladi. Bunga misol tariqasida shartnomalar bo’yicha 

ma’mur (bu mijozlar, sotuvchilar, sheriklar yoki xodimlar bilan tuzilgan yoki 

tuzilishi kerak bo'lgan shartnomalarni boshqarishuvchi shaxs)., korporativ 

maslahat(Korporativ maslahatchi odatda kompaniyaning yuridik bo'limida bo'lgan 

va uning yuridik ishlarini olib boradigan yuristlardir), ijroji yordamchi(yuqori 

darajadagi ma'muriy qo'llab-quvvatlashni ta'minlaydi ), yurist , yuridik kotib, ofis 

xodimi, bosh yurist, advakat , maslahatchi va shu kabi  lavozimlarni keltirib 

o’tishimiz mumkin. shuni ta’kidlab ayta olamizki, huquqiy firma rivojlanishi 

                                                           

6

 “O’zbekiston yuridik ensiklopediyasi”, Toshkent, “Adolat” 2010.483-bet. 

---

uchun yuqoridagi lavozim egalari yetarlicha bilim va ko’nikmaga ega shaxslar 

bo’lishlari lozim.

 

.  

 

---

 

 

Mantiqiy savol 6: 

Huquqiy axborotga normativ xujjatlarda berilgan taʼrifini va A.Muxammadiyevning 

Huquqiy  informatika  darsligidagi  taʼrifidan  farqini  keltiring.  Bu  ikki  taʼrifni 

mantiqan tahlil qilgan holda, oʻzingizni fikringizni bildiring. Normativ xujjatlarni 

rekvizitlarini toʻliq keltiring. 

 

 

 

---

Javob: 

Huquqiy axbarot tushunchasiga bor e’tiborimizni qaratishdan oldin, umumiy 

ma’noda axbarot tushunchasi uning mohiyatiga e’tibor beradigan bo’lsak maqsadga 

muvofiq  bo’lar  edi.  Umuman  olib  aytgancha,  axbarot  deganda  biz  sodir  bo’lgan 

voqea-hodisa yoki sodir bo’lib bo’lgan voqeani tushunamiz. Har bir shaxs kundalik 

hayotida axbarot bilan ishlaydi, va turli hil fanlarda ushbu tushunchaga turli hil ta’rif 

va  fikr  mulohazalar  bildirilgan.  Shuni  alohida  ta’kid  etib  aytishimiz  mumkinki,  

axbarot  tushunchasi  bilan  ma’lumot  tushunchasi  bir  –biri  bilan  uzviy  bog’langan 

bo’ladi,  ammo  har  qanday  ma’lumotni  axbarotga  aylantirishimiz  uchun,  hodisa 

to’g’risidagi  butun  xususiyat  va  belgilar  ifoda  etilgan  bo’lishi  kerak.  Misol  qilib 

aytadigan  bo’lsak,  olma  deganda  biz  shunchaki  ma’lumotni  tushunamiz,  agarda 

bizga  sariq  olma  degan  ma’lumot  beriladugan  bo’lsa  bu  biz  uchun  axbarotga 

aylanadi.  Ilmiy  ma’noda  axbarot  tushunchasiga  yanada  to’liqroq  ta’rif  beradigan 

bo’lsak,